The website uses cookies. These are text data saved by the browser on the user's device. They are used for the proper functioning of the website, collecting statistical information about visitors and operating facilities for logged in users. By using the website, you consent to the use of cookies. The cookie settings can be changed in your browser. If you do not change these settings, you accept the cookies used on the website.

Show/Hide the side panel
×
  • Description
  • Notes
  • ID : BK 1325
  • Copies:
    • Mf 2222
    • Mf 3813
    • Mf 5970
  • Title : Gazeta pisana 1788.
  • Time and place of origin: 1788
  • Physical description : 101 k. 21x19 cm
  • Binding : półsk., 18 w.
  • Language: Pol.
  • Content:
    • Z Warszawy ie 12. Mar. [12 III] 1788 k. 18-19 Polscy żołnierze uciekają do Turków, wielka dezercja, wojewoda ruski domaga się od baszów zwrotu uciekinierów. 10.000 wojska cesarskiego stoi pod Kamieńcem Podolskim; Turcy zapytują dlaszego Rzplta chce się łączyć z cesarzem i Rosją, "tedy Porta nie będzie pamiętać na dawne traktaty". U króla był kurier z Petersburga. Żyd z Ostoga Wulff Ickowicz chce od Komisji Skarbu Koron. zyskać przywilej na dostawę jabłek rajskich z Egiptu, zgodę króla już jego projekt otrzymał. Rezydent Bucholtz wyjechał do Berlina. W Wielkopolsce Cyganie uczynili napad na komorę, Malczewski uderzył na nich i ocalił kasę skarbową. Sądy marszałkowskie wysłały do Kamieńca siedmiu delikwentów. Komisja Boni Ordinis na ratuszu sprawdza regestra przychodów i rozchodów miejskich. Z Wilna 16 III: oboźny Prozor sądzi; sprawa kompetytorska odłożona do przyszłego trybunału. Zwolniono żydów oskarżonych o porwanie syna Abela, poręczył za nich kahał wileński. Sądy grodzkie pod przewodnictwem podwojewody wilen. Buchowieckiego. Listy pisane z Królewca donoszą: król pruski nie pozwala miastom i portom sprzedawać zboża tak krajowego jak zakupionego w Polsce czy Litwie aż do przyszłych zbiorów.
    • Z Warszawy ie 15 Mar [15 III] 1788 k. 20-21 Major wojsk ros. werbuje ludzi wśród pospólstwa i szlachty. z samego Żytomierza zwerbował 40 sób i chciał ich prowadzić do Mohylowa, ale mu przeszkodził chorąży kaw. narod. Zarcinek za co został przez wojewodę ruskiego obdarowany zegarkiem i koniem. W Berdyczewie wielu naszych rekrutów, Moskale nie mają dla nich sukna niebieskiego na mundury. Ze Lwowa: szlachcic przegrał "w Gubernium" sprawę o 50.000 i zabił z karabinu gubernatora, który zmarł; sprawcę odwieziono do Wiednia, "co za koniec z nim będzie czas pokaże". Poseł pruski nie wróci do W-wy, wyjechała do Berlina reszta jego dworu. Z Wielkopolski: 100 Cyganów uderzyło na wioskę, część winnych schwytał Malczewski, prosił on ponownie Departament Wojskowy o pomoc na tych hultajów. wojewoda ruski ma regiment grenadierów, oficerowie ćwiczą mustrę; wojewoda został "udarowany" przez imperatorową kosztowną szpadą. Nasze wojska nie doznają żadnych przykrości od Porty. Doktorzy leczą króla. Z Gazett Cudzoziemskich: dwa dwory cesarskie połączyły się przeciw Porcie i stworzyły potęgę wojenną; Rosja żąda dla siebie Krymu, Oczakowa, ziemi zamieszkałej przez Tatarów nogajskich, Benderu i Besarabii, wolnego przejścia dla wszelkich okrętów przez kanał dardanelski, głowy wielkiego wezyra "jako autora wybuchnienia teraźniejszej wojny" i odszkodowania 3 milionów piastrów dla Bułhakowa "za złamanie Prawa Narodów". Równie wielkie są pretensje dworu wiedeńskiego do Porty.
    • Z Warszawy ie. 26. Mar. [26 III] 1788 k. 22-23 Gromadza się wojska ros., feldmarszałek Romarisow chce uderzyć z wiosną na Portę, Repnin naraził się imperatorowej; Turcy pragną walki. Z Ukrainy raport superintendenta donosi: gromady chłopów zabierają ze spichrzów dworskich zboża, słoninę, sery "i inne lugomminy..., pieniędzy zaś ani fantów żadnych nie wydzierają, mieniąc iż to jedynie czynią z wielkiego niedostatku, gdyż już żon i dzieci nie mają czym żywić"; wojeowda ruski aby zapobiec większym buntom własne zboża na niektóre uboższe wsie rozwozić. 200 młodzieży z mazowieckiego, sandomierskiego i lubelskiego gdy przeprawiało się przez Dniestr Turcy proponowali tym szlacheckim dzieciom wojskową służbę u siebie. Na miejsce Bucholtza spodziewany jest Bruchl, rodzony brat generała artylerii, który w tych dniach wyjechał do Saksonii. Choroby wynikiem "długiej i niestatecznej zimy", grasuje febra katarowa, w samym regimencie gwardii pieszej koron. 300 chorych, "a między obywatelstwem rzadko znaleść kogo zdrowego". Departament Wojskowy pożegnał regiment Czapskiego, a przyjął "na roczną konsystencję" regiment Potockiego; uroczystość w Pałacu Rzpltej. Kurier przywiózł prezenty dla wojewody ruskiego od imperatorowej. Za staraniem doktorów król wraca do zdrowia. Z Gazet Cudzoziemskich: dwory cesarskie otoczyły Chocim, Repnin rozpocznie niebawem oblężenie Oczakowa, Austria atakować będzie Belgrad i chce zająć Albanię, wówczas potęga turecka będzie się musiała "ze wszystkich stron ku Carogrodowi ściskać". Gotowy jest korpus do oblężenia Belgradu. Z Wilna 30 III: Marszałek Prozor prowadzi codziennie sprawy w Trybunale gł. lit.
    • Z Warszawy ie. 2. Apr. [2 IV] 1788 k. 24-25 W Stambule odbył się wielki Dywan z udziałem sułtana, omawiano jak uderzyć na Rosję i Austrię, ponieważ cesarz stoi pod Belgradem, a Moskwa ma swe siły "ku Krymowi i Oczakowu"; wielki wezyr radził gromadzić wojska nad granicą polską na co się zgodzono, wojska azjatyckie już ciągną. Doktorzy leczą Sztachelberga, cierpiącego na febrę katarową i kaszel. wojewoda ruski powiększył pikiety graniczne. Moskwa nie przestaje w naszym kraju werbować, zabiega o furaże. Z Ukrainy: 30 konnych z całym moderunkiem uciekło za Dniestr i przyjęło służbę u Turków, wojewoda ruski pisał do baszy, aby wydał dezerterów, otrzymał odpowiedź, "że gdyby całe wojsko polskie do nas przyszło to znajdzie miejsce", dezerterów nie wydano. Książę ros. ze swoją komendą jest w Korzoniu i będzie ciągnął ku Krymowi. W Kordonie cesarskim w miasteczku Bełz ochrzciło się 26 dorosłych żydów, zostali odesłani do Lwowa na służbę wojskową. Bruchl postanowił sprzedać generalstwo art. Potockiemu i wyjechać z Polski. Ze Lwowa: werbunki wśród szlachty i pospólstwa, w samym mieście 4.000 osób, ponieważ "12 wiosek miało się zbuntować i gwałtem się temu werbunkowi opierać"; rekruci pójdą pod Belgrad. Z Carogrodu: Turcja obecną wojnę prowadzi "pod tytułem wojny za religię" i w tym duchu sułtan wzywa wszystkich muzułmanów. Różne domysły na temat wojska francuskiego, które stoi nad naszą granicą, jedni mówią, że to jest obóz "do mustrów", inni przypominają traktat z roku 1755 "według którego Francja 24000 ludzi przystawić ma" na wypadek zagrożenia Austrii.
    • Z Warszawy ie 5. Apr. [5 IV] 1788 k. 26-27 Mówi się, że Austryjacy atakowali Belgrad, jest tam cesarz, Raport z Ukrainy: nad granicą 80.000 wojska tureckiego, 5.000 za Dniestrem w polskim kraju pod namiotami. wojewoda ruski domaga się od Rady Nieustającej aby zabroniła Rosji werbunków, robi to ona nawet gwałtem po nocach; oficjaliści wojewody młócą zboże, które dostarczają do magazynów. Ze Lwowa: żydzi przyjmują chrzest i zaciągają się do regimentów cesarskich. Ks. Potenkin przysłał królowi fuzję i parę pistoletów zdobytych na Turkach, król zaś ofiarował mu szablę "brylantami sadzoną", a kurierowi dał tabakierkę. Wojska ros. oblegają Oczaków. Malczewski ponownie atakował cyganów w Wielkopolsce i "radzi się w tym Departamentu co z owemi więźniami robić ma". Dla słabości króla "sławne oratorium P. Paysellego kompozycyi" będzie grane w późniejszym terminie. Graf Bruchl już sprzedał Potockiemu szefostwo artylerii koronnej i ma wyjechać do Saksonii, brat jego przyjedzie w charakterze ministra pruskiego. Słychać, że król francuski wysyła nad granicę turecką 30.000 wojska, "lecz nie wiadomo komu by sukkursował czy Porcie, czyli też cesarzowi". Z Gazet Cudzoziemskich: dwór polski i pruski mają złagodzić spory między Rosją, Austrią i Portą Ottomańską.
    • Z Warszawy ie 16. Apr. [16 IV] 1788 k. 28-29 Holandia przekazała do Prus 10 milionów; Prywatne listy z Berlina donoszą, że minister Herzberg nalega na króla pruskiego, "aby nie czekając końca wojny tureckiej Wielką Polskę zabrał"; regimenty pruskie i hamburskie są w pogotowiu. Miasto Gdańsk podało memoriał do Rady: król pruski zawalił drzewem koryto Wisły pod miastem i utrudnił spław zboża, drugie koryto jest nieprzydatne do żeglugi - oby król pruski "nam tylko inszej nie uczynił przykrości". Generał moskiewski Elmpt stanął ze swoją komendą w Tulczynie nie mając względów na obecność generalnego komendanta pol., wojewodzina ruska z dziećmi wyjechała z Tulczyna do Dusowa. Tatarzy napadli na kwaterę ks. Coburg i wycięli Austryjaków, basza chocimski broni fortecy; Coburg prosił gen. Witta, aby mu pożyczył moździerzy z Kamieńca do bombardowania Chocimia, generał czeka na decyzje "swojej zwierzchności". Coburg podał obywatelom chocimskim warunki kapitulacji: otworzyć bramy, przyjąć wojsko cesarskie, złożyć broń i wykonać przysięgę wierności. Król pruski kupuje u Austryjaków sól bocheńską i wielicką, co powoduje zwyżkę cen w Polsce, Rada debatuje nad tym faktem. Sztachelberg pod opieką lekarzy. Kurier z Petersburga z sekretną misją do Rady. Wojska tureckie i austryjackie nad Dunajem zostały zalane gwałtownym wylewem. Z Wilna 20 IV: na sądach grodz. sądzono żyda za złodziejstwo. Strugi handlowe stoją w Kownie "dla zbyt wielkiego wylania wody na Niemnie.
