[Transumpt (zatwierdzenie) oficjała poznańskiego i archidiakona śremskiego Mikołaja ze Szkudły legatu kanonika poznańskiego i sandomierskiego Mikołaja z Lublina, kustosza skalbmierskiego, stu grzywien czynszu rocznego od sumy 2000 złotych węgierskich, pożyczonych na wyderkaf królowi polskiemu i zapisanych na żupach wielickich i bocheńskich, zapisanego na prawach testamentu Urielowi z Górki biskupowi poznańskiemu i jego bratankowi Łukaszowi na uposażenie przyszłej kapituły przy kościele parafialnym w Kórniku, którą zamierzają erygować w swych dobrach; w odpowiedzi na donację złożenie przez Górków obligacji o gotowości pożyczenia całej sumy kapitału (po spłaceniu jej przez króla) i zapisaniu jej na swych dobrach dziedzicznych Dopiewo, Dopiewiec, Siedlec, Uchorowo, Kórnik i innych dobrach patrymonialnych]

Opis

• Sygnatura: Dypl. 044
• Tytuł: [Transumpt (zatwierdzenie) oficjała poznańskiego i archidiakona śremskiego Mikołaja ze Szkudły legatu kanonika poznańskiego i sandomierskiego Mikołaja z Lublina, kustosza skalbmierskiego, stu grzywien czynszu rocznego od sumy 2000 złotych węgierskich, pożyczonych na wyderkaf królowi polskiemu i zapisanych na żupach wielickich i bocheńskich, zapisanego na prawach testamentu Urielowi z Górki biskupowi poznańskiemu i jego bratankowi Łukaszowi na uposażenie przyszłej kapituły przy kościele parafialnym w Kórniku, którą zamierzają erygować w swych dobrach; w odpowiedzi na donację złożenie przez Górków obligacji o gotowości pożyczenia całej sumy kapitału (po spłaceniu jej przez króla) i zapisaniu jej na swych dobrach dziedzicznych Dopiewo, Dopiewiec, Siedlec, Uchorowo, Kórnik i innych dobrach patrymonialnych]
• Kopie:
  • CD 0341
  • Fotokop. III 634
• Wystawca dokumentu: Mikołaj ze Szkudły archidiakon śremski, wikariusz generalny i oficjał poznański, pleban w Biechowie, Grodziszczku i Strzelcach (?-1500)
• Miejsce i rok: 1496 05.25.
• Opis fizyczny: 76x45 cm
• Język: Łac. (pojedyncze wyrazy pol.)
• Treść: Wikariusz generalny i oficjał poznański Mikołaj ze Szkudły, archidiakon śremski, na żądanie Wojciecha z Łekna, prokuratora w konsystorzu poznańskim i pełnomocnika biskupa Uriela Górki i jego bratanka Łukasza, transumuje (zatwierdza) przedłożony przez tegoż prokuratora pergaminowy dokument legatu doktora dekretów Mikołaja z Lublina, syna Krystyna, kanonika poznańskiego i sandomierskiego i kustosza skalbmierskiego stu grzywien monety polskiej (licząc po 48 groszy na grzywnę) czynszu rocznego od sumy 2000 złotych węgierskich, pożyczonych na wyderkaf królowi Janowi Olbrachtowi i zapisanych przezeń na żupach wielickich i bocheńskich, zapisanego na prawach testamentu Urielowi z Górki biskupowi poznańskiemu i jego bratankowi Łukaszowi na uposażenie przyszłej kapituły przy kościele parafialnym w Kórniku, którą zamierzają erygować w swych dobrach. Zapis zawierał klauzulę dożywocia, co oznaczało, że beneficjenci mogli dysponować czynszem dopiero po śmierci donatora, który za życia zatrzymał pieniądze przeznaczając je na swoje utrzymanie. Ponieważ jednak fundator wydziedziczył swoją rodzinę i krewnych, uważając, że nie ma godnych spadkobierców (nie pomogli mu, gdy żył w biedzie, a do tego knuli przeciw niemu chcąc przejąć jego dobra dziedziczne), zaś Górkowie po otrzymaniu donacji wyrazili chęć i gotowość pożyczenia na ten sam cel całego kapitału, od którego czynsz pochodził, i w związku z tym złożyli obligację o zapisaniu jej na swych dobrach dziedzicznych Dopiewo, Dopiewiec, Siedlec, Uchorowo, Kórnik i innych dobrach patrymonialnych, Mikołaj z Lublina postanawia pożyczyć im niebagatelną sumę 2000 florenów węgierskich w złocie szerokiej