The website uses cookies. These are text data saved by the browser on the user's device. They are used for the proper functioning of the website, collecting statistical information about visitors and operating facilities for logged in users. By using the website, you consent to the use of cookies. The cookie settings can be changed in your browser. If you do not change these settings, you accept the cookies used on the website.

Show/Hide the side panel
×
  • Description
  • Notes
  • ID: D 45
  • Title: [Nadanie i zatwierdzenie pierwszego statutu (ordynacji) cechu konwisarzy i mosiężników (kotlarzy) w Krakowie].
  • Time and place of origin: 1512 07.09.
  • Physical description: 56x60 cm
  • Language: Niem., łac.
  • Subject keywords:
    • Rzemiosło organizacje 16 w. Polska
    • Cechy (rzem.) statuty 16 w. Polska
    • Konwisarstwo 16 w. Polska
    • Kotlarstwo 16 w. Polska
    • Kraków (woj. małopolskie) 16 w.
    • Kraków (woj. małopolskie) 16 w.
    • Kraków (woj. małopolskie) 16 w.
  • Seal: Pozostały nacięcia.
  • Remarks:
    • Rada miejska Krakowa nadaje i zatwierdza pierwszy statut (ordynację) cechu konwisarzy i mosiężników (kotlarzy). Dokument, tzw. Czechenbrieff, zawierający prawa, obowiązki i przywileje członków cechu wydano na wielokrotne prośby i żądania majstrów cechowych. Powodem wydania statutu była nieuczciwa konkurencja między rzemieślnikami obu specjalności wywołana brakiem jednolitych przepisów obowiązujących wszystkich członków cechu, co skutkowało ich rozmaitą interpretacją i było przyczyną licznych sporów i zatargów. W wydanej ordynacji wyraźnie rozdzielono kompetencje konwisarzy i mosiężników w zakresie rodzaju produkcji: tylko pierwsi mogli wykonywać przedmioty z cyny, a tylko drudzy z mosiądzu, natomiast w miedzi i przy wytwarzaniu spiżu na dzwony mogły pracować legalnie na równych prawach obie specjalności (do tej pory z powodu niedostatecznej liczby mosiężników w Krakowie ich pracę wykonywali konwisarze, stąd roszczenia tych ostatnich nawet po zmianie sytuacji na rynku). Obszerny statut składa się z trzech rozdziałów, które są zbiorami klauzul, punktów i artykułów ze szczegółowymi przepisami i regulacjami dotyczącymi życia cechowego na płaszczyźnie zawodowej, wychowawczej i obyczajowej. Tekst otwiera wstęp ogólny z podaniem okoliczności wydania ordynacji (zakończony formułą datacyjną), po którym następuje część szczegółowa (12 artykułów) poświęcona mistrzom cechowym. Po niej idą dwa rozdziały opatrzone dwujęzycznymi łac.-niem. nagłówkami, z których pierwszy (14 artykułów) dotyczy czeladników (towarzyszy cechowych) i uczniów konwisarskich, a drugi (13 artykułów) opisuje działalność nielicznych dotąd w Krakowie mosiężników (kotlarzy). Przepisy dla tych ostatnich są w dużej mierze tożsame z ordynacją dla konwisarzy. W ramach wymienionych grup zawodowych statut porusza następujące zagadnienia: a) warunki pracy i awansu rzemieślników – mistrzowie: obowiązek wykonania na poczekaniu (w miejscu wskazanym przez starszych cechu) i okazania 4 sztuk mistrzowskich w formie naczyń lub przedmiotów cynowych i mosiężnych różnego przeznaczenia (kany, miski, płyty do skrzyń ogniotrwałych, 2-funtowe wagi ze zdobionymi odważnikami, pary żelaznych klamer do krokwi powlekanych mosiądzem, części strzemion) wraz z formami, zrobione według określonych norm technicznych (odlewane i wykuwane), surowca dobrej jakości i wymiarów, możliwość posiadania zgodnie z prawem tylko dwóch czeladników i dwóch uczniów (więcej uczniów można mieć tylko okresowo za strawne do czasu zapotrzebowania u innych majstrów), uprzywilejowanie synów i zięciów majstrów cechowych (całkowite lub częściowe zwolnienie z robienia sztuk: automatyczne z tytułu urodzenia w Krakowie, ożenku z wdową po majstrze lub jego córką, z wydawania tzw. kolacji dla starszyzny cechowej po egzaminach), dobre traktowanie podwładnych i nagradzanie ich pracowitości, przestrzeganie uczciwej konkurencji (przyjmowanie czeladników na termin tylko za wiedzą i zgodą poprzednich majstrów; – czeladnicy: terminowanie u jednego majstra, obowiązek rozpoczynania pracy od warsztatu, a nie od odwiedzania szynków w towarzystwie miejscowych czeladników (wyjątek to późna pora przybycia do miasta), warunki odbywania wędrówek czeladniczych (tylko dla dwóch najstarszych), urlopy na wędrówki (wyłączna prerogatywa majstrów, czas trwania, korzystanie zgodnie z przeznaczeniem, uczta pożegnalna wyprawiana w niedzielę, a nie w dzień roboczy), możliwość powrotu do warsztatu nawet po porzuceniu terminu z powodu konfliktu z majstrem pod warunkiem pogodzenia się z nim, wynagrodzenie (dniówki, tygodniówki, kieszonkowe, płaca adekwatna do ilości przepracowanych dni), zakaz wymierzania sobie nawzajem kar bez wiedzy majstra (w przypadku konwisarzy na kary powyżej 2 groszy, u mosiężników całkowity), zapobieganie pijaństwu i rozprzężeniu dyscypliny (zakaz puszczania czeladników do szynków z dużym kieszonkowym i bez ograniczeń czasowych, ustalenie limitów); – uczniowie: nauka przynajmniej czteroletnia, obowiązek wpłacenia wkupnego 6 groszy na wosk, zakaz zbiegostwa przed ukończeniem terminowania, a w razie powrotu do majstra później dla ukończenia nauki konieczność odpracowania powstałej przerwy, wykonywanie poleceń; b) organizację produkcji i sprzedaży (wytwarzanie naczyń tylko dobrej jakości, także przez majstrów osad podkrakowskich, tj. Kazimierza, Kleparza, Stradomia, pod karą degradacji do roli czeladzi lub wyrzucenia z terminu, naprawianie starych naczyń tylko przy użyciu cyny dobrej jakości, nakaz codziennej pracy, wysokość płacy czeladników i uczniów zależna od czasu i ilości wykonanej pracy, zakaz robienia sobie przerw w pracy lub wolnego bez wiedzy majstra pod karą utraty tygodniówki w przypadku działania celowego, zakaz porzucania terminu i samowolnego przechodzenia do innych majstrów, prawo wdów po majstrach do bezterminowego prowadzenia warsztatów po śmierci mężów, znakowanie wyrobów – przepisy probiercze: właściwe używanie punc zw. cechami, zasady udziału w jarmarkach (tylko jeden w ciągu dnia, zakaz przepędzania innych siłą z otwartych kramów podczas handlowania) i zasady bezpieczeństwa; c) opłaty (wkupne, czesne, za wyzwoliny) i grzywny (za nielegalną produkcję naczyń, za powtórne przyjęcie do cechu po jego opuszczeniu i wypowiedzeniu prawa miejskiego, za robienie sobie dni wolnych bez zgody majstra, za namawianie innych czeladników do porzucania pracy i wędrówek), płacone czy to w naturze, tj. w kamieniach wosku, czy to w monecie na rzecz cechu i miasta, w tym na fundacje cechowe (dbanie o świece do kaplic i ołtarzy brackich oraz ręczniki obowiązkiem najmłodszego z majstrów do czasu wypromowania kolejnego, z dawania świec zwolnione wdowy); d) kultywowanie uświęconych tradycją zwyczajów cechowych (wydawanie tzw. kolacji dla majstrów po egzaminach, obowiązkowy ożenek młodych majstrów w ciągu jednego roku i jednego dnia od wyzwolin), przestrzeganie norm etycznych i moralnych w łonie cechu i w życiu społecznym (zakaz rozpijania członków cechu – częstowanie starszyzny przez czeladników wilkomami dozwolone tylko z okazji świąt, a nigdy w dni robocze, wychodzenie do szynku tylko w towarzystwie, nigdy osobno, i tylko na krótko). Za łamanie przepisów statutu wprowadzono określone kary i grzywny pieniężne płacone do skrzynki cechowej lub kasy miejskiej, stopniowane w zależności od wagi i ilości popełnionych czynów (np. za pierwszym przewinieniem nakaz przetopienia nielegalnie zrobionych naczyń, za drugim poza przetopieniem kara 5 grzywien, za trzecim zaś wydalenie z warsztatu i zakaz wstępu do miasta), choć w ordynacji nie wspomina się o nich zbyt często. Podobny dok. z 1468 r. (zatwierdzenie Rady miejskiej Lwowa statutu czeladników cechu płócienników lwowskich) zob. sygn. Dypl. 35.
    • Brak pieczęci, pozostały nacięcia na pasek (jasny ślad po nim, tj. nieprzybrudzony perg. widoczny między nacięciami) ; użycie p. zapowiedziane w koroboracji.
    • Datacja: Gescheen ym freytag vor Margarethe der heilige Junckfraw tage im Jare Christi wnsern Herrn tawsent funffhundert wnde im czwelfftem iare.
    • Stan zachowania dość dobry; nierównomierne przybrudzenia, większe u dołu (dawne okładki złożonego dok.) i na złożeniach; na odwrocie pojedyncze plamki, dziurki na złożeniach i drobne wystrzępienie przy dolnej krawędzi; na odwrocie przy lewym dolnym narożniku duży rdzawy ślad w kształcie przerywanego okręgu (prawdopodobnie po metalowej puszce z pieczęcią leżącej na dok. w trakcie przechowywania) z wyżartymi przez korozję na części obwodu i wewnątrz różnej wielkości i kształtu dziurkami, podczas przechowywania w stanie złożonym ślad ten odbił się w innych miejscach i jest widoczny częściowo także w lewym górnym rogu dok. oraz śladowo przy dolnej krawędzi karty (defekt ze szkoda dla tekstu na odwrocie); ślady pięciu złożeń ; bardzo szeroka zakładka.
    • Czytelność tekstu bardzo dobra z wyjątkiem miejsc uszkodzonych (nieco gorsza na złożeniach); minuskuła gotycka; pierwszy wyraz intytulacji oddany większym modułem pisma i kaligrafowany z wypełnieniem dwiema smukłymi esownicami lewego górnego narożnika dok.; pismo drobne, staranne.
    • In dorso trzy noty arch.: 1. Causa fusorum [pisane razem] ; 2. Ao 1512 ; 3. No 247. ; nad pieczątką bibl. krótkie podliczenie matematyczne w słupku (wpisane poprzecznie) ; w prawym dolnym narożniku mała okrągła XIX-wieczna pieczątka Biblioteki Kórnickiej.
  • Studies: Wyd.: Prawa i przywileje miasta Krakowa. T. I. Cz. 2. Nr 317.