    • Z Warszawy ie 19. Apr. [19 IV] 1788 k. 30-31 Oficerowie rosyjscy fabrykowali "sekretnie fałszywe ruble", wykryła to komora iwańska, winnych aresztowano. Z Wiednia: cesarz rozkazał brać do wojska młodzież żydowską, która pojdzie na pierwszy ogień, gdy się zacznie batalia, "wojska zaś regularne mają byś zabezpieczone blachami na piersiach, plecach i rękach". Arenda soli przez króla pruskiego u Austryjaków jest przedmiotem obrad Rady Nieustającej, opieszałość ministra dworu pol. w Wiedniu Kortycelli, który nie chciał oddać noty ks. Kaunitzowi; w Polsce na czele kompanii solnej stanął Tepper. Do Polski, a zwłaszcza do W-wy przybywają żydzi, którzy nie chcą wstąpić do wojska cesarskiego. Z Gazett Cudzoziemskich: Turcy na Wołoszczyźnie i Multanach umykają z placu boju, podczas kiedy w Bośnii toczą zacięte walki nic dziwnego "Bośniacy byli zawsze wyborem tureckiej armii. Do tego trzeba jeszcze przydaś, że odporna wojna którą oni toczą, jest razem wojną osobistą z przyczyny nienawiści zadawnionej, którą mają ku swoim sąsiadom, to jest Kroatom". Charakteryska Bośniaków i Kroatów. Potyczki huzarów z Turkami na Wołoszczyźnie.
    • Z Warszawy ie Januar, ok. 2 I] 1788 k. 2-3 Depratament wojskowy rozkazał brygadzie Chomińskiego, aby ciągnęła pod komendę wojewody ruskiego do Zasławia; Komisja Skarbowa zwróciła wojewodzie 3.000 zł. Tatarzy gromadza się nad Dniestrem, są jednak utrzymani w karności. wojewoda ten "dał dowody patryotycznej swej dla dobra publicznego chęci", asygnował ponownie pieniądze na potrzeby wojska, o tym fakcie mówił król "w tkliwych wyrazach" na zebraniu Rady, a mowę swą kazał wciągnąć do protokułu, również Rada oświadczyła swą wdzięczność. Gazety zagraniczne piszą pochwały dla wojewody ruskiego. Romanzot i Repnin stoją w pogotowiu ze swym wojskiem. Wojsko cesarskie przeszło przez rzekę Sawę i będzie atakować Belgrad; mylne miał doniesienia Bucholtz. Rezydent polski w Wiedniu Kortycelly donosi, że gen. Delwinczy przeprawił się przez Sawę i 12.000 wojska, a cesarz wyznaczył mu bardzo dokładny plan działania. Listy "tejże samej Poczty z Wiednia" donoszą o walkach pod Belgradem i zwycięstwie Turków, pełno więc sprzeczności.
    • Z Warszawy ie. 16. Januaryi [16 I] 1788 k. 4-5 wojewoda ruski odpowiedział w sprawie przeprawy przez Dniestr baszy chocimskiemu, że "Rzplta nie chce zakładać Theatrum w Kraju swoim". Antoni Sułkowski wrócił z Berlina do Leszna, do pojedynku nie doszło, a dług karciany "od króla pruskiego zniesiony, bo w Prusiech prawem szulerja skassowana"; żonie zapisał roczną intratę "choćby nawet za mąż poszła". Król zakłada w W-wie fabrykę stali, opierając się na dokumentacji fabrykanta Niemca. wojewoda mścisławski Billewicz choruje, a doktorzy nie obiecują mu życia, województwo otrzyma Łoppotow. wojewoda ruski przesyła raporty tygodniowe do Departamentu, porządek w jego wojsku podziwiają oficerowie niemieccy; w Tulczynie ma dom otwarty i wspaniały. Listy Drezdeńskie: Austryjacy chcieli opanować Belgrad zdradą, przekupiwszy żydów co się nie udało, oby poseł cesarski w Stambule tego "głową nie przypłacił"...Publicum prawie całe w Dreźnie za Turczynem" Minister cesarski w Dreźnie hrabia Okel został odwołany, ponieważ "zaspał nieborak i nie wiedział, że elektor sasaki nominował posła do Moguncji in ordine Ligi Niemieckiej z tym dworem utwierdzenia"; jego miejsce zajmie hrabia Hartig. Województwo podolskie na sejmikach wybierało komisarzy "do furażów" oraz lant milicję; od każdych 100 dymów jednego konnego żołnierza, generał podol. Czartoryski musi dać 100 ludzi, jednak obiecuje więcej wysłać do Żwańca kozaków i piechoty nadwornej oraz armat. Z Wilna 20 I: Trybunał gł. pod laską Prozora sądzi "z ukontentowaniem stron", odbywają się assamble. "Żaden tydzień u nass nie przechodzi bez jakiejkolwiek osobliwości": w dobrach Milcza u starościny dorsuńskiej jden chłop zabił drugiego w lesie, zabójca siedzi w garnizonie zamkowym.
    • Z Warszawy ie 23 Janr [23 I] 1788 k. 6-7 Z Ukrainy uciekają Cyganie i różni hultaje, przeprawiają się przez Dniestr, muszą oni opłacać cło, aby skarb nie poniósł szkody. Szpital Dzieciątka Jezus utrzymuje obecnie 800 ubogich dzieci i z powodu drożyzny oraz zaległych pensji od kawalerów orderu św. Stanisława musiał wystosować memoriał do króla; król mocno był "zadziwiony" i rozkazał kawalerom natychmiast uiścić należność, niektórzy z nich pożyczali pieniądze u marszałka dworu Alexandrowicza. Na zlecenie juryzdykcji marszałkowskiej doktór i protomedyk dokonali rewizji u żydów w Pałacu Pociejowskim, ponieważ były pogłoski o zarazie. Mówi się o niedostatku pieniędzy, a zmarły opat Sulejowski zostawił po sobie półtora miliona w złocie i w monetach. Ostatnie wiadomości z Ukrainy: napad na wieś Krutech, który zlikwidował komendant Malczewski. Król pruski wysłał posła nadzwyczajnego do cesarza rzymskiego z zapytaniem o sprawę turecką, cesarz posłał kuriera do imperatorowej i dopiero po jego powrocie udzieli odpowiedzi. Król nadał order Białego Orła kasztelanowi połockiemu Siekluckiemu. Z Wilna 27 I: obchodzo urodziny królewskie - duchowieństwo z sufraganem Toczyłowskim, sędziowie i cały Trybunał z oboźnym Prozorem, magistrat; przyjęcie i wiwaty.
    • Z Warszawy ie 30. Januar. [30 I] 1788 k. 8-9 Wojsko tureckie będzie zimować nad granicą polską, wojewoda ruski ubezpiecz "ten kont granicy", osłania się też od hultajów i rabusiów; Turcy okazują przyjańź. Rezydent cesarski podał notę do Rady, aby wojska austryjackie mogły przejść przez Polskę, sprawę odłożono do sejmu, "wszelako jednak już tu jest wiadomość, że znaczna część wojska cessarskiego w kraju naszym znajduje się". Rozchodzi się pogłoska o konfederacji w Wielkopolsce na jej czele Jarzyna; grasują tem łotrzy. No Nieświeża wyjechał biskup Naruszewicz i Łoppot, ale "w jakowym zaś interesie jeszcze nie wiadomo". Juryzdykcja marszałkowska wydała zarządzenie w sprawie "osób teatralnych" i pożyczanych przez nie pieniędzy; obwieszczenie w sprawie zarazy wśród żydów, rewizje tygodniowe "co do ochędostwa". Król zapadł na zdrowiu, doktorzy puszczali krew. W sądach marszałkowskich dekret na graczy, którzy ograli szambelana Głuchowskiego. Z Wilna 3 II: sprawa kryminalna chrześcijanina i żyda za okradanie kościołów; chrzest żyda Abela z udziałem marszałka Chrapowickiego, starosty oszmian. Kociełła sędziego sejmowego Wysogierda - otrzymał imię Wincenty "a przezwisko Neyman", jednak ojciec uprowadził z klasztoru neofitę i "teraz po pilnym szukaniu ani ojca ani syna", instygator tryb. czynił manifest na kahał, aresztowano 15 żydów.
    • Z Warszawy ie. 6. Febr. [6 II] 1788 k. 10-11 Ciągną Turcy pod Kamieniec Podolski, ponieważ wojsko austryjackie chce się połączyć z rosyjskim, basza Weksykiry doniósł, że jeśli wojska cesarskie wkroczą do Polski, Turcy będą grasować na naszych ziemiach. wojewoda ruski wysłał w tej sprawie raport do Departamentu Wojskowego. Młody zakonnik konwentu lwowskiego okradł klasztor i wespół z generałówną Tryczyńską, rezydentką p. de Restur, która również zabrała zagar sygnety i suknie swej opiekunce, umknął do W-wy - obecnie on w karcerze u franciszkanów, ona zaś osadzona na Nowym Mieście. Cachet rezydent cesarski podał notę do Rady, aby dokumenty i paiery z archiwum księstwa bielskiego Antoni Sułkowski woj. kaliski zwrócił ks. Franciszkowi, sprawa opiera się o Komisję Skarbową i Departament Interesów Cudzoziemskich, a dot. Ordynacji Rydzyńskiej. Fałszywa była pogłoska o konfederacji. Z Wilna 10 II: przybył wojewoda nowogrodzki Niesiołowski z żoną. Na sejmikach wybrano deputatów na przyszły Trybunał: z Wilna mostowniczy Sawaniewski, podwojewodzic Buchowiecki; z Trok sędzia ziem. Godaczewski, stolnikowicz Desztrunk; ze Starodubia chorążyc wiłkomirski Morykoni, pisarz ziemski Łappa. Na sejmiku starodubowskim starosta rohaczewski Pociey "hojnie traktowa"; Z Wiłkomiskiego deputaci: prezydent ziemski Kuszelewski, Rygment rotmistrz; z Lidy Szemioth cześnik, Głuszyński sędzia grodzki; z Oszmiany szambelan Swięcicki, pisarzewicz Nornicki; z Grodna chorąży Ichnatowicz, cześnik Eysmontt; z Wołkowyska szambelan Grabowski, porucznik Łopott; ze Słonima mieczny Zawadzki, exsędzia grodzki Rostocki; ze Smoleńska koniuszy Babecki, podkomorzyc Wizogierd; z Kowna vacat; z Nowogródka exoboźny Łopott, cześnik Korbutt.
    • Z Warszawy ie 20. Febr. [20 II] 1788 k. 12-13 Turcy usuwają się przez komorę Bałta nad Dniestrem i ciągną do naszych miasteczek z żonami i dziećmi. wojewoda ruski zalecił komendantom wielką ostrożność, pikiety mają baczyć na Tatarów. Potyczka między wojskiem ros. a Tatarami. Zbiegły zakonnik został odesłany do Lwowa. Gdańszczanie wysłali trzech radnych do króla pruskiego, ale król ocenił właściwie ich postępek i niewierność wobec Rzpospolitej; stanowisko pospólstwa gdańskiego. Sekretna narada Departamentu Wojskowego. Marszałek w. koro. z żoną i matką wojewodziną podolską wyjechali do Demblina, juryzdykcja marszałkowska zostaje przy Raczyńskim. Z racji panujących mrozów zniżyła się cena drzewa i zboża. Z Brasławia 8 II: starosta Burzyński orpoczął sądy grodzkie brasł. Z Wilna 24 II: "pierwsza z dystynkcyi na Litwie Dama" wojewodzina smoleńska Tyszkiewiczowa mimo starań lekarzy zmarła w nocy z 18 na 19 b.m.