monety, oddaną wcześniej do dyspozycji królowi, po spłaceniu jej przez dłużnika. Rezygnuje też ze swego dożywocia, dając Górkom od razu czynsz stu grzywien (należny sobie z tytułu udzielenia pożyczki). Gest kanonika wypływający z pobożności i pragnienia szerzenia kultu bożego ma pomóc im w jak najszybszym erygowaniu kapituły. Może sobie na to pozwolić, gdyż jest człowiekiem bogatym, który ma jeszcze inne źródła dochodów (kapitał legatu pochodził zarówno z dochodów z jego dóbr dziedzicznych, jak i z innych źródeł zarobkowania). O samej inicjatywie dowiedział się nie bezpośrednio, a z relacji zaufanych osób trzecich. Podkreśla, że chce dysponować swym majątkiem, dopóki jest jeszcze w pełni sprawny fizycznie i umysłowo, a ma już skończone 68 lat. Zapewnia, że nie odwoła zapisu i czynszu, chyba że beneficjenci nie będą wywiązywać się ze swych obowiązków albo zaczną się z nim procesować lub zwlekać z jego płaceniem. Idzie na rękę Górkom rezygnując z wymogu formalnego potwierdzania w sądzie umów transakcji na kwoty wyższe niż 500 złotych pod rygorem nieważności. Postuluje, aby donacja miała walor testamentu na wypadek pretensji ludzi nieuczciwych, którzy będą twierdzić, że zmarł bez pozostawienia ostatniej woli. Instruuje Górków, na co zwrócić uwagę odbierając pożyczkę królewską, którą monarcha za pośrednictwem żupnika krakowskiego Jana Borzymowskiego złożył właśnie w ratuszu krakowskim (w tej samej monecie, nie mniejsza suma, jednorazowa wypłata całości, natychmiastowy odbiór), że należy od razu zainwestować pieniądze, a w braku takich możliwości jak je tymczasowo bezpiecznie przechować (solidna lada zamykana na dwie lub trzy kłódki). Zakazuje stanowczo pożyczać pieniądze komukolwiek na słowo honoru czy trwonić na zbędne wydatki, albo używać (tak przez samych kanoników, jak i przez potomków Łukasz Górki) niezgodnie z wolą fundatora, nawet w szlachetnym celu i bez względu na status osoby wydającej takie polecenia, pod karą klątwy i potępienia. Doradza wybranie ekonoma kapituły dbającego o sprawy materialne, w tym losy jego czynszu, nie wyłączając troski o finanse korporacji wszystkich członków kolegium. Prawo patronatu ceduje na sukcesorów Łukasza Górki w linii męskiej, choć zostawia sobie pewien ograniczony wpływ na obsadę beneficjów. Jeżeli fundacja kapituły nie dojdzie do skutku w przeciągu roku od wydania tego przywileju, uznaje ją za nieważną ze względu na konieczność bezpiecznego ulokowania kapitału. Na ten właśnie roczny okres ustanawia (na nowo, gdyż zrobił już to wcześniej) biskupa Uriela Górkę, ale nie jako biskupa poznańskiego, ale jako dziedzica swego ojca Łukasza (I), na wypadek swej śmierci generalnym egzekutorem swego testamentu i prokuratorem z prawem dowolnego dysponowania wszystkimi swoimi finansami i dobrami należnymi mu nie tylko za życia, ale i po śmierci (a więc także kapitałem pożyczonym królowi i liczonym od niego czynszem). Z tym jednak zastrzeżeniem, że środki te nie mogą być obrócone na życie świeckie, ale wyłącznie na chwałę bożą, tj. na sprawowanie służby bożej i miejsca kultu wedle uznania biskupa. Po śmierci donatora Górka będzie miał też prawo wyznaczenia własnych sukcesorów z prawem zarządzania jego dobrami. Dopóki zaś żyje, sam oczywiście rozporządza własnym majątkiem. Wyklucza powoływanie kandydatów na członków kapituły na podstawie papieskich ekspektatyw (prowizji na beneficja, które dopiero zawakują), wydawanych zgodnie z regułami kancelaryjnymi obowiązującymi w Kurii Rzymskiej, zwłaszcza że prawo patronatu ma należeć do ludzi świeckich. Przyszli kanonicy są zobowiązani do stałej osobistej rezydencji przy kościele, przy czym wyłącza od