Tractatus De oculo morali.

Opis

• Sygnatura: BK 00012
• Kopie: Mf 1453
• Autor: Pierre de Limoges (ca 1250-1306)
• Tytuł: Tractatus De oculo morali.
• Miejsce i czas powstania: 1363
• Opis fizyczny: 72 k. 20x14 cm
• Oprawa: Deski, skóra szarobrązowa, 14 w.
• Język: Łac.
• Zawartość:
  • PETRUS LEMOVICENSIS: TRACTATUS DE OCULO MORALI k. 1-50v.
  • Feria IV k. 62v.-72v.
  • Funiculus triplex difficile rumpitur. [Eccl. 4, 12] k. 51-62v.
  • Zbiór kazań wielkopostnych napisanych w 1280 r.: Aldobrandinus de Tuscanella: Scala fidei sive exposicio symboli apostolorum k. 51-72v.
• Proweniencja:
  • "montis lisiec(?)" - [rkps 15 w. - resztki napisu na przedn. okł.] uzup.
  • Ze zbioru Tytusa Działyńskiego
  • "Oculus abbatum moralis sub F. Nr 24 Scriptus a Nicolao Monacho A. [data poprawiana] 1363 die 7 Januari" - [rkps w w. Levebre] uzup.
  • Biblioteka Świętokrzyska - [rkps k. 50v.]
  • "-ati[...]rip[...]" [i poniżej:] "Transactiones"? "M. S. MCCCLIII" - [rkps fragm. ze zdrapanej naklejki na grzb.] - [rkps napis atramentem na skórze z 16-17 w. we fragm.]
• Hasła przedmiotowe:
  • Kościół katolicki poradniki 13-14 w.
  • Duchowieństwo katolickie poradniki 13-14 w.
• Uwagi:
  • Marginalia rzadkie, złoceń brak. Na karcie ochronnej pergaminowej próbki pisma ręką XV w.: "Dominum qui nos fecit, Venite adoremus [...]", na k. Iv ręką XVIII w. Lefebura (opracowującego katalog benedyktyńskiej biblioteki świętokrzyskiej, do r. 1944 w Bibliotece Narodowej w Warszawie) ustalony przezeń tytuł, wzięty zresztą z k. 50v.: "Oculus abbatum moralis sub F. Nr 24. Scriptus a Nicolao Monacho A. [data poprawiana] 1363 die 7 Januari". Oznaką pochodzenia z biblioteki łysogórskiej jest też częściowo zdrapana naklejka na grzbiecie z napisem, z którego zostało; 'M, S' (czerw.) i u dołu 'MCCCLIII'. Spod naklejki widać pierwotny napis atramentem na skórze z XVI/XVII w.: w fragmentach: "-ati...rip...", a poniżej coś jak: "Transactiones"? U góry przedniej okładki z resztek napisu ręką XV w. da się odczytać: "montis lisiec(?)". Opis Kętrzyńskiego: Dz. teol. 31, a Celichowskiego I B 12.
  • Nie jest jasne, jaką drogą rękopis z bibl. świętokrzyskiej dostał się do rąk Działyńskich, czy z partią rękopisów Czackiego i puławskich, czy z nabytymi od Kwiatkowskiego. J. Zathey uważał za prawdopodobne, że należał on do rękopisów, które zawędrowały do Petersburskiej Biblioteki w czasie grabieży po 1794 i 1831 r., gdzie się i rękopisy świętokrzyskie znalazły. Zasługą Onacewicza były wysiłki nad odzyskaniem zbiorów rozproszonych również do rąk prywatnych. Jego biblioteka miała jakoby spalić się. Zathey sądził, że nie odpowiadało to prawdzie, a w rzeczywistości rękopisy były sprzedawane do prywatnych bibliotek w kraju i mogły służyć uczonym. W archiwum Biblioteki Kórnickiej sa ślady stosunków Tytusa Działyńskiego z Ignacym Onacewiczem, którego Działynski prosil o nabycie rekopisów. Rola Onacewicza jest znana nie tylko polskim uczonym (por. P. Bańkowski: "Rękopisy rewindykowane przez Polskę z ZSRR na podstawie traktatu ryskiego i ich dotychczasowe opracowania". Kraków 1937 s. 17).