    • Z Warszawy ie 27. Febr. [27 II] 1788 k. 14-15 wojewoda ruski ukarał Kozaków nadwornych, którzy samowolnie napadli na Turków maszerujących z Chocimia do obozu. wojewoda ruski pisał do szefa regimentu Potockiego że duża część wojska ros. wymaszerowała z Podola i Ukrainy. Zmarł sławny bogacz Kordysz, ożeniony z Pruszyńską, siostrą wojewodziny wołyńskiej. Pojedynek między Dulskim i Mierem. Ks. de Ligne mieszka w kamienicy rejzlerowskiej, zakupił neapolitańskie konie i rośliny. Turcy okazują swą życzliwość, wspierają biednych gospodarzy pol. Rok bieżący stał się "menniczym czasem", wybito kilka tysięcy talarów i 15.000 drobniejszej monety. Z Wilna 2 III: pogrzeb wojewodziny smoleńskiej Tyszkiewiczowej; zmarła wójtowa wil. i konsyliarzowa Tekla Przemieniecka.
    • Z Warszawy ie 5. Mar. [5 III] 1788 k. 16-17 wojewoda ruski zaciąga nowe regimenty: konny i pieszy; basza Weksykin w liście do wojewody zapytuje czy wojsko moskiewskie wyciągnęło z Polski. Z Inflant: obywatele ros. są bardzo uciemiężeni furażami dla wojska [mąka żytnia i krupy] oraz dostarczeniem koni do transportu nad granicę turecką. W Wielkopolsce Cyganie, Malczewski domaga się od Departamentu Wojskowego wojska, aby mógł uderzyć na tych hultajów, którzy kradną. Król pruski chce prowadzić przez komorę tej prowincji 200 sztuk armat oraz amunicję i pragnie wiedzieć jakie będzie płacił cło. Na ratuszu Starej Warszawy obraduje Komisja Boni Ordinis, "która wszystkie czynności miasta roztrząsa, a po zakończeniu tych ma nową przepisać formę rządu", urzędnicy otrzymają pensje, "a intraty do skarbu należeć będą". Osada turecka, która w stepach rozbiła namioty z powodu mrozów rozpierzchła się wśród naszego pospólstwa. Z Wilna 9 III: wojewodzian trocka Jadwiga z Załuskich Ogińska wydała swą wnuczkę starościankę olszańską Sierakowską za kasztelanica żmudzkiego Górskiego, kawalera orderu św. Anna; ślub w asyście wojewodziny brzeskiej Łopacińskiej, starościny czotyskiej Kościałkowskiej, marszałka orszan. i starosty starodubowskiego Chrapowickiego, starosty oszmiańskiego Kociełła, pisarza skarb. lit. Szczyta, sędziego tryb. Nagurskiego; ślub w kaplicy Ogińskich dawał Dederko kanonik wileński, który wygłosił mowę o obowiązkach stanu małżeńskiego.
    • Z Warszawy ie 30 Apr. [30 IV] 1788 k. 32-33 Politycy twierdzą, że Rosja "przystąpi do Pokoju". Kurier z Petersburga miał zawieść do Wersalu "kondycye do przyszłego Pokoju", a Moskwa ustąpiła nieco z pretensji do Turcji. Wielkie werbunki w Kordonie austryjackim, niebawem "do rolniczych robót rąk zdatnych nie będzie"; niedostatek zboża, miasta ogłodzone, rewizje w śpichlerzach szlachty i chłopów; ceny targowe. Listy prywatne z Kordonu cesarskiego: uciekają do Turków oficerowie austryjaccy m. in. pułkownik Staraj. Powrócił z Wiednia Tomatyss, który tam miał sprawę z hr. Ossolińskim; według jego relacji Kortycelli nic nie zawinił "względem kontraktu o sól gallicyanską z królem pruskim ułożonego...Interess bowiem między monarchami przez listy ułożony". Powrócił minister pruski Bucholtz "i większą teraz figurę aniżeli dawniej prowadziś zaczyna". W fortecy w Chocimiu jest wielu cudzoziemców m. in. Polak Krzyżanowski, który cieszy się tam wielkim poważaniem. Turcy nie pozwalają Polakom zbliżać się do Dniestru. Z Gazett Cudzoziemskich: "pewna Potencja Północna" kazała Porcie zawrzeć pokój z Rosją i Austrią. Z Wilna 4 V: wylał Niemen, statki nie dopłynęły do Kowna, straty w handlu, trudności z wyżywieniem dla "ludzi strugowych". Z Kordonu ros.: obywatele muszą dostarczać żytnią mąkę i krupy aż do Dniepru.
    • Z Warszawy ie 3 maja [3 V] 1788 k. 34-35 Krajczyc koron. Jan Potocki przygotował projekt ubezpieczenia kraju. Projekt drugi Sucharzeckiego, dawnego posła na sejm: kraj bez wojska i pieniędzy zależy od woli swych sąsiadów; grozi nam zabranie Wielkopolski przez króla pruskiego, ale na przyszłym sejmie "jedna dusza między posłami czarna" nie pozwoli uchwalić podatków na powiększenie wojska; "nie masz sposobu ratowania Ojczyzny w okolicznościach teraźniejszych", w prędkim czasie zdobyć można pieniądze jedynie przez dobrowolne ofiary i tak Suchorzecki ofiaruje 20.000 zł i 10 rekrutów, a sędzia Bruński 100 rekrutów i 400.000 zł. Generał Malczewski doniósł królowi i Radzie, "że barzo pewną ma wiadomość, iż wojska mają wr do kraju naszego, w tej sprawie zwołano Radę, na której "aż do rozrzewnienia króla" mówił kasztelan Szydłowski i Żarnowski; król zapewnił, "że myśli o obronie Kraju naszego, że sam w takowym niebezpieczeństwie stanie na czele Narodu. Na koniec przydał to, iż więcej w mowie swojej powiedział niżeli postanowił był mówić, gdyż w Radzie tak niedelikatne są osoby, które wyjawiają sekreta jak się pokazuje". Departament Wojskowy wysłał ordynans do generała Malczewskiego, aby całą mocą swoją bronił Wielkopolski. Listy prywatne z Wiednia: pospólstwo szemrze na cesarza i cieszy się z jego niepowodzeń; obawiają się buntu pospólstwa i odwagi Turków przed którymi ostrzegał ks. Kaunitz. Cesarz rozkazał, że w czasie generalnej batalii żołnierze cesarscy będą pomieszani z rosyjskimi w liczbie 3 do 4. Wracają ubiory polskie od dawna znienawidzone przez damy, ubiera się tak krajczy koronny Potocki i wojewoda ruski.
    • Z Warszawy ie 10. Maja 1788 k. 36-37 Oficerowie moskiewscy werbują w Polsce ludzi, wojewoda ruski wysłałł Bielaka, który stoczył walną bitwę z nimi, ale sam poległ. Referendarz koron. wniósł zażalenie do Rady Nieustającej, że Moskale zabrali mu kilkunastu chłopów; Rada podała notę do Sztachelberga, który pisał w tej sprawie do gen. Elmpta. Przywieziono do W-wy Cyganów, którzy trudnili się rozbojem w okolicach Rawy, schwytał ich pułk. Byszewski, część ich powieszono we Wschowej. Król wysłał w tych dniach Baciarellego z kilkoma górnikami z Włoch sprowadzonymi w krakowskie i sandomierskie "do wyszukania różnego rodzaju kruszców oraz uczynienia przyzwoitych rapportów". Komisja Skarbowa wysłała starostę nowogrodzkiego Czapskiego aby szukał na tamtych terenach "miejsca w którym się sól pokazu". Obywatele boją się wkroczenia wojsk pruskich do Wielkopolski; Bucholtz zapewnia o życzliwości swego monarchy dla Polski.
    • Z Warszawy ie 17. Maja [17 V] 1788 k. 38-39 Rezydent cesarski Cachett nie przeczy, że pomyślna była wyprawa Turków na Semlin. Raporty ze Żwańca doniosły, że hospodar multański Ipsylanty chciał poddać Niemcom Jassy drogą wzajemnej zmowy, ale Turcy zadali klęskę wojskom cesarskim; hospodar został przewieziony do Lwowa i osadzony w kościele ruskim. Turcy ciągną pod Chocim i wypędzają: wszystkich Niemców z całych Włoch i Multan". Komisja Skarbowa odebrała od starosty Czackiego "próbki solnej wody" z woj. krakowskiego, który "nie tylko warzonej, ale i twardej soli w swoim rapporcie nieuchybną czyni nadzieję". Nowy sposób wyszukiwania "tego produktu". Śnieg z deszczem rozmył drogi na Podolu i Moskale nie mogą ruszyć pod Chocim. Szambelan Uruski zaciąga 100 osób kawalerii.
    • Z Warszawy ie 24. Maja [24 V] 1788 k. 40-41 Władysław i Ignacy Sucharzewscy oraz Nepomucen i Piotr Sokolnicki ofiarowali "Rzpltej na powiększenie wojska" podwojne podymne oraz jednego żołnierza z daniny 400 zł, a tą dobrowolną ofiarę płacą sami, be rozciągania jej na poddanych, ale rozciągają ją na swoich sukcesorów. Król i Rada przekazała sprawę Departamentowi Wojskowemu i Komisji Skarbowej. wojewoda brzeski Zyberg przegrał sprawę z księciem Kurlandii o dobra Grentzoch i Sourden, kosztowała go ona 30.000 zł. Austryjacy atakowali Chocim, ale już ustąpili. Z Jarosławia: w szpitalu P. Marii są ranni Austryjacy "w różnych akcjach z Turkami". Przybyli żołnierze ros., "których nad spodziewane zjawienie się wielką impressja w obywatelach sprawiło jakoby próbki mającej przyjść na Seym więks nierówne liczby", ale przyjechali oni po pieniądze pożyczone dworowi petersburskiemu przez tutejszych bankierów. Ceny zboża spadły; skończyła się drożyzna dlatego, że nie dopuszczono statków płynących ze zbożem do Gdańska. Cesarz wzywa Adama Czartoryskiego, aby się stawił w swoim regimencie. Wyjechał marszałek w. koron. de Demblina, juryzdykcja została przy Raczyńskim marszałku nadwor. Za przykładem krajczycy cały Dom Potockich "wkrótce przebiera się po polsku". Z Gazett Cudzoziemskich: "pogłoski o Pokoju wzmacniają się co dzień", kongres ma się zacząć w Wiedniu, mediacje prowadzi Francja i Prusy.