tego obowiązku całkowicie członków swej rodziny prezentowanych za życia, którzy mają prawo wyręczać się mianowanymi przez siebie substytutami. Dotyczy to zwłaszcza krewnych, którzy będą urządzać jego pogrzeb – nie muszą oni być na miejscu ani też podlegać innym przepisom przywileju erekcyjnego, także po śmierci fundatora. Poza tym podkreśla znaczenie i rolę patronów fundacji, którzy z racji pochodzenia winni dobrze znać kandydatów do kapituły. Gdy więc zdarzy się, że któryś z kanoników umrze w drodze do Rzymu lub w samym Wiecznym Mieście, udając się tam w jakimkolwiek celu (rok jubileuszowy, spowiedź, pielgrzymka, ślubowanie, dewocja), nawet papież, nie znając bliżej charakteru fundacji, a przy tym nie mogąc dysponować beneficjami świeckiego patronatu, nie ma prawa bez zgody żyjących patronów posiadających to prawo wyłączać dowolnie z fundacji wakującego beneficjum (jako zastrzeżonego) i nadawać je komu zechce, gdyż wtedy przypisane doń uposażenie będzie wydatkowane niezgodnie z wolą fundatora (zwłaszcza, jak zaznaczono, na posagi dla metres zarabiających na życie w domach publicznych!). A dochody te pochodzą przecież od fundatorów. Zatwierdzenie transumowanego przywileju, własnoręcznie spisanego i podpisanego przez donatora, poprzedziło sprawdzenie autentyczności dok. (nie wzbudził żadnych podejrzeń o fałszerstwo) i formalna procedura sądowa zakończona wydaniem dekretu oficjalskiego, której etapy opisano na wstępie (publiczne ogłoszenie pozwu z terminem posiedzenia sądu, wezwanie na rozprawę stron, pełnomocników stron i osób zainteresowanych w sprawie, powołanie kilku zaprzysiężonych biegłych do sprawdzenia autentyczności pisma, przebieg posiedzenia, wygotowanie instrumentu notarialnego na wniosek powoda). Wysoka suma transakcji wymagała zabezpieczenia w postaci instrumentu notarialnego. Prawdziwość aktu potwierdził w formule notarialnej Stanisław z Obornik, syn Grzegorza, kleryk diecezji poznańskiej, notariusz publiczny kreacji cesarskiej i pisarz w konsystorzu poznańskim, obecny przy dokonaniu czynności prawnej (sam dok. spisał inny skryba).
• Hasła przedmiotowe:
  • Andrzej z Cieśli archidiakon pszczewski, kanonik poznański, kanonik gnieźnieński, prokurator w konsystorzu poznańskim, kanclerz biskupi (?-ante 1521)
  • Górka, Łukasz kasztelan poznański, wojewoda poznański, biskup kujawski (1482–1542)
  • Górka, Mikołaj kasztelan gnieźnieński (?-m. 1482 a 1497)
  • Górka, Uriel biskup poznański (ca 1435–1498)
  • Jakub z Koźminka kleryk poznański, pisarz bpa poznańskiego Uriela Górki, notariusz publiczny kreacji cesarskiej w konsystorzu poznańskim (?-1527)
  • Jakub z Szamotuł notariusz publiczny kreacji cesarskiej w konsystorzu poznańskim, prokurator konsystorza poznańskiego, sekretarz kapituły poznańskiej (?-post 1513)
  • Jakub z Wronina notariusz w konsystorzu poznańskim (?-post 1496)
  • Jan Olbracht (król Polski ; 1459-1501)
  • Jan z Miłosławia , notariusz publiczny kreacji cesarskiej w konsystorzu poznańskim, wikariusz wieczysty w katedrze poznańskiej (?-post 1498)
  • Paweł ze Szkudły (?-post 1511)
  • Stanisław z Obornik kleryk poznański, notariusz publiczny kreacji cesarskiej i pisarz w konsystorzu poznańskim 16 w. 16 w. 16 w. 16 w.
  • Wojciech z Łekna notariusz publiczny kreacji cesarskiej w konsystorzu gnieźnieńskim, prokurator w konsystorzu poznańskim oraz Uriela i Łukasza II Górków (?-post 1528?)
  • Dyplomatyka 15 w.
  • Historia średniowieczna źródła 15 w.
  • Średniowiecze historia 15 w.
  • Duchowieństwo katolickie 15 w. Polska
  • Testament 15 w.
  • Sól kamienna górnictwo 15 w. Polska
  • Kórnik (woj. wielkopolskie) 15 w. 15 w. 15 w. 15 w.
