Gazeta pisana 1787 03.01.-26.12.

Opis

• Sygnatura: BK 01326
• Kopie:
  • Mf 2221
  • Mf 5970
• Tytuł: Gazeta pisana 1787 03.01.-26.12.
• Miejsce i czas powstania: 1787
• Opis fizyczny: 93 k. 21x18 cm
• Oprawa: półsk., 18 w.
• Język: Pol.
• Zawartość:
  • 2-3 s. Z Warszawy D 3 Jan [3 I] 1787. Imperatorowa przyjedzie do Polski drogą z Kijowa na Kaniew, podróż będzie kosztowała "do dwóch millionów" dworowi naszemu, wysłano już architektów i tapicerów "dla przyozdobienia zamku kaniowskiego", który lubo dla pory zimowej powierzchownie zdobiony bydź nie może, wewnętrzne atoli wygody mogą bydź poczynione"; pojedzie król i "wielu z tąd Państwa". Komisja Skarbowa kor. zleciła oficialistom wyprzedać zboże z magazynów w Zawichoście, Krzemieńcu, zasoby grodzieńskie zakupili Sulistrowscy. Były małe urodzaje zboża i nie należy się spodziewać aby spław do Gdańska, Królewca i Rygi był znaczny. Ceny zboża w Kordonie cesarskim. Komisja Skarbowa na podstawie raportów "i zesłanej wizyi" domaga się reperacji mostu od tradycyjnego possesora Ożarowskiego kasztelana wojnickiego i podskarbiego w. kor." Słyszeliśmy, że w Goniądzu nowe pod cały most robią łyżwy, i że te na wiosnę gotowe bydź mają". Stolnik lit. "myśli założyć szkoły w Korcu swym mieście rezydencjonalnym". Gospodarstwo przez tego pana w dobrach prowadzone może być wzorem dla wielu, fabryki zaś jego w tym są od innych krajowych doskonalsze, że produkta ich ledwo nie połowę taniej przychodzą niźli sprowadzone z zagranicy w tymże gatunku". Pismo Rady Nieustającej do hetmana lit. Ogińskiego "o obarniu go do Rady ex Ministerio. Radziwiłłowa podkomorzyna lit. z d. Tour et Taxis "świeżo pozostała wdowa" ma wyjść za ks. Macieja Radziwiłła. Z Wilna 7 I: przybył pisarz w. lit. Morykoniowic. Obywatele Kordonu ros. czynią przygotowania na przyjęcie carowej. Złodzieje okradli sklep żyda Klaczki.
  • 4-5 s. Z Warszawy ie .10. Jan. [10 I] 1787. Bito z dział, modły w kolegiacie św. Jana, powinszowania "na pokojach królowi i krajowi", wieczorem wielki koncert "na tychże pokojach". Podsędek wieluński Suchecki "obwiniony fatalnie o wspólnictwo szkody księciu kurlandskiemu w Szląsku zdarzonej", odbyła się sprawa w grodzie ostrzeszowskim wniesiona przez regencję ks. Kurlandii i podkomorzego wieluńskiego Psarskiego, apelacja Sucheckiego w Trybunale piotrkowskim, gdzie "Suchecki od zarzutu sobie uczynionego wolnym i niewinnym uznany", a druga strony "za niedowiedziony zarzut" ukarana grzywną; Psarski "zamyśla iść na drugi Trybunał". W Gdańsku bawił kurier z Petersburga, miejscowy konsul ros. zapewnił magistrat, że imperatorowa "troskliwa zawsze jest o honor, wolność handlu i pomyślność miasta tego, że oddalać będzie wszystkie przeszkody zdarzyć się mogące, a wzrost i uszczęśliwienie jego tamujące". Przybył z Petersburga gen. Komarzewski, który był tam dobrze przyjęty obdarowany prezentami i orderem Aleksandra Newskiego; pojedzie do Kaniowa. Pieczęć koronną złożył kanclerz Okęcki, kanclerstwo otrzymał Małachowski, a podkanclerstwo Garnicz biskup chełmski z tej racji wielki obiad wydał biskup poznański, a "familia jego mocno się rozrzewniała". Han tatarski Sahin Gieray, poddany imperatorowej, bawiący w Polsce pojedzie do Konstantynopola. Relacje o baszy chocimskim, którego nienawidzi pospólstwo. Z Gazet Cudzoziemskich: w pewnym mieście cesarskim założył cesarz generalne seminarium dla duchownych gdzie doszło do kłótni między profesorami na temat katolickiej nauki kościoła i sekt, zbuntowała się także młodzież na którą musiano "ściągnąć żołnierzy z armatami".