    • Z Warszawy ie 31. Maja [31 V] 1788 k. 42-43 Generał podolski pojechał za granicę, marszałek nadwor. Potocki spotkał się z nim w Grandowie. Marszałkiem przyszłego Trybubało koron. ma byś starosta rycki Kicki, prezydentem opat Szydłowski, który otrzymał od króla prezentę na probostwo gnieźnieńskie. Powrócił Czapski starosta nowogrodzki, przywiózł próbki soli i informacje "o fabrykach solnych" w Busku, Owczarach, "ma nawet nadzieję znalezienia miejsc z których sól kopankę wydobywać można". Z okolic Kielc i z Miedzianej Góry w sandomierskim przywiózł ziemię "z której 100 łotów 14 łotów srebra czystego wydaje". Na przyszłym sejmie będzie omawiana sprawa wydobywania soli. Potocki wojewoda ruski nadesłał raport do Rady, że Austryjacy weszli w nasz kraj i zaczęli atakować Chocim, wojewoda lęka się, by Turcy nie atakowali Polaków, narazie basza chocimski przyjął jego wyjaśnienia. kanclerz lit. Sapieha oraz kasztelan krakowski Jabłonowski chcą własnym kosztem erygować regimenty i w czasie przyszłego sejmu ofiarować "na usługi Ojczyzny swojej". Ks. Potemkin ma się starać na przyszłym sejmie, aby Smielańszczyzna została ordynacją za co on wystawi regiment na usługi Rzpltej. "Słuszni i majętniejsi ludzie o poselskie funkcje starać się zaczynają, spodziewać się należy, że mając na czele Małachowskiego referendarza koron. coś pożytecznego i trwałego dla Kraju uradzą". Z Lubelszczyzny posłami będą: generał podolski, generał artylerii lit. Sapieha, Rzewuski pisarz koron. i Granowski, sekretarz. Listy prywatne: gubernium lwowskie ma być przeniesione do Zamościa, obywatele lwowscy mają się zbroić; cesarz wraca do Wiednia; będzie sądzony ks. de Lichtenstein za niepowodzenia wojskowe pod Dubicą; gen. austr. Fabry jest oblężony w Jassach. Cesarz obawia się Tatarów i buntu w Galicji.
    • Z Warszawy ie 4. Junij [4 VI] 1788 k. 44-45 Dowcipna odpowiedź dana Austryjakom przez Olejowskiego. Rada Nieustająca zganiła gen. Witte, że nie przeszkadzał wojskom cesarskim w sypaniu wałów pod Kamieńcem. Szambelan Trembecki wyzwał na pojedynek Komarzewskiego, w sprawę byli zamieszani pułk. Drochojewski, Czyż, generał Byszewski i pułk. Hofman; król pogodził zwaśnionych. Komisja Skarbowa zleciła mennicy, aby do czasu sejmu biła tylko srebrną monetę, oszczędzając krajową miedź. Raport wojewody ruskiego: Turcy przeprawili się i zniszczyli baterię austr.; nowy atak na Chocim księcia Coburg. Prywatne listy: atak turecki uderzył na cesarza, który był pod Belgradem, ocalił go Polak Rylski oficer w wojsku cesarskim, który poległ tak jak dwaj inni Polacy: Wielochurski i Wieniarski.
    • Z Warszawy ie 14. Junij [14 VI] 1788 k. 46-47 Podobno król szwedzki wypowiedział wojnę Moskwie, będzie go wspierał Duńczyk, imperatorowa ściąga wojska, a król pruski posłał swoich oficerów Turkom. Z Kordonu pruskiego: głoszą z ambon, że król pruski nie ma pretensji do Polski i "w najmniejszym punkcie nawet Polski nie ukrzywdzi i owszem wszelkiego w sobie zaufania wart od Polaków"; wyjeżdża teraz do swego szwagra Sztathudera. Na przyszłym sejmie sprawa powiększenia wojska i podatków, przygotowuje się lauda na sejmiki według konstytucji 1775 Poufne rozmowy pewnego ministra z polskim senatorem na temat polskiej polityki i przychylności Moskwy dla nas. Księżna de Lichtensztein pytała cesarza jaki będzie miał pożytek z posiłkowania Rosji i wojny z Turcją. Do starosty guzowskiego Potockiego pisano: spodziewany jest na Ukrainie marszałek Romansow, ciągnie do Oczakowa. Austriacy otoczyli Chiocim i pod Brachą nad Dniestrem usypali baterie. Ks. Coburg żali się, że wojsko polskie dostarcza Turkom żywności, zaś basza chocimski, że sprzyjamy jego wrogom. Król w Łazienkach.
    • Z Warszawy ie 21. Junij. [21 VI] 1788 k. 48-49 Pomyślność służby orężowi tureckiemu; wezyr uderzył pod Belgradem, odzyskał Sabecz i posunął się pod Semlin, poległo wielu Niemców. Anegdota o cesarzu w Semlinie i walkach o Sabacz. wojewoda ruski pojechał do Potemkina ze skargą na niekarne wojsko ros. pod komendą ks. Sołtykowa oraz domagać się zapłaty za furaże. Dezerterzy austr. wśród nich są żydzi, którym kazano ciągnąć armaty. Książę Wittemberski przez Wilanów pojechał do Puław, między księstwem "nieukontetow" Potocki krajczy koron. pojechał w nieznane: do Szwecji lub Tucji. Gen. Witt ma złożyć komendę i sprzedać swą rangę, kupi generalstwo strażnik lit. Judycki. W Berzudzie, dobrach stolnika Moszyńskiego, stoi marszałek Romansow, który ma wyruszyć ku Benderowi. Departament Wojskowy odpowiedził na skargi ks. Coburg.
    • Z Warszawy ie 5. Julij [5 VII] 1788 k. 50-51 Szwedzi byli na rewii urządzanej przez króla pruskiego; opis rewii, niektórzy oficerowie pruscy zostali zwolnieni przez swego monarchę i przeszli na służbę turecką. Departament otrzymał raport, że basza chocimski domaga się, aby wojsko polskie wyciągnęło kordon na granicy tureckiej, zajęło Żwaniec i Brachę. wojewoda ruski wysłał Słomińskiego, aby zajął Żwaniec i Brachę, utarczka z Austriakami; w tej sprawie Rada i poseł ros. czynili remostracje rezydentowi cesarskiemu de Cachett. Departament Wojskowy jest niezadowolony z komendanta Witte i wojsko nasze staojące pod fortecą kamieniecką oddał pod komendę wojewody ruskiego.
    • Z Warszawy ie 12. Julij. [12 VII] 1788 k. 52-53 wojewoda ruski przyjedzie do Warszawy, rezygnuje z województwa na rzecz starosty holszytńskiego Potockiego; król chce to województwo dać wojewodzie bracławskiemu Lanckorońskiemu, a województwo bracławskie Grocholskiemu kasztelanowi bracławskiemu, Potockiemu zaś ma się dostać kasztelania bracławska. Marszałkiem przyszłego sejmu będzie wojewoda ruski, "jeżeli przyszły sejm będzie zamieniony w konfederację ośmiu", Potocki będzie posłem. Wyszło w tym czasie na widok Pismo obszerne i mocno napisane, okazujące dostateczny fundusz na wojsko bez postanowienia nowych podatków": 1. skasować pensje wszystkich generałów i oficerów, którzy nie mają pułków" jako próżniakom", 2. biskupi, opaci, prałaci którzy mają po kilka probostw aby płacili kwartę ze swych dochodów, 3. "bezczynnym urzędnikom" tj. konsyliarzom Rady skasować pensje, 4. fundusz pojezuicki obrócić na wojsko, a bogate klasztory mają płacić ze swych dochodówna "Edukację Publiczną", 5. zredukować oficialistów po dykasteriach w Komisji Skarbowej i Kwaterniczej, a ich pensje "mają być obrócone na potrzeby Rzpltej", 6. ludzie nie mający posesji oraz kapitaliści mają płacić podatki wedle swych dochodów, 7. należy podnieść prowizje świeckie i duchowne, podają stawki. "Tym sposobem przybędzie skarbowi RZpltej corocznie kilkanaście milionów". Poseł rosyjski odebrał od dworu petrsburskiego deklarację wojny "wydanej od Szwedów", oświadczył on prywatnie, "że Moskwa pewnie uczyni pokój z Turkiem barzo pomyślny dla Polski, a całą siłą uderzy na Szweda". Bankier Tepper co miesiąc wysyła stąd do armii moskiewskiej 100.000 dukatów, "które mu wexluie Hollandya". kanclerz w. koron. Małachowski sprowadził z Anglii kilkadziesiąt łasztów soli, którą zatrzymano na komorze pruskiej do decyzji Berlina. W Lublinie na gruntach pewnego szlachcica wykryto sól, jest nadzieja, "że tamże sól kopankę znajdą", komisarz skarbu Czacki uczynił kontrakt z tym szlachcicem w imieniu władz skarbowych. Pojedynek na pistolety między starostą nurskim Wodzińskim a pisarzewiczem nurskim Kownackim.
    • Z Warszawy ie 19. Julij [19 VII] 1788 k. 54-55 Turcy mimo gęstych pikiet austriackich dowieźli żywność "i ka do Chocimia. "Austryacy w gwałtownościach swoich względem nas przestaią" zabrali ostatnio galar z żytem należący do starosty zowskiego Potockiego, na zażalenie w tej sprawie wniesione ks. Coburg odpowiedział, "iż obowiązkiem jego jest dać poznać wszystki wyższość monarchy jego oręża". wojewoda ruski nie zezwolił Austria na sypanie baterii "z naszej strony", za co Turcy "kazali dawać ognia w Chocimiu, wołając Vivat Przyjaźń Polska"; basza przesłał wiadomości do Witta komendanta kamienieckiego. Mówi się, że flota szwedzka uderzyła na flotę rosyjską. W W-wie przebywa Szwed Ilgestron, "mówią, że on ma credentiales od króla szwedzkiego na ministra extraordynaryinego przy Dworze naszym, które dopiero przed samym sejmem ma publikować"; Szwed ten przebywa w towarzystwie ministrów Prus i Danii, a u posła ros. bywa rzadko. Prywatne listy donoszą od granic tureckich: o zwycięstwo nad flotą turecką sprzeczają się ze sobą admirał floty ros. Paul Jones i książę de Nassau. Atak na Kimburn, Potemnin chce zdobyć Oczakow, którego broni Seraskier.
    • Z Warszawy ie 26. Julij [26 VII] 1788 k. 56-57 Port Ryga zamknięty przez flotę szwedzką, na czym cierpi nasz handel; w mieście pełno rekrutów, "którzy i broni uni[e]ść nie potrafią". Wojska pruskie pomału do Prus Wschodnich, ku Litwie, sięściągają, urlopy wstrzymane, cena zboża poszła w górę; wielkie upały wróżą drożyznę. Król pruski "dał zupełną wolność" okrętom szwedzkim w zaopatrywaniu się w Prusach w żywność i amunicję, przyjaźń z dwo "sztokolimskim". Romansow minister moskiewski w Berlinie po dru audiencji u króla pruskiego opuścił miasto i wyjechał. Imperatorowa przenosi się z Petersburga do Moskwy. Porta nie przyjęła pokojowych kondycji Moskwy. Wojska austriackie i moskiewskie bę atakowały Chocim, trwają przygotowania, "Turcy atoli nieustraszonym okiem na to poglądają gdyż tylko bramy fortecy na noc zamykają w dzień otworem stoją w których w oczach prawie nieprzyjaciół harcują". Generalstwo art. koron. nabył exwojewoda ruski Potocki; województwo otrzyma wojewoda bracławski Lanckoroński. W Kamieńcu gen. Witt zakłada znaczny magazyn w klasztorze dominikanów. Ilgestron jest rezydentem szwedzkim przy naszym dworze. Pogłoska, że marszałek w. koron. chce złożyć laskę.