  • Dopiewo (woj. wielkopolskie) 15 w.
  • Dopiewiec (woj. wielkopolskie) 15 w.
  • Siedlec (woj. wielkopolskie) 15 w.
  • Uchorowo (woj. wielkopolskie) 15 w.
  • Bochnia (woj. małopolskie) 15 w.
  • Bochnia (woj. małopolskie) 15 w.
  • Wieliczka (woj. małopolskie) 15 w.
  • Wieliczka (woj. małopolskie) 15 w.
  • Instrument notarialny – 15 w.
  • Notariat publiczny – Polska – 15 w.
  • Notariusze publiczni – Polska – 15 w.
  • Transumpty – 15 w.
  • Czynsze roczne – 15 w.
  • Akt notarialny Potwierdzenie
• Pieczęć: Woskowa oficjalat poznański kościelna: wieczysta oficjalatu poznańskiego ; schyłek XIV w.? ostroowalna, wymiary: 60 x 40 mm ; wosk czerwony w miseczce z naturalnego wosku zawieszenie: trzy (2 nad pieczęcią, 1 poniżej) zniszczone (wielokrotnie naddarte, poszarpane, pomięte i pozaginane) i przybrudzone paski perg. użycie p. zapowiedziane w koroboracji w formule sigillacyjnej oraz w formule notarialnej ; p. oderwana od dok., przechowywana luźno ; częściowy destrukt – p. prawie nieczytelna mimo zachowania odcisku niemalże w całości (wyszczerbienia górnej połowy wycisku z obu stron); wygląd i ikonografia p. objaśnione szczegółowo w artykule P. Pokory Sigillum perpetuum officialatus ecclesie Posnaniensis, „Studia Źródłoznawcze”, t. XXXIX, 2001, s. 37–45, gdzie reprodukowany dobrze zachowany egz. pieczęci (s. 38) i jej opis (s. 43); P. Pokora, podobnie jak wcześniej J. Nowacki (Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 2, Poznań 1959), nie zna jednak pieczęci i dok. kórnickiego legenda: odcinkowa, biegnąca tylko po lewej i prawej stronie odcisku (przerwana na górze i u dołu fragm. kompozycji pola pieczętnego), oddzielona od pola linią ciągłą, nieczytelna, z napisu słabo czytelny jedynie początek: litery „s * ppe” (odczyt z reprod.: „s(igillum) * p(er)petuu(m) officialatus + ecclesie + pozn(aniensis) * * * [dywizory między skromnymi floraturami]”), minuskuła gotycka pole pieczętne: ostroowalne z elementami kompozycji zachodzącymi szeroko na górze (z prześwitem) i u dołu (całkowicie) na otok legendy, z ubytkami w górnej części (zwł. z lewej strony), nieczytelne, przybrudzone, zatarte (opis na podstawie reprod.: ukazanie końcowej fazy rozwoju przedstawień Sądu Ostatecznego — pod gotyckim baldachimem wspartym na czterech smukłych i ukośnie żłobkowanych (przynajmniej dwa tylne) filarkach zakończonych pinaklami, z przyczółkiem złożonym z rozdzielonych dwoma pinaklami trzech wimperg, z których środkowa wyższa i szersza od bocznych, zamkniętych u dołu płytkimi łukami i ozdobionych w polach ślepymi maswerkami, z żabkami na spływach i kwiatonami u szczytu, siedzący na łuku tęczowym i do pasa obnażony Chrystus – Sędzia z głową otoczoną nimbem, z rękami wzniesionymi ku górze i dłońmi skierowanymi w stronę patrzącego, z którego ust wychodzą prostopadle do ciała (z lekkim pochyleniem ku górze) dwa miecze rękojeściami na zewnątrz, pod tęczą u podnóża tronu pod łukiem arkadowym klęcząca w lewo postać z głową nakrytą biretem)
• Uwagi:
  • Czytelność tekstu gł. i formuły not. dobra do bardzo dobrej, nieco gorsza w samym środku tekstu i na niektórych złożeniach (pismo wyblakłe) ; minuskuła gotycka ; intytulacja kaligrafowana dużo większym modułem pisma z ozdobnymi literami inicjalnymi dwóch ostatnich wyrazów i wielkim inicjałem kaligrafowanym monumentalnie na wysokość prawie całego tekstu dok. ; pismo formuły not. z wieloma kaligrafowanymi literami inicjalnymi w pierwszym wierszu ; kursywne noty marg. na prawym marg. wpisane różnymi rękami i różnym inkaustem ; dwa podkreślenia w tekście czarnym inkaustem not marg.