  • 6-7 s. Z Warszawy ie. 17 Januar [17 I] 1787. Imperatorowa jest do marca w Kijowie; cesarz ma jechać do Chersonu, ale jak piszą z Ukrainy Tatarzy wyrżnęli zdradziecko kilkadziesiąt tysięcy Moskwy i do spotkania nie dojdzie; upadnie też projekt "zjazdu w Jylan". Rezydent pruski podał notę o pobicie komendy w Krzepicach przez komendę polską: opis zajścia. Król pruski skasował Szkołę Kadetów "z tej przyczyny, że młodzież razem zebrana łatwo się na rozwięzłość puszczała", kadetów włączono do regimentów. Spór między królem pruskim a jego stryjem Henrykiem "hrabstwo jedno". W sandomierskim wielka liczba łotrów: "Departament Wojskowy do komend, a Departament Policyi do miast wydał dyspozycje, aby się mocą starały onych poskramiać". Wokowany przez Radę Nieustającą Ogiński hetm. w. lit. przyjedzie do kraju, jest już w Berlinie w wielkich faworach u króla pruskiego, który pożyczył mu pieniądze, przybędzie wraz z biskupem warmińskim po zakończonym karnawale. Ks. Potenkin kupił na Ukrainie od Aleksandra Lubomirskiego wielkie włości t. zw. Siemianszczyznę. "Gadają znowu" o zamianie Ukrainy na Białoruś, "ale to już nie mało było wieści bezskutecznych o tych frymarkach. My się wszakże na tę zamianę nie piszemy, bo byśmy się stali uczęstnikami przysłowia: wymieniał stryjek za siekierkę kijek". Marszałek w. kor. jedzie do Wiszniowca, "gdzie JKmć na kilka dni wstąpi na spoczynek w czasie swej podróży". Z Wilna 21 I: prezydent ziemski Czyż zmarł nagle na pokojach u marszałka Trybunału lit., był to "mąż wysokich talentów, niespracowany na usługach obywatelskich".
  • 8-9 s. Z Warszawy ie. 24. Januar [24 I] 1787. Król rusza do Kaniowa 5-go marca, marszałek w. kor. z końcem lutego jedzie do Wiszniowca, sama wizyta imperatorowej będzie trwała nie "więcej jak 24 godzin"; nic nie wiadomo o asyście, powozów będzie 16, koszta wyniosą 100 tys. zł; reperuje się zamek kaniowski, prac nadzoruje gen. Komarzewski. Przyjechali kanclerze Małachowski i Garnisz, których witał referendarz Małachowski, palestra; rozpoczęto sądy; kanclerz w. kor. "ustanowił na wzór innych juryzdykcyi sentencyonarz, zapobiegaiąc tym skargom, które się często w tej magistraturze zdarzać zwykły", zarządził formalności wpisowe, "nakoniec, chcąc pierwszego w kraju sądu, nawet co do powierzchowności, utrzymać powagę, oświadczył palestrze, aby się przy stole w kapotach nie ukazywała". Nie ustaje pogłoska, że Brühl opuszcza Polskę, do nabycia jego szarży pretenduje podkomorzy kor., który się będzie żanił. podskarbi w. lit. zwrócił się do Rady Nieustającej o wyasygnowanie pewnej kwoty "na wyczyszczenie rzeki Niemna w którym zawały trudniejszą co raz czynią defluwitacyą, a rzeka jednym z pryncypalnych jest kanałem do spławiania za granicę produktów litewskich". Po sejmie był niedostatek monety, która leżała w skarbcach, a gdy ją "na wojsko o officyalistów ruszono niedostatek ten spełzł barzo prędko". Za służbę podziękował "sławny rodem Georgianin JP. Gorycz", jego pułk dostał się Byszewskiemu, bratu generała. Ofiary zebrano na pogorzelców "mianowicie wsławioną cudownym prawie wyskoczeniem z trzeciego piętra matkę z niemowlęciem". Z Wilna 28 I: dnia 17 stycznia obchodzono urodziny królewskie, uroczystości w kościele akademickim św. Jana, obiad u marszałka Trybunału lit. Chomińskiego, wieczorem "słuchano koncertów z wybornych muzyków granych. Po onych zaczęły się assamble i kollacya na którey więcej 200 osób u stołu siedziało, u którego samych damm liczono do 100". Uroczystości pogrzebowe prezydenta ziemi wileńskiej Czyża u bosaków i bernardynów. Sądy ziemskie w zastępstwie zmarłego odbywa Romanowicz.