    • Z Warszawy ie 2. Aug. [2 VIII] 1788 k. 58-59 Oczekuje się sejmu, uchwały pożytecznych projektów, ponieważ "wiele w teraźniejszych okolicznościach dla dobra kraju postanowić zamyślają". Misto Cherson ponosi wielkie straty "przez zatamowany handel w niniejszej wojnie", ostatnio spłonęło tam całe przedmieście wraz z magazynami żywności dla wojska, wielkie straty; ogień miał podłożyć szpieg turecki. Exwojewoda ruski nie chciał objąć komendy nad 3.000 Moskali, których mu dawał Romanzow, sprawy oparła się o Departament Wojskowy. Król pruski zapraszał do siebie Bruchla, "obiecując mu razem nadgradzać wszystkie szkody poniesione przez wyprowadzenie się z Polski w której tak długo zamieszkał"; podobno gen. ma otrzymać komendę nad wojskiem w Prusach Wschod. Ros. kasy pograniczne wywieziono z Inflant do Moskwy. Król pruski wyprawił 25.000 wojska pod Memel dla osłony Prus; to wojsko ma się połączyć ze Szwedami. Poddanym pruskim nie wolno wywozić za granicę żywności. Liczne pisma publiczne zachęcają naród do powiększenia liczby wojska według konstytucji z 1775 r.; wojewódzkie milicje złożone z pocztu konnego dostarczonego przez szlachtę posesionatów oraz "rekrutów piechotnych" dostarczonych przez wsie według liczby kominów; liczby wojska musi dojść do stu tysięcy. "Spodziewają się powszechnie, iż ministrowie dworu sztokolmskiego i berlińskiego zapraszać będą Rzpltą naszą, aby się do ich ligi łączyła". Podczaszy koron. Czacki w czsie pobytu w Berlinie werbował "fabrykantów pończoch jedwabnych do dóbr swoich. Doniesiony do pollicyi miasta otrzymał wartę", jest pod konwojem w swej kwaterze. Imperatorowa wynagrodziła ks. de Nassau za zwycięstwo nad Turkami; oficerowie rosyjscy nienawidzą tego księcia. dla jego "żywności i dlatego, że cudzoziemiec". Potyczka na morzu między flotą szwedzką i rosyjską: admirał ros. Greich wziął kręt vuceadmiralski "Książę Gustaw".
    • Z Warszawy ie 9. Aug. [9 VIII] 1788 k. 60-61 Król szwedzki opanował znaczną część Kaselii i stolicę Viburg. Jest atakowany Chocim, Oczakow, Moskale po odniesionym zwycięstwie chcą zwrócić znaczną część wojska przeciw Szwedowi, "który się coraz w ich kray daley posuwa". Ustąpił ks. Lichtenstein, jego komendę powierzył cesarz gen. de Vino; ustąpił Lascy, a jego miejsce zajął Laudon. Adiutant generała moskiewskiego Galliczyna dezerterował do Chocimia, mówił Turkom o treści listów w. wezyra do baszy chocimskiego, które przejęli Moskale. Stathuder holenderski nie uznaje traktatu zawartego między cesarzem a jego Rzpospolitą o rzekę Skaldę, "musi więc cesarz i od ściany hollenderskiej mieć się na ostrożności. Powrócił marszałek nawor. lit. z zagranicy; mówi się, że powróci z Paryża na sejm exmarszałek koron. Rzewuski. Ex wojewoda ruski pisał do Departamentu Wojskowego, że ściąg wojska z granicy, "gdy od Turków statecznie spokojnych i Polaków przychylnych niczego się tu lękać nie należy". Po śmierci Sołtyka wakuje katedra krakowska, kandydatami biskup poznański, płocki oraz prymas. "Są nawet wieści, iż biskupstwo krakowskie na trzy biskupstwa to jest krakowskie, sandomierskie i lubelskie będzie podzielone, lecz to wszystko czas odkryje". W kordonie pruskim obywatele chwalą obecnego monarchę pruskiego, który "pozwala im używać takiego stroju i języka jakiego się im podoba, a nawet urzędy cywilne Polakom oddaje, które po większej części Prusacy posiadali".
    • Z Warszawy ie 16. Aug. [16 VIII] 1788 k. 62-63 Moskale zajęli okręt "Gustaw", ale Szwedzi zabrali im "okrętt z całym ekwipażem nazwany Władysław, prócz tego 4 okrętty moskiewskie tak zkołatali, iż do dalszej wyprawy zdatne być nie mogą". Flota szwedzka przybiła do wyspy Hogland. Admirał moskiewski Greich podziwia odwagę i męstwo Szwedów, jakiej "w tylu potyczkach na morzu będąc w żadnej jeszcze flottcie nieprzyjacielskiej nie widział". Szwedzi zajęli Wiburg, była krwawa potyczka polegli Moskale i Szwedzi; Szwedzi mają otwartą drogę w kraj moskiewski. Zamknięto Petresburg i przez 40 godzin "brano gwałtem kupczyków, lokajów i innego gatunku ludzi na rekrutów..., musi Moskwa cierpieć wielki niedostatek ludzi"; regimenty z Petersburga wysłano przeciw Szwedom. Pod Oczakowem Turcy nad Moskalami odnieśli zwycięstwo, okopał się tam Saraskier, opis potyczki, poległ hetman kozacki Sidor, "który się wsławił podczas siedmioletniej wojny" oraz gen. ros. Rybeys; zawarto armistium na trzy dni dla pochowania trupów. W Chocimie zrujnowano magazyny i piec piekarski nie dopuszczono odsieczy; gen. Jordys z armii ks. Coburga poniósł klęskę, jedynie Sołtykow "najmniej w tej wyprawie stracił". Sejm załatwi sprawę biskupstwa krakowskiego, jednak "najpierwszym zdaje się do osiągnięcia tej katedry" jest biskup płocki.
    • Z Warszawy ie 23. Aug. [23 VIII] 1788 k. 64-65 Turcy zrobili wycieczkę z Chocimia i porazili wojska cesarskie i moskiewskie. Polacy z kawalerii narodowej zachęcają Turków do wytrwania, a z tego powodu ks. Coburg domaga się od gen. Witta satysfakcji, "lecz trudna inkwizycja pomiędzy wielu, a z kawalerią niebezpieczna robota". Na Morzu Czarnym potyczka między flotą turecką i moskiewską, zwycięscy turcy zamknęli flotę ros. w porcie Sebustopol. Księżna de Nassau otrzymała wiadomość, że mąż jest ranny od kuli tureckiej. Gen. art. ros. Miller atakuje Oczakow i wzywa ks. Potemkina do ataku na fortecę. Listy berlińskie piszą niewyraźnie o wzięciu Viburga: armią moskiewską dowodził Muszyn Puszkin i gen. de Anthaltt, szwedzką zaś sam król; książę ros. w wielkim był niebezpieczeństwie, Puszkin wzięty do niewoli. Szulemburg, "człowiek majętny ma być posłem pełnomocnym na przyszłym sejmie w imieniu króla pruskiego podobnie jak Bucholtz; król duński przysłał rezydenta Rozenkratza. Z Wilna: posłowie na sejm - Z Wilna prezes ziem. Romanowicz, sędzia grodz. Czyż; z Oszmiany pułkownik Kociełł, starosta dziezieński Koziełł; z Lidy pisarz ziem. Kamieński, podkomorzyc Narbutt; z Wiłkomierza starosta sąd. Morykoni, starosta ozotyrski Kościałkowski; z Brasławia podkomorzy kowieński Wawrzecki, szambelan Mirski; z Trok wojski lit. Zaleski, starosta sąd. miński Brzostowski; z Kowna marszałek Zabiełło, chorąży Kossakowski; z Grodna marszałek Wolmer, podstarości Eysmontt; ze Żmudzi pisarz skarb. lit. Górski, starosta żmudzki Giełgud, starosta gieldziański Plater, szambelan Zabiełło, kasztelanic Tyszkiewicz, sędzia grodzki Przeciszewski; ze Smoleńska skarbnik lit. Suchodolski, chorąży Eydziatowicz; ze Starodubia starosta sądowy Chrapowiecki, chorąży Radziszewski; z Nowogródka Bernowicz, Wereszczaka; ze Słonima starosta sądowy Sołtan, stolnik przecławski Szukiewicz; z Wołkowyska starosta Grabowski, pisarz Bułharyn; z Brześcia ks. Sapieha, starosta i kasztelanic Matuszewicz; z Pińska podstarości Butrymowicz, pisarz grodzki Szyrma; z Mińska starosta Wołodkowicz, skarbnik Pawlikowski; z Połocka pisarz lit. Sulistrowski, kasztelanic Sieliski; z Orszy starosta kupin. Gutakowski, staros ta merecki Jozeffowicz; z Inflant kapitan Weysenhoff, rotmistrz Kublicki; z Litwy pułkownik Zabiełło, Niemcewicz; z Korony starosta babib. Potocki, kanclerzyc Borch; z Upity starosta Wereszczyński, chorąży Karpp.
    • Z Warszawy ie 30. Aug. [30 VIII] 1788 k. 66-67 W. Wezyr chce wpaść z wojskiem na Węgry; potyczka między Turkami i Austriakami pod Semlinem. Relacje z sejmika lubelskiego: Czartoryski gen. podol., Stanisław Potocki ex podstoli koronny, starosta łukowski Dłuski "jednostajnemi głosy ogłoszeni za posłów zostali", również podsędek łukowski Rozciszewski obrany "unanimitate"; dobrowolnie ustąpił od pretensji chorążyc lubelski Poniatowski; według kresek obrano posłami: stolnika lubelskiego Wybranowskiego i wojewodzica wołyńskiego Sanguszkę. "Po wszystkich województwach unanimitate podano do instrukcji posłom, aby na przyszłym sejmie domagali się koniecznie aukcji wojska". Projekty na przyszły sejm: 1. nowa forma rządu z rozszerzeniem władzy królewskiej, 2. aukcja wojska i przywrócenie władzy hetmańskiej, ale hetman tylko jeden, 3. z królewszczyzn i dóbr duchownych opłaty na wojsko, 4. ustanowienie Momisji Nadwornej na miejsce Rady Nieustającej, prezydentem będzie prymas, 5. Trybunał będzie się składał z marszał i assesorów "i nieustannie ma się sądzić w Piotrkowie i Lublinie, 6. skasowanie lub zmniejszenie ministrów, urzędników koronnych i generałów bez regimentu, 7. w kancelariach regestrowanie co trzy lata, 8. powiększenie cła na towary austryjackie do Polski przychodzące. Z pogranicza tureckiego: umocniona fortece Chocim, wojsko skombinowane moskiewsko-austriackie na nowo atakuje; basza odrzucił propozycje kapitulacji wysuniętą przez ks. Coburg. Spodziewany jest biskup kamieniecki, który zabiega o biskupstwo krakowskie.
    • Z Warszawy ie. 6 7bris [6 IX] 1788 k. 68-69 Listy prywatne i Gazety Cudzoziemskke donoszą, że wojska saskie stoją na granicy Saksonii i wkroczą do Czech; w. wezyr wpadł na Węgry do Bannatu. Chocim broni się walecznie przed atakami wojsk moskiewsko-austriackich. Strasoldo, "o którym dawniej Gazety pisały", że uciekł z kasą wojskową ze Lwowa do Chocimia ma być obecnie w Stambule "w ielkim poważaniu u sułtana tureckiego i jest sekretarzem w Departamencie Ciwilnym". Gazeta Berlińska donosi: w batalii pod Wiburgiem poległo 4000 Moskali, brak dalszych wiadomości. Pod Oczakowem ustąpić musiał ks. Potemkin, kontradmirał mos. Woynowich "wpadłszy w mellancholią" odxbrał sobie życie z pistoletu; ks. de Nassau jest ranny i chce podziękować za służbę. Po odbytych sejmikach mówi się teraz ciągle o przyszłym sejmie, "już nawet niektórzy Patres Patriae Conscripti zieżdżają się zawczasu". Z Petersburga: potyczki ze Szwedami; w Finlandii Moskale pod dowództwem Gimela, komendanta wiburskiego, stoi przy brzegu Wilman, książe rosyjski zostaje w samym Wiburgu, "przy Fryderyscham stoi 3.000 Moskwy i to miejsce od morza attakują Szwedzi". Szambelan Głuchowski, "sławny ze swego nieszczęścia i przez handel faraonowy do upadku przyprowadzony", jest w szpitalu u Dzieciątka Jezus, ponieważ "wpadł w mellancholią i język sobie poderżnął". Na 14-go b. m. zapowiedziana uroczystość odsłonięcia "wspaniałej statui Jana III. Podczas tej uroczystości ma być prezentowane zwycięstwo pod Wiedniem nad Turkami odniesione dla czego już officjerowie tutejsi od kilku tygodni exercytują się"; będzie fajerwerk i illuminacja, początkowy termin uroczystości był wyznaczony na 7-go.