  • Oryg. ; perg. ; dok. dużych rozmiarów ; stan zachowania dobry ; pojedyncze plamy i plamki wilgoci na prawym marg. i u dołu po stronie tekstowej (tu też niewielkie przybrudzenia na złożeniach) oraz przy lewym marg. na odwrocie, poza tym na tej samej stronie rozsiane w różnych miejscach cętki inkaustu ; w kilku miejscach na marg. i w jednym w tekście (największy ubytek) perg. przedziurawiony ; nierówno przycięta prawa i lewa krawędź karty ; lekkie naddarcia lewej krawędzi ; pod formułą notarialną dwa poziome nacięcia do przełożenia paska perg. do przywieszenia pieczęci ; najsilniejsze przybrudzenie na odwrocie u dołu karty w miejscu wpisania części not dors., które było niegdyś okładziną zewn. dok. po jego złożeniu ; wzdłuż lewej i prawej krawędzi karty pojedyncze szeregi małych otworków pomocniczych służących do wykonania liniatury ; wąska zakładka ; ślady sześciu złożeń.
  • In dorso w lewym górnym rogu kilka not streszczających i arch. współcz. i późn., wpisanych różnymi rękami i różnym inkaustem (czarnym, brązowym, niektóre wyblakłe, w różnym stopniu czytelnych: a) noty dors.: [1.] 1400 aurei in Dupiewo et in Kornik inscripti in suma Floreni Ungaricales seu Aurei 2000 ; [2. po prawej prostopadle do 1., drobnym, niedbałym pismem] Obligacio census ad ec(c)l(esi)am collegiatam in Curnik de züppis 1496 ; [3. pod 1., współcz. ołówkiem, drobnym pismem] 1496 ; [4. niezbyt blisko po lewej prostopadle jak 2.] Census Dupiewiensis ; poza tym dwie najdłuższe, kilkuwierszowe noty opatrzone datami 1496 zupełnie wyblakłe i nieczytelne ([…] Centum marcarum […] Cracouiae […]) ; b) nota arch. między wierszami noty dors. 1., podkreślona: Nro 1mo ; u dołu dok. w sąsiedztwie not dors. mała okrągła XIX-wieczne pieczątki Biblioteki Kórnickiej, wyżej wpisana ołówkiem współcz. sygn. dyplomu „44”.
  • Dokument w formie instrumentu notarialnego z wpisaną u dołu drobniejszym pismem formułą notarialną rozpoczynającą się dużym i bogato kaligrafowanym inicjałem (ażurowe motywy kwiatowe, ciągi ozdobników, spiralki, cieniowania) o wysokości znacznie przekraczającej tekst całej 5-wierszowej formuły, której towarzyszy ozdobny znak notarialny (signum notariale) wrysowany z lewej (herald. prawej) strony: na podstawie zaznaczonej podwójną linią, zamkniętej od dołu trzema szerokimi esami floresami zakończonymi „dzióbkiem” i pięcioma ziarnami na przecięciach wszystkich linii, dwa stopnie zwężające się ku górze, z których na dolnym wyraz „GREGORIADES” między dwukropkami z płaskimi poprzecznymi pętelkami od zewn., zaś na górnym trzy symetrycznie rozmieszczone stylizowane kwiatki o czterech czarnych ziarnkach w romb i czterech „wąsach”, z wyższego stopnia wyrasta łodyga trzykrotnie kropkowana i kreskowana (dwie kropki pomiędzy którymi krótka kreska) o dwóch dużych zwieszających się liściach cieniowanych od zewn., z potrójnymi półokrągłymi blaszkami rzędem od wewn. z kropkami w środku, na niej duży kwiat złożony z dwóch rysowanych podwójną linią i skrzyżowanych na wzór litery „X” pętli tworzących pięć białych płatków i z czteroma cieniowanymi i spiczasto zakończonymi listkami w załomach, w płatkach pośrodku duże czarne romby, po zewn. stronie wierzchołków liści przy podstawie górnego stopnia proste ornamenty w postaci dwóch kropek zakończonych płaskimi poprzecznymi pętelkami (na wzór stopnia dolnego) (por. A. Gąsiorowski, Notariusze publiczni w Wielkopolsce schyłku wieków średnich, Poznań 1993, s. 63–64, poz. 608 (biogram) oraz rys. 608 Pn i 608 Gn (znaki notarialne) w katalogu znaków).