  • 10-11 s. Z Warszawy ie 31 Jan [31 I] 1787. Imperatorowa odebrała przez Sztachelberga "notę Stanów Rzplitej z zażaleniem na exorbitancye tegoż pułku" po upeneiniu się u grn. Komarzewskiego "o rzetelności tych krzywd" o których Nota ledwie w generalności wspomina" wyznaczyła na komisarza gen. Tekielego, a Departament Wojskowy wojewodę ruskiego ze strony polskiej, "pułk zaś wspomniany umyślnie zatrzymany, aby łacniej i prędzej prawdy dojść i sprawiedliwość obydwom stronom uczynić można było". Rada Nieustająca wyznaczyła pensję dla kanclerza w. kor. wysokości 60.000 zł, "przewidują ztąd niektórzy na przyszłym sejmie hałasy", jako świecka osoba taką pensję pobierał Borch. Komisja Skarbowa roztrząsa projekty "podane od Bankierów, Kupców i ludzi rzeczy menniczych" w sprawie monety. Obowy, aby ostatni uniwersał "względem redukcji złota" nie miał wpływu na kontrakty dubieńskie, najwięcej jednak gatunków złota zredukowano w Warszawie. Król jadąc do Kaniowa zwiedzi Kamieniec Podolski, a jeśli imperatorowa z Chersonu pojedzie do Iglan lub Wiednia czy też wód Karlsbadu król wróci do stolicy wówczas, gdy carowa podróż odprawi. Pisma zagraniczne głoszą o podróży cesarza do Chersonu. Z rozkazu policji rewidowano w obecności medyka domy żydowskie, "odtąd ich w jednej izbie małej nie ma więcej mieszkać jak trzech". Jakoż tę rewizją gdy czyniono, żydzi jakby uwiadomieni tylko po trzech znajdowali się. Tym nowym pretekstem pozbawiłoby się ich politycznie". Ks. Potenkin "jako indygena Rzpltej "kupił Smielańszczyznę" i wysłał do króla list "z winną rekognicją". Kontrakty dubieńskie przez Ksawerego Lubomirskiego "sowicie będą ozłocone". Obersztlejtnant Józef Poniatowski z rotmistrzem Wielohurskim "w Reütschuli Księcia Jmć Prymasa w obecności Najiaśn. pana dystyngowany dawał popis dziwnej zręczności lekkiego żołnierza. Dokazywanie tych sztuk rycerskich sprawiło niezmierne ukonttowanie z powszechną approbacją. Powiadają, że dla tego Xięcia kupuje się starostwo piaseczyńskie". Z Wilna 4 II: W Trybunale odsądzono sprawy z regestru remissyjnego, obecnie przystąpiono do regestru obligowego m. in. sprawa Galińskiej z kredytorami. Ziemstwo województwa wileńskiego załatwia spory prawne. W mieście grasują złodzieje i hultaje wykazują dużą zuchwałość i "po bramach poprzybijali kartki, zapewniając, że największa pilność tutejszych juryzdykcyi poścignąć onych nie potrafi". Z Nieświeża: Gurowski kasztelan łęczycki miał pojedynek z Eydziałowiczem na pistolety.