    • Z Warszawy ie 13. 7br [13 IX] 1788 k. 70-71 Kula zadrasnęła gen. Szuwarowa. Raport z Komory Bochopolskiej donosi o przebiegu ataku ros. na Oczaków; ranny gen. krzemieńczucki Siemiernikow zmarł, cudem ocalał ks. Potemkin; Turcy czynią wycieczki z Oczakowa. Nowa flota turecka pod Oczakowem i zarzuciła kotwice koło wyspy Berezan, zwanej Kępą, co "mocno Moskalom zmieszało". Komora Cekimowska donosi: obozują tutaj wojska feldmarszałka Romansowa, nie przepuszcza się kupców, ustał handel; pojawiły się czerwone złote holenderskie; od Rubych Mogieł ciągnie ku naszej granicy wojsko moskiewskie. "Po nadeszłej ostatniej Pocztcie rozeszła się tu pogłoska": Turcy przeprawili się czajkami ledwo z życiem uszedł Potemkin i hetman Branicki, ranny Dulfus adiutant Branickiego. Arcyksiąże Franciszek przybył pod Chocim "i mocno zaraz na Polaków utyskiwać zaczął, mówiąc iż oni są przyczyną, że wojsku skombinowanemu tak się długo licha ta forteczka opiera, ponieważ żywnością z Polski sprowadzoną dostatecznie jest opatrzona"; arcyksiążę nie przyjął zaprosin na obiad gen. Witta oraz gen. Sołtykowa, odpowiadając, "iż u nikogo na obiadach nie bywa i u siebie tylko jada". kasztelan krakowski w drodze do W-wy spotkał Francuza, dezertera z wojska cesarskiego, który uciekł z pod Chocimia, uważając, że tylko uprzedza wypadki, "bo za trzy miesiące i sam cessarz zapewne dezerterować będzie".
    • Z Warszawy ie 19. 7br [19 IX] 1788 k. 72-73 Gen. Szuwarow, atakujący Oczaków, cofnął się obecnie pod Kimbrun; wojsko choruje na gorączkę i "dysenterye"; choroby wynikiem brakuku dobrej wody. Chocim nie myśli się poddać, choć jest przez wojsko moskiewsko-austriackie bombardowany; basza odrzuca propozycje poddania. Turcy przedarli się w Transylwanii. Przybyli ze Żwańca zapewniają, że pod Chocimem padło wielu Niemców. Zatargi między ks. de Nassau i Potemkinem. Cesarz nakazał werbunki w Kordonie, zabrano młodzież z Tyńca od ks. benedyktynów, z seminariów krakowskich świeckich kleryków, którzy "na wakacje do rodziców w Kordon poprzychodzili". Bucholtz podał notę do Rady, że król pruski nie dopuści, "aby którykolwiek Gwarant do interesów krajowych mieszać się miał, gdyż żąda, aby Rzplta jak się nazywa, tak i była zupełnie wolną w kierowaniu interessami i obradami swemi i sama skutecznie zaradziła o sobie". Pod Wrocławiem rewia wojsk pruskich, król okazyyał grzeczności obywatelom naszym; przybył poseł od króla szwedzkiego.
    • Z Warszawy ie 27. 7br [27 IX] 1788 k. 74-75 Sprawy Rady Nieustającej na nowym sejmie jak również Dykasteriów, "mimo jednak tego jak podczas każdego Sejmu tak i teraz utyskiwania na Radę Nieustającą nie uchybią". Niespodziewana nowina o poddaniu się fortecy Chocim, przyczyną tego "choroby i niedostatek". Nie tutejsi, "jak największej pomyślności swemu narodowi życzący" głoszą, że wojska ces. generała Laudona odniosły wielkie zwycięstwo nad Turkami, chociaż Gazeta Wiedeńska nic o tym nie pisze, "prędzej podobno będzie, że ta niepomyślność jakaś zajść musiała, kiedy zwyczajna Poczta Wiedeńska nie stanęła. Z pod Oczakowa: ma się przesunąć armia turecka pod komendą Seraskiera. W okolicach W-wy, w lasach, wielkie kupy dezerterów pruskich "z końmi i moderunkiem wojskowym. Z tej przyczyny jak przed każdym sejmem, obawiający się wojska cudzoziemskiego wnoszą sobie, że to są próbki mającego przyiść na sejm równie liczniejszego wojska pruskiego". W Łazienkach obchodzono uroczyście odsłonięcie pomnika Jana III, ale "Niepokojne tutejszych Poetóe pióra każdą okoliczność krytykujące nie zaniedbały nawet obłożyś paszkwilami uroczystość. Listy z Wiednia: w Jamie Wetexamitz Turcy proponowali Austrii armistitium, ale wojsko cesarskie się nie zgodziło. Cesarz z generałem Lascy w drodze do Bannatu, ale choruje na febre. W Bannacie Temaswarskim Turcy spalili w Szuppanek duży gmach na kwarantannę przeznaczony, wycinali ludzi, dzieci, "osobliwie męskiej płci" odsyłali do Konstantynopola.
    • Z Warszawy ie 4. 8br. [4 X] 1788 k. 76-77 Na Radzie poruszono sprawę przyszłego sejmu, konsyliarze zwracali uwagę "że teraźniejsze okoliczności wymagają jak najprętszego ratunku Ojczyzny i zabespieczenia granic ettc. Pytano się z kim i przeciw komu ta ma być konfederacja, na te pytanie różne były w tej mierze kontrowersje"; na następnej sesji czytano akt konfederacji, "ale kontenta nie są wiadome". Gen. art. koron. Potocki wykonał przysięgę na generalstwo, a przed sesją Rady czytał list króla pruskiego, który się na naukcję wojska "choćby na sto tysięcy", ale nie radzi łączyć się z jakąś pote przeciw Turcji, gdyż wówczas "wdałby się za tąż Portą"; postanowiono w tej sytuacji posłać sztafetę do Petersburga. Prawnuk Jana III, wnuk Jakuba, syn jego córki Karoliny ks. de Bouillon przysłał do Rady Nieustającej "memoriał z przyłączonym pismem w kilku arkuszach drukowanym na odparcie pisma z strony księcia Radziwiłła wdy wilen.", sprawa dot. sukcesji ekonomii szawelskiej i innych dóbr oraz sum pieniężnych, które ma wojewoda trocki Michał Radziwiłł; będzie wniesiona do debat sejmowych. Komisja Skarbowa prowadzi sprawę z żydami w-skimi "o obrzynanie złota i fabrykowanie papieru stemplowanego", oskrażony m. in. żyd Markiewicz, sławny fabrykant weksli; ciekawy będzie dekret w tej sprawie z tej przyczyny, "że ciż żydzi wielką zaszczycają się protekcją i wielu powołują do tego niegodziwego dzieła". Wśród senatorów i posłów przybył także do stolicy stolnik lit. Czartoryski; generał podolski wraz z przyjaciółmi wyjechał "do Sielców" na imieniny hetmana w. lit. Ogińskiego, "dokąd pierwej wysłał kilkanaście sztuk armatt'; bawi tam już hetman w. koron. Branicki. Bawi prywatnie poseł pruski, dopiero podczas sejmu będzie się paradnie prezentował, "na utrzymanie tu swoiej figury przez czas sejmowy ma on mieć 100.000 talarów od swego monarchy wyznaczone". Gazety publiczne "mają tu za wątpliwe" poddanie się Chocimia.
    • Z Warszawy ie 11. 8br. [11 X] 1788 k. 78-79 Na czele Konfederacji z Korony stanął referendarz koron. Małachowski, a z Litwy gen. art. lit. Sapieha, marszałkowie wykonali przysięgę, akt podpisano. Czeka się na powrót kuriera wysłanego do "Orientalnej Potencyi..., który nam oznajmi i okaże rzecz całą na czym się niniejsza Konfederacja zasadzać będzie". Konfederacja ta ma być zabezpieczeniem "tej jeszcze przy nas pozostałej cząstki kraju z obmyśleniem dla niej wszelkie bespieczeństwa": 1. stany skonfederowane ustanowią i ułożą podatek dla wojska, ale "bez uciemiężenia obywatelów", 2. panowie z dóbr swoich dostarczą ludzi do regimentów, 3. wojsko będzie zebrane w cztery miesiące i wyćwiczone pod nadzorem generałów inspektorów, 4. Stany Zgromadzone póty będą sejmować, póki będzie trwała wojna między sąsiadami, 5. obraduje się tylko o wojsku, amunicji, magazynach etc., "a tym sposobem wszystkie kroki ku uszczęśliwieniu Narodu zbliżają". Imieniny prymasa, w pałacu na ul. Długiej marszałek nadwor. Raczyński dawał assamble z tańcami, doszło do sprzeczki ponieważ posłowie województ wielkopolskich zarzucili exwojewodzie ruskiemu "zdradzenie i trzymanie się strony moskiewskiej", ujął się za wojewodą Sztachelberg, "ale widząc przeciw sobie wszystkich prawie zagranicznych bez pożegnania wyjechał. Wszyscy tu powszechnie zapewniają, iż jarzmo gwarancyi na Nasz Naród włożone wkrótce zrucone będzie, gdyż Moskale dla uniknienia kłótni już o to po części rozpoczętej przez króla pruskiego poprzestaną być gwarantami". Listy z Bannatu: wzięto żywcem awangardę armii cesarskiej, Turcy poczynili zasadzki w lasach; słychać też o potyczce Turków z Moskalami w której m. in. oficerami zginął Polak Poniatowski. Krajczy Potocki założył drukarnię przy Dworze, będą tam drukowane projekty oraz diariusz sejmu.
    • Z Warszawy ie 18. 8br. [11 X] 1788 k. 80-81 Po zbadaniu czynności dykasteriów tj. Rady Nieustającej, Komisji Skarbowej koron. i lit. delagaci złożyli przed królem przysięgę; delegaci do Komisji Edukacji zwolnieni od przysięgi, ponieważ ta komisja "agituje się zawsze i rezolucje wydaje względem edukacyi szlachetnej młodzi ettc. pod prezydencją xcia prymasa"; rezolucja w sprawie Rady Nieustającej, debaty o aukcji wojska; poseł de Sztaremberg podał notę króla pruskiego, którą odczytał podkanclerzy koron., Garnisz, w której król pruski domaga się, aby czekano na przyjazd jego ministra. Obecnie odbywają się sesje prowincjonalne po domach i klasztorach domonikanów i karmelitów. Bucholtz "rozmaite wydaje tony" 1. monarcha jego "niczego nie żąda od Rzpltej Polskiej tylko uszczęśliwienia onej i poufałej ku sobie przyjaźni", 2. chce zrzucić jarzmo gwarancji z narodu polskiego, "aby jak dawniej tak i teraz rządziła się bez dependencyi", 3. nie łączyła się z wrogami Turcji, bo wówczas król pruski da Szwecji 60.000 żołnierzy, "a drugie tyle wojska do Polski wprowadzi". Podobno zachorował niebezpiecznie hetman w. koro. Branicki, inni mówią, że umarł, "jakośkolwiek bądź dla popełnionych zdrożności nie bardzo by tu był żałowany". Wakujące od kilku miesięcy województwo ruskie "dobrowolnie" złożone przez gen. art. Potockiego ma otrzymać Adam Czartoryski. Przybył okazale, z kawalkadą, wojewoda wileński. Turcy wchodzą w kraj cesarski, nie udały się zasadzki gen. Laudona.