  • Brak zakończenia, które powinno brzmieć: "per iusticiam colunt ad sedes sidereas transferuntur.", por. Col. Vat. lat. 822 w opracowaniu Pelzera.
  • Explicit liber de oculo morali fratris [po wyskrobaniu pierwotnego imienia] Nicolay lectoris dicti Sera[...] sub anno domini MCCCLXIII die VII mensis Januarii [7. I. 1363]
  • Oprawa XIV w. w grube deski powlecznone szarobrązową skórą. Brzegi desek przycięte spadzisto. Na grzbiecie widoczne 3 wałki wiązadeł, u góry i u dołu starannie wykonane kapitałki. W przedniej okładce 2 otwory po gwoździach, na które zapinano zagubione dziś rzemyki zapięcia, w brzegu zagłębienie na wgniatający się rzemień. Na tylnej okładce wokół otworów rozpościerająca się rdza świadczy o dawnym umocowaniu rzemieni, z których pozostały tylko resztki.
  • Składki są mieszane: po wierzchu karty z pergaminu, a dalej na przemian papier i pergamin. Takich nienumerowanych kwinternów ze śladami reklamantów obciętych przy oprawie jest 5. Druga część rękopisu składa się z samego papieru, tylko sekstern i kwintern. Na marginesie ostatniej karty rdza z gwoździa przytrzymującego rzemienie wygryzła dziurkę.
  • Pergamin dość gruby, starannie po obu stronach gładzony. Papier ma znaki wodne, widoczne tylko częściowo na k. 14 i 68; przedstawiają koło na osi przeciętej u góry belką krzyża (podobne są u Briqueta nr 3168 - Pisa 1361 i u Piekosińskiego 728 - z rkpsu BJ 381 XIV w., 7 dziesiątek).
  • Pismo w 1 kolumnie to pośpieszna minuskuła książkowa XIV w., dwu rąk. Ręka pierwsza do k. 60v., ręka druga od k. 61. Podobnie jak materiał i pismo, tak też i sposób rubrowania różni obie części rękopisu: w cz. 1 występują proste ciemnoczerwone inicjały, rubryki, podkreślenia i tytuły; w cz. 2 czerwień użyta do inicjałów, tytułów, podkreśleń i rubryk jest jaśniejsza, o odcieniu ceglastym.
• Opracowania: por. M. Hornowska, H. Zdzitowiecka-Jasieńska: Zbiory rękopiśmienne w Polsce średniowiecznej. Warszawa 1947 s. 314; Levebre, oprac. katalog benedyktyńskiej biblioteki świętokrzyskiej - 18 w. uzup. k. 51-72 Aldobrandinus lub Aldibrandinus de Tuscanella: Scala fidei sive exposicio symboli apostolorum, por. Cod. Vat. 822; Stegmüller: Rep. biblic. 1105; Käpelli: La tradizione manoscritta delle opere di Aldobrandino da Toscanella. "Archivum Fratrum Praedicatorum" V 8: 1938 (Inst. Hist. Fr. Praed.) s. 163-192 k. 1-50v. Por. Cod. Vat. 1041 cyt. druk: De oculo morali aureus libellus Joannis Gualensis Anglici. Ed. L. Waddingus. Viterbi 1656 p. 1-244. O piśmie tym i aut. też jako Johannes Pecham druk. 1475 i in. por. Stegmüller: Rep. biblic. 6624, 1 oraz Glorieux: Repert. d. maitres en theologie nr 178a - tu wykaz rękopisów oraz cyt. Spettman w "Arch. Franc. Hist." 1923 p. 309-322