  • 12-13 s. Z Warszawy ie 7. Febr. [7 II] 1787. Handel krajowy balansuje, ceny soli, zboża na Ukrainie i w Kordonie ros. Koszta związane z podróżą imperatorowej; ks. Potenkin znaczniejszą kwotę "wprowadzi do Polski" za Smielańszczyznę. Król był u Szulca u którego na dziedzińcu "czyniono doświadczenia sikawki do ognia", opis machiny. Han tatarski Sahin Gierey pisał do króla, "aby mógł tym czasem zabawić w Żwańcu nim z Stambułu odbierze odpis na swoje żądania. Jeszcze to także tajemnica, jakim końcem ten zdrajca z Moskwy wypuszczony i jaki go los potka". Komisja Skarbowa stwierdziła, że żydzi w dobrach Unruha "monetę za granicę wexlowali, [obecnie] wielkie tu za niemi zachodzą instancje". Radziwiłł, kasztelan wileński "narobił troskliwości w upatrywaniu do laski Trybunału Litto"; wojewodzic wileński po ustąpieniu Borcha został oboźnym litewskim, otrzymał order i obecnie "pewny jest marszałek". Na sejmikach "gromnicznych" ma być deputatem Eydziatowicz, który się pojedynkował z Gurowskim - "polityczną rację w tym twierdzą Listy Nieświskie". Po dobrowolnej cessji Cetnara województwo bełzkie ma się dostać Rogalińskiemu, wojewodzie inflanckiemu, a inflanckie Borchowi dawnemu oboźnemu litewskiemu. Jest raport: 10.000 "świeżej Moskwy" weszło w granice Ukrainy, stąd wielka trwoga "i różnych bajek podostatek, źródłem tych jest pogłoska o zamianie Ukrainy na Białoruś, wcale dla nas niepożytecznej". Nie słychać o zjeździe wojewody ruskiego z p. Tekielim. Do Wiszniowca ruszył marszałek w. kor. wojewodzina podolska w przeszłym tygodniu wyjechała za granicę. Z Wilna 11 II: zgodnie z dawniejszym prawem sądy ziemstwa kadencji wileńskiej odwołano do października, a grodzkie według nowego prawa reasumowano. Opustoszała "tutejsza stolica", wojewoda połocki Żaba wyjechał do Uszacza. wojewoda mścisławski Bielewicz oraz pisarz w. lit. i starosta sądowy wiłkomirski Morykoniowie do Wiłkomierza, starosta sądowy starodubowski Chrapowicki, kawaler orderu św. Stanisława do żyzmor. Obrani na sejmikach deputaci: Romanowicz chorąży król., Żyniew starosta Berznicki; z Oszmiany szambelan Wazyński, marszałkowicz Korsak; z Lidy porucznik Narbutt, Uparcki horodniczy kamiński; z Trok podczaszy Kleczkowski, Krzywobłocki sędzia grodzki kowieński; z Kowna sędzia grodzki Montwitt, Krotwiec szambelan; z Grodna sędzia ziem. Alexandrowicz, wojewodzic wileński Prozer; ze Smoleńska Eydziatowicz i podstarości kowieński Miclleton; ze Starodubia oboźny lit. Prozer, podstarosta Horain; z Brasławia starosta Rudnicki, Wawrzecki generał adiutant.