    • Z Warszawy ie 25. 8br. [25 X] 1788 k. 82-83 Uchwalono 100.000 wojska; regiment składa się z dwu batalionów; skład batalionu: 400 piechoty, giemejnów, doboszy. fajfrów, kapeli, unter oficerów i oficerów. Regimenty będą miały nazwiska swoich województw. Odpowiedziano na notę króla pruskiego w sprawie aliansów z nim i dworami cesarskimi. Reperacja zamków i miejsc obronnych w kraju sumptem Rzpltej oraz obywateli przychalnych krajowi. Damy obiecały dać królowi na wojsko te pieniądze, które wydają na wymyślne stroje, a same będą się ubierały w mundurki wojewódzkie, "ekspens na stroje" wynosi według obliczń kupców w Koronie i Litwie 27 milionów zł pol., "ale któż wie czy tak szczerze dadzą na wojsko, jak na pajęczynę". Pobór do regimentów w całym kraju o jednej godzinie. Posłowie wielkopolscy na swoich prowincjonalnych sesjach uchwalili podatek, "aby panowie od każdego chłopa robocizny na dzień płacili po groszu miedzianym, a że trzy miliony liczemy chłopów w kraju od których rachując pańszczyzny po trzy dni w tydzień lubo gdzie indziej po 6 dni robią, wyniesie summę 21 milionów 600.000 zł". Prymas ze swych dochodów ma płacić 100.000 zł, biskup kujawski i poznański po 90.000 zł, płocki i wileński po 50.000 zł, "a inni biskupi i opaci w proporcjach swoich intrat". Cesarz w Wiedniu. Wojsko ces. pod komendą ks. Józefa Poniatowskiego zbuntowało się, "tak dalece, że nie mogąc onych zaspokoić udał się do Wiednia". Bucholtz dawał bal z licznym udziałem Wielkopolan. Listy z Węgier: Turcy oblegają Temeswar, broni się komendant generał. Turcy i chłopstwo siedmiogrodzkie spaliło i zrabowało 3.000 wsi i miasteczek nieobronnych; aresztowano rozbójników siedmiogrodzkich. Z Gazett Cudzoziemskich: stanie za pośrednictwem dworów neutralbych pokój między Szwedami i Rosją, jednocześnie wydano rozkazy do portów bałtyckich; posłowie londyńscy w Petersburgu i Stockholmie, że angielskie okręty kupieckie nie będą napastowane.
    • Z Warszawy ie 1. 9br. [1 XI] 1788 k. 84-85 Na sesjach prowincjonalnych debaty nad funduszami dla wojska, przywróceniem władzy hetmańskiej. Wrzawa na wtorkowej sesji: jedni domagali się podpisania nowych projektów, inni ustanowienia nowej Komisji Wojskowej; "sessja zeszła na mowach". Do Stanów Skonfederowanych przybyli delegaci województw: bracławskiego, kijowskiego i podolskiego "z użaleniem na wojska moskiewskie, które każe sobie dostarczać fur pod prowianty, a do tych ludzi mocnych z siekierami i łopatami prócz tego 1000 wołów"; król zalecił, aby sprawę przekazać Sztachebergowi, który już miał wysłać kuriera do Petersburga "w tym interesie". Delegaci zapowiedzieli, że jeśli nie otrzymają pomocy, to sami będą się bronić, "jakoż już słychać, że generał Lubowicki w Chodorkowie na Ukrainie konsystencyą swoją mający temi czasy wygnał Moskalów kwatery rozpisujących". Między posiłkowym wojskiem duńskim a Szwecją stanęło teraz armistitium na 8 dni; wojska pruskie mają wkroczyć do Holsztynu. Szwedzi zabrali Duńczykom okręty kupieckie. Z Bannatu: rabusie z Wołoszczyzny zrabowali transport mundurów cesarskich. Cesarz z częścią armii wyruszył z Moraw do Lwowa, "obawiając się, aby teraźniejszy sejm pod konfederacją nie sprawił buntu przeciw cesarzowi w Kordonie". W. wezyr miał ofiarować cesarzowi zawieszenie broni na 6 miesięcy, "odpowiedziano mu, ażeby kontynuował czynności swe wojenne". Cesarz był w fortecy Temeswar, odwiedził rannego generała ks. de Wittemberg, wizytował pocztampt obozowy, kancelarię wojenną i kasę; główna armia austr. z Lugosz przeniosła się do Karansebes, "bo to miejsce Turcy, po odebranej wiadomości o poddaniu się Chocimia, zaraz opuścili. W. wezyr ciągnie nad Dunaj ku Semlinowi. Seraskier z Karancebes cofnął się do Slatinia. Korpusy wojskowe gen. Spleny i kścia de Coburg maszerują przez ziemię siedmiogrodzką.
    • Z Warszawy ie 8. 9br. [8 XI] 1788 k. 86-87 Dwie sesje sejmowe, reszta prowincjonalne: decydowano kto ma rządzić nowoustanowionym wojskiem czy Departament czy też "nowa ustanowić się mająca Kommissya oddzielna od Rady". Mowy posłów i senatorów, m. in. prymas oskarżał hetmanów, "że ci biorą pensje ze skarbu, a nic nie robią, tylko za granicą siedzą", domagał się, aby projekt posła żmudzkiego podany do laski był czytany, "ale na to nie pozwolono i hetmanów exkuzowano, że dla większego doskonalenia w sztuce wojskowej nie zaszkodzi zabawić się w obozie zagranicznym". W poniedziałek ta sama swa władzy wojskowej, gdy "przyszło na ostatek do turnum, gdzie znacznie votami przeniósł Departament, lecz gdy przyszło do sekretnych kresek blisko połową przeniosła Kommisja nowo ustanowić się mająca nad spodziewanie utrzymała się". Następna sprawa to określenie praw tej komisji oraz ustanowienie podatków. Na czwratkowej sesji zalecono Departamentowi Wojskowemu wydać ordynanse dla gen. Lubowickiego, który obecnie zastępuje Potockiego gen. art. koron. i nie pozwolił Moskwie zabierać fur z prowiantami; wysłano kuriera do Berlina prosząc króla pruskiego, aby "przełożył" imperatorwej całą tą sprawę, "rzecz barzo ciekawa" jaka będzie odpowiedź. "Do wiadomości tutejszych można także przydać", że ambasador Sztachelberg i Bucholtz "grzecznie traktują posłów sejmujących, zapraszają do siebie na assamble". Z pod Oczakowa: znakomity Polak, kawaler przy armii ros. donosi, że Moskale nie mogą szturmować, gdyż od Benderu ciągnie kilku baszów, a w. wezyr zadał wielką klęskę gen. Laudonowi, "ale ta wieść konfirmacyi potrzebuje". Turcy stoczyli potyczkę z lekką jazdą moskiewską pod Bohopolem. "Sławny powietrzny żeglarz w całej Europie JP. Blanchard już od dwóch tygodni znajduje się w tej okolicy i chce podobno jak i w innych miastach publico dać dowody swey sztuki, ale że za to żąda 6000 zł. Zaczym przy wzmagającej się teraz ekonomice nie wiele będzie mógł z swym balonem profitować". Listy z Londynu: gazety tamtejsze donoszą, że dwór angielski i pruski śledzą rozwój wypadków na północy między Danią i Szwecją i prowadzą negocjacje, jeśli się one nie udadzą, to wyruszy angielska eskadra, jak twierdzą gazety,
    • Z Warszawy ie 15. 9bra [15 XI] 1788 k. 88-89 Król pruski "dla zapobieżenia nieszczęściu" wysyła do Polski 40.000 ludzi, których oddaje pod komendę hetmana w. lit. Ogińskiego, jest to odpowiedź na notę przesłaną przez kuriera; w razie "potrzeby" może wysłać drugie tyle i popierać interes Rzpltej. Moskwa czyni wielkie szkody województwom pogranicznym; Lubowicki odnówił furaży dla armii stojącej pod Oczakowem, bronił chłopów, których gwałtem zapędzano, doszło do zbrojnego starcia. Wydano ordynans do regimentów w Wielkopolsce i Litwie, aby ciągnęły ku granicy moskiewskiej "i wniścia Moskalom broniły na zimowe leże do Polski ciągnącym". Ex wojewoda gen. Potocki "cierpi tu wiele prześladowania os Tasnów zgromadzonych" podobnie jak poseł ros., "bo na pałacu po wszystkich bramach znaleziono tablice na których było wyrażono: Pałac do przedania lub do najęcia każdego czasu, a lubo gęste szylwachy stoją nie postrzeżono jednak tego który te tablice pozawieszał". Turcy atakowali ks. Potemkina. Z pod Oczakowa przybył ks. de Nassau oraz de Ligne "i powiadają, że tam wcale już nie ma co do czynienia". Z Berlina: wojsko pruskie pomagając Szwecji pod komendą ks. brunświckiego ma wtargnąś do księstwa holsztyńskiego, należącego do króla duńskiego; do akcji przyłączą się Hannowerczycy pod dowództwem ks. Fryderyka. Anglicy mieli wysłać 6 okrętów liniowych przeciw Duńczykom. Słychać, że dzięki mediacjom dworu londyńskiego i berlińskiego stanęło armistitium do 13 listopada. Z Wiednia: potwierdza się nowina, że trzy regimenty czeskie idące do Czech odebrały ordynans maszerowania do Galicji nad granicę polską, będą ciągnąć kordon.
    • Z Warszawy ie 22. 9br. [22 XI] 1788 k. 90-91 Mała liczba sesji, "nie masz bowiem tego tygodnia, aby się jaka nie zdarzyła okoliczność, który by tak zbawiennemu zaradzeniu nie przeszkodziła"; odpowiedź na notę moskiewską nastąpiła "po tygodniowym przewleczeniu": chociażby Rada Nieustająca była zniesiona a sejm nieustanny był postanowiony, atoli nic by nie ubliżało gwarancyi, albowiem poprawa Rządu jest bezpieczeństwo całości Państw sobie gwarantujących i z sobą sprzymierzonych". Na sesji postanowiono upraszać imperatorową, aby kazała wszystkim wojskom swoim wymaszerować z granic polskich, a dokonane szkody wynagrodziła; król kazał tę notę uchwaloną jednogłośnie wziąć ad deliberadum, na co poseł Suchodolski odpowiedział: "już 24 latt deliberujemy nad tym projektem, czas już abyśmy zadecydowali". Powszechne narzekania na sejm; nowe gwałty wojsk ros., Potemkin nie przyjmuje memoriałów szlachty polskiej, "takowe więc tych wojsk postępki nie najdłuższą nam przyjaźń obiecywać powinny". biskupstwo krakowskie ma otrzymać biskup wileński, a wileńskie biskup inflancki Kossakowski. Od tygodnia rozchodzi się pogłoska, że zmarł sułtan turecki, a jego następcą obrano Selina, syna Mustaffy III, który jest wielkim wrogiem chrześcijaństwa i ma wielką ochotę do wojny z nimi. Z Wilba 26 XI: przybyła wojewodzina trocka Ogińska.
