[Nadanie i zatwierdzenie pierwszego statutu (ordynacji) cechu konwisarzy i mosiężników (kotlarzy) w Krakowie].

Opis

• Sygnatura: Dypl. 045
• Tytuł: [Nadanie i zatwierdzenie pierwszego statutu (ordynacji) cechu konwisarzy i mosiężników (kotlarzy) w Krakowie].
• Miejsce i rok: 1512 07.09.
• Opis fizyczny: 56x60 cm
• Język: Niem., łac.
• Hasła przedmiotowe:
  • Rzemiosło organizacje 16 w. Polska
  • Cechy (rzem.) statuty 16 w. Polska
  • Konwisarstwo 16 w. Polska
  • Kotlarstwo 16 w. Polska
  • Kraków (woj. małopolskie) 16 w.
  • Kraków (woj. małopolskie) 16 w.
  • Kraków (woj. małopolskie) 16 w.
• Pieczęć: Pozostały nacięcia.
• Uwagi:
  • Rada miejska Krakowa nadaje i zatwierdza pierwszy statut (ordynację) cechu konwisarzy i mosiężników (kotlarzy). Dokument, tzw. Czechenbrieff, zawierający prawa, obowiązki i przywileje członków cechu wydano na wielokrotne prośby i żądania majstrów cechowych. Powodem wydania statutu była nieuczciwa konkurencja między rzemieślnikami obu specjalności wywołana brakiem jednolitych przepisów obowiązujących wszystkich członków cechu, co skutkowało ich rozmaitą interpretacją i było przyczyną licznych sporów i zatargów. W wydanej ordynacji wyraźnie rozdzielono kompetencje konwisarzy i mosiężników w zakresie rodzaju produkcji: tylko pierwsi mogli wykonywać przedmioty z cyny, a tylko drudzy z mosiądzu, natomiast w miedzi i przy wytwarzaniu spiżu na dzwony mogły pracować legalnie na równych prawach obie specjalności (do tej pory z powodu niedostatecznej liczby mosiężników w Krakowie ich pracę wykonywali konwisarze, stąd roszczenia tych ostatnich nawet po zmianie sytuacji na rynku). Obszerny statut składa się z trzech rozdziałów, które są zbiorami klauzul, punktów i artykułów ze szczegółowymi przepisami i regulacjami dotyczącymi życia cechowego na płaszczyźnie zawodowej, wychowawczej i obyczajowej. Tekst otwiera wstęp ogólny z podaniem okoliczności wydania ordynacji (zakończony formułą datacyjną), po którym następuje część szczegółowa (12 artykułów) poświęcona mistrzom cechowym. Po niej idą dwa rozdziały opatrzone dwujęzycznymi łac.-niem. nagłówkami, z których pierwszy (14 artykułów) dotyczy czeladników (towarzyszy cechowych) i uczniów konwisarskich, a drugi (13 artykułów) opisuje działalność nielicznych dotąd w Krakowie mosiężników (kotlarzy). Przepisy dla tych ostatnich są w dużej mierze tożsame z ordynacją dla konwisarzy. W ramach wymienionych grup zawodowych statut porusza następujące zagadnienia: a) warunki pracy i awansu rzemieślników – mistrzowie: obowiązek wykonania na poczekaniu (w miejscu wskazanym przez starszych cechu) i okazania 4 sztuk mistrzowskich w formie naczyń lub przedmiotów cynowych i mosiężnych różnego przeznaczenia (kany, miski, płyty do skrzyń ogniotrwałych, 2-funtowe wagi ze zdobionymi odważnikami, pary żelaznych klamer do krokwi powlekanych mosiądzem, części strzemion) wraz z formami, zrobione według określonych norm technicznych (odlewane i wykuwane), surowca dobrej jakości i wymiarów, możliwość posiadania zgodnie z prawem tylko dwóch czeladników i dwóch uczniów (więcej uczniów można mieć tylko okresowo za strawne do czasu zapotrzebowania u innych majstrów), uprzywilejowanie synów i zięciów majstrów cechowych (całkowite lub częściowe zwolnienie z robienia sztuk: automatyczne z tytułu urodzenia w Krakowie, ożenku z wdową po majstrze lub jego córką, z wydawania tzw. kolacji dla starszyzny cechowej po egzaminach), dobre traktowanie podwładnych i nagradzanie ich pracowitości, przestrzeganie uczciwej konkurencji (przyjmowanie czeladników na termin tylko za wiedzą i zgodą poprzednich majstrów; – czeladnicy: terminowanie u jednego majstra, obowiązek rozpoczynania pracy od warsztatu, a nie od odwiedzania szynków w towarzystwie miejscowych czeladników (wyjątek to późna pora przybycia do miasta), warunki odbywania wędrówek czeladniczych (tylko dla dwóch najstarszych), urlopy na wędrówki (wyłączna prerogatywa majstrów, czas trwania, korzystanie zgodnie z przeznaczeniem, uczta pożegnalna wyprawiana w niedzielę, a nie w dzień roboczy), możliwość powrotu do warsztatu nawet po porzuceniu terminu z powodu konfliktu z majstrem pod warunkiem pogodzenia się z nim, wynagrodzenie (dniówki, tygodniówki, kieszonkowe, płaca adekwatna do ilości przepracowanych dni), zakaz wymierzania sobie nawzajem kar bez wiedzy majstra (w przypadku konwisarzy na kary powyżej 2 groszy, u mosiężników całkowity), zapobieganie pijaństwu i rozprzężeniu dyscypliny (zakaz puszczania czeladników do szynków z dużym kieszonkowym i bez