  • 14-15 s. Z Warszawy ie 14 Febr [14 II] 1787. Podkanclerzy lit. nie podjął się ablegacji do Berlina z powodu poważnej choroby żony. Miasto Gdańsk wysłało do króla pruskiego delegatów "z oświadczeniem winnej rekognicyi. Powszechnie tu i statecznie głoszą o wielkich monarchy tego zamysłach i gruntownej polityce". Przez wylew wody ucierpiał bardzo Elbląg, król pruski miał zwolnić od cła "wszystkie produkta polskie do Portu tego zawijające". Rezydent cesarski Cachet oddał notę w sprawie chwytania zbiegów "na fundamencie Prawa Sąsiedztwa", w wypadku sprzeciwu ze strony polskiej cesarz będzie "szukał srzodkow najprzyzwoitszych i najbliższych do odzyskania swych poddanych". Sprawa wejścia na Ukrainę "owych dziesięciu pułków moskiewskich" łączy się z konwojem imperatorowej, sprawę całą przekazał hetman w. kor. do wojewody ruskiego, a ten do Depratamentu Wojskowego - "już to jest losem naszym mieć się permissive vulgo w neutralności jak najściślej, tym czasem takową zapowiedź można mieć za próbkę z całej sztuki". hetmanowa w. kor. otrzymała od imperatorowej złotolitą gotowalnię "w osobliwszym guście i co do sztuki i co do wielkości i co do szacunku", którą sprowadzono z Londynu; ten prezent Sztachelberg odesłał do pałacu hetmańskiego skąd będzie transportowana do Biało Cerkwi; hetmanowa w Kijowie zostanie "najpierwszą Damą Najjaśniejszej Monarchini"; Potocki marszałek nadw. lit. "umyślił w Kijowie mieć audiencję". W Dubnie same ruble na skutek kupna Smielańszczyzny. "Straszny obiekt na 200 spławnych possesorów. Cóż dopiero Słobodzanów i innych teraz będzie bez possesyi. Włościanie usłyszawszy o tej przedaży offiarowali się spłacić długi, byle pod Rossyjskiego pana nie przyszli panowanie". Smielańszczyzna jest klejnotem Ukrainy, bogactwo lasów, drzewa masztowe, dobrą ma drogę do Chersonu. Mówi się, że Szkłów na Litwie również zakupi Potemkin. "Xiążę Xawiery Lubomirski spostrzegł się dopiero na tym co uczynił". Z ramienia Departamentu Wojskowego i Komisji Skarbowej w miasteczku Krzepice dokonano aresztowań w pułku Byszewskiego: "wina cała z pruskiego officera, że się nie dał zrewidować, a żołnierze jego dali naszym zaczepkę". Z Wilna 18 II: deputaci na Trybunał gł. lit. - kontynuacja - z Wiłkomierza Walentynowicz i Wiszniewski; z Upity sędzia grodzki Lukiański, łowczyc Szwoynicki; z Nowogródka sędzia Jabłoński i Wołodzki; ze Słonima krajczy Tynkaicz, sędzia grodzki Bykowski; z Wołkowyska szef Massalski, regent Grabski; z Mińska starościc hajeński Wołodkowicz, pułkownik Mackiewicz; z Orszy cześnik Stetkiewicz, rotmistrz Łaparewicz; z Połocka sędzia grodz. Doboszyński, sędzia ziemski Podwiński; ze Żmudzi prezydent ziemski Putkamer, podkomorzyc Nagurski, strażnik Burba, major król. Gruzewski; z Brześcia chorąży Buchowiecki, kasztelanic Matusewicz.
  • 16-17 s. Z Warszawy ie 7 Marca [7 III] 1787. W podróży do Kaniowa towarzyszą królowi: biskup Naruszewicz, hetman polny lit. Tyszkiewicz, szef regimentu Szydłowski; żegnano króla na Zamku, a lud na Krakowskim Przedmieściu. wojewoda inflancki Rogaliński nie chciał przyjąć województwa bełzkiego, "ceniąc więcej krzesło swoje mianowicie to, które dwugłosne jest, gdyż z Korony i z Litwy wotować można i tak mówić, raz Orłem przelecieć, drugi raz Pogonią dopędzić"; województwo bełzkie otrzymał Borch, województwo witebskie otrzyma kasztelan Kossakowski, a kasztelanię szambelan król. Felkierzamb. Żydzi z Radziwiłłowa przewozili "kryjomo" do Kordonu cesarskiego ruble, wyszpiegowali ich strażnicy; kara na winnych, pieniądze skonfiskowano według przepisów prawnych. Starościc Guzowski "wielu ztąd pobrał różnego gatunku rzemieślników do