    • Z Warszawy ie 6. Xbr. [6 XII] 1788 k. 94-95 Korpus elektora saskiego na granicy cesarskiej, "ta kampania wznowi, jak wszyscy twierdzą, dawne pretensje Dworu Saskiego do cesarza od których recessowania się były niegdyś Saxonia przymuszona". Rosja zawojowała znaczne prowincje, rządzi podbitymi mocarstwami, intryguje przez swych posłów w cudzych państwach i dlatego "ów kwiat! kwitnący do tych czas na Północy, Moskwa...tak zaraził teraźniejsze powietrze, iż w krótkim czasie straciwszy swój zapach, do którego się wszyscy nieco daaniej cisnęli, opadać znowu niebytych liści przynaglon będzie". Do wojny szykują się Prusy, czynią to "na poniżen: Moskwy", zakładają magazyny, gromadzą amunicje w fortecach i arsenałach; Szwecja żąda części kraju mosk. dla siebie, Turczyn zaś Krym Kubanu, "Polszcze zaś świeżo wyszłej mappy francuskiej wraca się kraj stracony dla którego objęcia w posesję będą niezawodnie wysłani Polsce; a król pruski niezwykł nigdy lud swój darmo fatydować co nam niezawodnie następująca wiosna okaże". Bajeczne były pogłoski o śmierci sułtana tureckiego, cudzoziemcy przybyli ze Stambułu jak i Turcy nic o tym nie wiedzą; wielu chrześcjan zaciąga się do wojska tureckiego. Na sesji czytano projekt o stroju polskim w którym już wystąpił gen. art. Sapieha i gen. art. koron. Potocki. Przybył na sejm do W-wy p. Blanchard "dla pokazania swej powietrznej sztuki, już wygotował balon w którym się ma puszczać na powietrze", balon jesz w Pałacu Radziwiłłowskim, wstęp po 2 zł, pokaz nastąpi 14 b. m.
    • Z Warszawy ie 29, 9br. [29 XI] 1788 k. 92-93 Jaka będzie odpowiedź imperatorowej na notę w sprawie wymarszu wojska - nie wiadomo, "czas pokaże". Wielu posłów naganiało tę notę, "iż mimo wiedzy imperatorowej i z ubliżeniem jej powagi podana była, gdyż niepodobna, aby ta monarchini pod pretekstem gwarancyi miała zamieniać Naród nasz w podległość, odejmując mu wolność i udzielność. Co zaś do krzywd Rzpltej wyrządzonych, gdy te są coraz większe, więc gwarancja niedotrzymana, zaczym i konstytucja upadać powinna" ta z 1775, jak to wykazali posłowie. "Względem wolności wielu Posłów mówiło, że chyba dla tego wolna Rzplta nazywa się, że pozwala wojskom rossyjskim wolnego lokowania się w Jej Kraju, że wolno Obywatela uciążyć jak się podoba, a gdyby się sprzeciwił wolno mu wydrzeć i życie, że wolno lud z Polski wyganiać i bez ludne kraje polskiemi ludźmi osadzać". Na sobotniej sesji po wielu mowach złączyła się izba senatorska z poselską, partia pariotyczna chciała obrać komisarzy do Komisji Wojskowej, a partia dworska komisarzy do Komisji Skarbowej; żaden projekt partyi dworskiej utrzymać się nie może, bo jeżeli na głośnych votach przeważszy to na sekretnych pokaże się wielu desertujących i nigdy Patriotycznej stronie zrównać nie może". Nota króla pruskiego i ustne przyrzeczenia Bucholtza, że wojska stoją na pograniczu w gotowości do marszu, nie mówi się jednak o "wyraźnej pomocy dla Rzpltej, tylko zabezpieczeniu przyjaźni monarchy pruskiego". Listy i gazety Cudzoziemskie donoszą, że król pruski wysłał kuriera do imperatorowej, "że jeżeliby wojska jej w Kraju Polskim na zimowe leże lokowały się, tedy...wojnę wyda Rossyi i mocą onych rugować będzie przymuszony. Miłość powszechnego dobra coraz to pomnaża się, a przeto Cudzoziemców różne krytyki dawniej o naszym kraju piszących mocno zastanawia i zawstydza, bo co u nich surowa wymusza exekucja, zo u nas wkrótce hojność i wspaniałość dopełni" i tak patres conscriptes czynią subskrypcje na wojsko, "ale i z niższego stanu"; żona exwojewody zapisała kosztowne klejnoty, a jej mąż broni dostawić przyobiecał; miasto Gdańsk dostarczy wojsko; subskrypcje obejmują również pieniądze i sukno.
    • Z Warszawy ie 13. Xbr. [13 XII] 1788 k. 96-97 Dokładnie opracowane artykuły Komisji Wojskowej, określa się sumy na werbunek ludzi, kupno broni "i innych potrzeb wojennych". Podymne i inne publiczne podatki należy ustanowić w podwójnej wysokości; wyznaczyć należy posłów nadzwyczajnych do cudzoziemskich dworów. Do imperatorowej mianowano już jako posła gen. art. koron. Potockiego, do Porty starostę szczerzeckiego Potockiego, do cesarza szambelana Woynę, do króla pruskiego, Czartoryskiego stolnika lit., do Francji ex podstolego koron. Potockiego. W czwartek Stany uchwaliły, "aby sejm teraźniejszy dotąd kontynuował się, póki w teraźniejszych okolicznościach interessa publiczne będą potrzebowały", poseł Suchorzewski wysunał wniosek, a król, który "dla ustawicznych trudów często zapada na zdrowiu" mógł być nieobecny na sesjach, a o ich przebiegu wowiadywał się za pośrednictwem deputowanych, na co król odpowiedział, że dziękuje posłowi kaliskiemu za troskliwość o zdrowie królewskie. Poseł podolski Krasiński odpowiadał na notę p. de Cachett i zarzucił Kortycellemu, naszemu ministrowi w Wiedniu, że bierze pensje od cesarza i zarzut udowodni: "papierami z kancellaryi cessarskiej wyjętymi". Przejeżdżał kurier z Petersburga do Berlina i przywiózł rezolucję na notę względem ewakuacji wojsk ros. z Polski: imperatorowa ze względu na wojnę z Portą uznała za rzecz potrzebną, aby jej wojska tutaj miały konsystencję - ciekawe co na to powie Bucholtz i król pruski. W polskim ubiorze prezentował się król gwn. art. koron. poseł bracławski, po różnych waśniach ów "do pierwszej powrócił harmonii. Wspaniałe tego Pana dla dobra Kraju ofiary przekonały zupełnie i zawstydziły malkontentów w ich opacznym mniemaniu". Przyjedzie do stolicy hetman w. koron. Branicki. biskup smoleński Naruszewicz wykonał senatorską przysięgę i podziękował imperatorowej za pośrednictwem Sztachelberga za pensję, którą od niej otrzymywał w Kijowie za napisanie Historii Gauryki.
    • Z Warszawy ie 20. Xbr. [20 XII] 1788 k. 98-99 Na sejmie obrano posłów do dworów cudzoziemskich, wyznaczono dla nich pensje; reguluje się podatki, wybiera komisarzy, debatuje nad sposobem dostarczania ludzi do regimentów. wojewoda wileński Radziwiłł deklarował ludzi i broń. Raporty z Ukrainy donoszą: Moskale na Komorze Bohopolskiej zajęli znaczną ilość ludzi i podwód i uwieźli, z pomocą nie przyszedł gen. Wit, mówiąc, "że Moskwie wniście do kraju zdawna jest wolne", nie dziw, że generała wszyscy nienawidzą, "jakim to czołem, lub duchem mówił domyślić się łatwo". Ostatnia Poczta z pod Oczakowa: przybyli sztabowi oficerowie moskiewscy, szukają miejsca dla baterii, ale zostali otoczeni przez Turków, wielu poległych m. in. syn barona de Acha rezydenta przy naszym dworze. Przybył kurier moskiewski, zapra szający do związku Rzpltej z jego monarchinią, ale niepomyślną otrzymał wiadomość - "tym sposobem chciano tu Polaków zdradzić i pokazać ich niestałemi, że raz tej, drugi raz innej trzymają się strony, ale się jednak mocno na tym oszukano". Książę Potemkin po kupnie Smielańszczyzny szuka teraz dla siebie pałacu w W-wie na rezydencję, jako obywatel polski chce nabyć pałac Borchowej kanclerzyny w. koron.
    • Z Warszawy ie 27. Xbr [27 XII] 1788 k. 100-101 Zalecono prezydentom miasta starej i nowej Warszawy oraz burmistrzom na przedmieściach, aby każdy cech "podług możności z ochoty swojej uczynił składkę na rekrutowanie wojska", pieniądze zbiwra bankier w-sl Szultz, który sam dał 1000 zł, Tepper 30.000 zł; panowie ofiarowali ludzi według swych możliwości. Kazstelan łukowski miał na wtorkowej sesji mowę do obu marszałków konfederackich, "aby zagrzewali sejmujące stany do prętszej czynności", ponieważ stał w czasie mowy tyłem do tronu podskarbi w. lit. Poniatowski zwrócił mu uwagę na co kasztelan odpowiedział: "Jeszcze W. Ks. Mść nie byłeś na świecie, a tym baziej Księciem, kiedy ja umiałem szanować monarchów. To rzekłszy poszedł do Tronu i przeprosił króla". Skąd biorą początek bunty na Ukrainie nie można "dostatecznie" wiedzieć, ale podnietę dają Moskale zeznał herszt hultajów Żelaźnik przed komendantem Lubowickim, buntu się chłopów obiecując im wielkie zyski. hetman w. koron. mówił o oblężeniu Oczakowa, bateriach moskiewskich i flocie tureckiej. Oficjaliści pruscy chcą założyć magazyny blisko Warszawy. Na sesji hetman składał przysięgę; projekt Potockiego posła bracławskiego, aby kawalerowie orderów Orła Białego i św. Stanisława płacili jednorazowy podatek.
    • Z Warszawy ie 24 Maij [24 V] 1786 k. 40-41 "Pojedynki tak kościelnym, jako i narodowymi prawami są zakazane", choć ustały w stolicy, ale są w kraju np. brygadier Lubowiecki z majorem Buckmanem w którym to pojedynku "kłótni początek: ujma honoru za Damm obrazę". Złe monety czerwonych złotych "stępla hollenderskiego". Trybunał grodzieński. Przyjedzie wojewoda ruski, przybyci tego rozmaite czynią się domysły. Niech się bawią politycy, spekulatorowie w próżnej częstokroć swej głowie". Rewia regimentu Raczyńskiego. Ks. Nassau ma być posłem na sejm "nieugruntowana znajomość języka jest tylko wstrętem do wierzenia". starosta warszawski Sobolewski żeni się z gen. Grabowską, a Podoski starosta Lenareiecki z wojewodzianką mazowiecką Rudzińską. Sprzedaż starostwa piaseczyńskiego. Z Gazet Cudzoziemskich: koronacja imperatorowej, korona była zrobiona w Wiedniu; niezadowolenie w Turcji, trzęsienie ziemi we Włoszech. Z Wilna 28 V: wyjechał starosta marecki Ogiński, pisarz Olędzki; sędzia grodzki Kuszelewski zmarł. W Nowogródku sprawa Radziwiłłów, której przewodniczy Prozor wojewoda witebski.
  • Provenance:
    • "Ex Parva Biblioth. Thomae Ignat~: y Łopaciński Sacr. Reg. Polon. Maj. Camerar~: y" - [eksl. brąz.]
    • Ze zbiorów M. Malinowskiego nr 47
  • Subject keywords : Gazety rękopiśmienne 18 w.