ograniczeń czasowych, ustalenie limitów); – uczniowie: nauka przynajmniej czteroletnia, obowiązek wpłacenia wkupnego 6 groszy na wosk, zakaz zbiegostwa przed ukończeniem terminowania, a w razie powrotu do majstra później dla ukończenia nauki konieczność odpracowania powstałej przerwy, wykonywanie poleceń; b) organizację produkcji i sprzedaży (wytwarzanie naczyń tylko dobrej jakości, także przez majstrów osad podkrakowskich, tj. Kazimierza, Kleparza, Stradomia, pod karą degradacji do roli czeladzi lub wyrzucenia z terminu, naprawianie starych naczyń tylko przy użyciu cyny dobrej jakości, nakaz codziennej pracy, wysokość płacy czeladników i uczniów zależna od czasu i ilości wykonanej pracy, zakaz robienia sobie przerw w pracy lub wolnego bez wiedzy majstra pod karą utraty tygodniówki w przypadku działania celowego, zakaz porzucania terminu i samowolnego przechodzenia do innych majstrów, prawo wdów po majstrach do bezterminowego prowadzenia warsztatów po śmierci mężów, znakowanie wyrobów – przepisy probiercze: właściwe używanie punc zw. cechami, zasady udziału w jarmarkach (tylko jeden w ciągu dnia, zakaz przepędzania innych siłą z otwartych kramów podczas handlowania) i zasady bezpieczeństwa; c) opłaty (wkupne, czesne, za wyzwoliny) i grzywny (za nielegalną produkcję naczyń, za powtórne przyjęcie do cechu po jego opuszczeniu i wypowiedzeniu prawa miejskiego, za robienie sobie dni wolnych bez zgody majstra, za namawianie innych czeladników do porzucania pracy i wędrówek), płacone czy to w naturze, tj. w kamieniach wosku, czy to w monecie na rzecz cechu i miasta, w tym na fundacje cechowe (dbanie o świece do kaplic i ołtarzy brackich oraz ręczniki obowiązkiem najmłodszego z majstrów do czasu wypromowania kolejnego, z dawania świec zwolnione wdowy); d) kultywowanie uświęconych tradycją zwyczajów cechowych (wydawanie tzw. kolacji dla majstrów po egzaminach, obowiązkowy ożenek młodych majstrów w ciągu jednego roku i jednego dnia od wyzwolin), przestrzeganie norm etycznych i moralnych w łonie cechu i w życiu społecznym (zakaz rozpijania członków cechu – częstowanie starszyzny przez czeladników wilkomami dozwolone tylko z okazji świąt, a nigdy w dni robocze, wychodzenie do szynku tylko w towarzystwie, nigdy osobno, i tylko na krótko). Za łamanie przepisów statutu wprowadzono określone kary i grzywny pieniężne płacone do skrzynki cechowej lub kasy miejskiej, stopniowane w zależności od wagi i ilości popełnionych czynów (np. za pierwszym przewinieniem nakaz przetopienia nielegalnie zrobionych naczyń, za drugim poza przetopieniem kara 5 grzywien, za trzecim zaś wydalenie z warsztatu i zakaz wstępu do miasta), choć w ordynacji nie wspomina się o nich zbyt często. Podobny dok. z 1468 r. (zatwierdzenie Rady miejskiej Lwowa statutu czeladników cechu płócienników lwowskich) zob. sygn. Dypl. 35.
  • Brak pieczęci, pozostały nacięcia na pasek (jasny ślad po nim, tj. nieprzybrudzony perg. widoczny między nacięciami) ; użycie p. zapowiedziane w koroboracji.
  • Datacja: Gescheen ym freytag vor Margarethe der heilige Junckfraw tage im Jare Christi wnsern Herrn tawsent funffhundert wnde im czwelfftem iare.
  • Stan zachowania dość dobry; nierównomierne przybrudzenia, większe u dołu (dawne okładki złożonego dok.) i na złożeniach; na odwrocie pojedyncze plamki, dziurki na złożeniach i drobne wystrzępienie przy dolnej krawędzi; na odwrocie przy lewym dolnym narożniku duży rdzawy ślad w kształcie przerywanego okręgu (prawdopodobnie po metalowej puszce z pieczęcią leżącej na dok. w trakcie przechowywania) z wyżartymi przez korozję na części obwodu i wewnątrz różnej wielkości i kształtu dziurkami, podczas przechowywania w stanie złożonym ślad ten odbił się w innych miejscach i jest widoczny częściowo także w lewym górnym rogu dok. oraz śladowo przy dolnej krawędzi karty (defekt ze szkoda dla tekstu na odwrocie); ślady pięciu złożeń ; bardzo szeroka zakładka.
  • Czytelność tekstu bardzo dobra z wyjątkiem miejsc uszkodzonych (nieco gorsza na złożeniach); minuskuła gotycka; pierwszy wyraz intytulacji oddany większym modułem pisma i kaligrafowany z wypełnieniem dwiema smukłymi esownicami lewego górnego narożnika dok.; pismo drobne, staranne.
  • In dorso trzy noty arch.: 1. Causa fusorum [pisane razem] ; 2. Ao 1512 ; 3. No 247. ; nad pieczątką bibl. krótkie podliczenie matematyczne w słupku (wpisane poprzecznie) ; w prawym dolnym narożniku mała okrągła XIX-wieczna pieczątka Biblioteki Kórnickiej.
• Opracowania: Wyd.: Prawa i przywileje miasta Krakowa. T. I. Cz. 2. Nr 317.