Dudnowa", król będzie oglądał jego fabryki; starościc otrzymam zapewne od imperatorowej order św. Andrzeja, za to, że pieniądze Potenkina wyliczył za niego w Dubnie Lubomirskiemu. Powraca do zdrowia, wbrew zapowiedziom medyków, podkanclerzyna lit. Chreptowiczowa. Exmarszałek Rzewuski kupił dobra we Francji, których połowę zapisał swemu nadwornemu chirurgowi "dawniej przy dworze JWo Branickiego hetmana zostającemu". wojewoda ruski i hetman Branicki są w Kijowie jak również imperatorowa, ale cesarz niechętnie jedzie na spotkanie "z tej osobliwie przyzcyny, iż ta w mocnej z królem pruskim zostaje przyjaźni". Komisja Skarbowa zakończyła sprawę Sułkowskich, ogłaszając legalnym ordynatem wojewodę kaliskiego, o srebra i preciosa w yznaczona sprawa z księciem Franciszkiem. Nie załatwiono jeszcze w tym sądzie sprawy Kompanji Pruskiej z grafem de Thomatys, oraz księcia podskarbiego z bankierem Cabrit. Generał ziem podolskich "obydwóch synów przestroił po polsku" i chce ich oddać pod dozór rektora Szkoły Głównej Krakowskiej Oraczewskiego. Z Wilna 11 II: zmarł na suchoty szambelan król. Zawisza, nie pomogły zabiegi lekarzy, będzie pochwany w Dnercu w Nowogródzkim. Siedzi "w kozie" plenipotent Kwieciński, który był już podobno karany, "jedni go mienią bydź Przekrstą, a drudzy prawdziwym Żydem". Z Zakordonu Rossyjskiego: zjechała szlachta do Połocka i Mohylowa "dla obrania do różnych Dykasteryów nowych Sędziów" kandydaci według nowego "ukazu" musieli służyć w wojsku ros. Elekcja chyba się nie odbędzie, a monarchini uchyli rozkaz.
  • 18-19 s. Z Warszawy ie 21 Marca [21 III] 1787. Cesarz będzie we Lwowie w kwietniu, jego bagaże według raportu Komisji Wojskowej już przeszły przez nasze granice. Carowa w Kijowie, w mieście drożyzny na mieszkania i wikuały, podają ceny; okazałość dworu monarchini. Mówi się o śmierci cesarza tureckiego i jego następcy; król pruski wysłał prezenty dla sułtana, "nawzajem Porta wysyła Posła do Berlina z powinszowaniem Królowi Pruskiemu objętego Tronu". Niektóre Pisma Cudzoziemskie twierdzą, że zmarły król pruski przed zgonem zawarł alians, o którym nie wiedział dwór petersburski. Z racji ministra francuskiego Vergennes, którego opłakiwał jego król, z przyczyny rozruchów holenderskich i słabości króla hiszpańskiego "obiecują nam politycy wkrótce odmiany niespodziane". Cesarz i Moskwa czynią nowe werbunki. Król pruski popiera interesy Sztadhudera. Z Berlina piszą: dwór wiedeński chce odwieść króla pruskiego od Ligi Niemieckiej, minister Hersberg odkrył, że wpływ na takie stanowisko króla miała konfidentka pani Ploss, którą usunięto po wykryciu tajnej korespondencji z Wiedniem. Dwór Rzymski szuka pomocy na dworze w Madrycie i Wersalu do walki z Wiedniem. Trzeba uchylić wyroki, które zapadły w Piltoa w Księstwie Toskańskim na zbór; sprawa książki pt. Co to jest papież? Okres mrozów, zły dowóz wiktuałów, drożyzna. Pokazuje się nowa moneta: złotówki, groszy jeszcze nie widać. Z Wilna 25 III: w Trybunale sprawa starosty Tyzenhauza z Handringami oraz Bosiackiej z Sadowskimi starost. słonimskiemi. Kawaler pewnien uwiódł mężatkę, której mąż uzyskał w Trybunale wyrok na żonę i uwodziciela: "żonę do klasztoru na rekollekcje...kawalera owego pod wartę trybunalską osadzili". Z Wiłkomierza: wybuchł pożar 11 I: spłonęło 150 domów, kościół "barzo wspaniały", plebania z oficynam: "austerie dwie wygodne" w perzynę obrócił.
  • 20-21 s. Z warszawy ie 28 Marca [28 III] 1787. Król ma złą drogę, spadły śniegi, pod Włodzimierzem i Wiszniowcem nawet piechotą "w ielu miejscach iść musiał". W drodze powrotnej chce monarcha odwiedzić Kraków, ale prosi, "aby obywatele żadnych przygotowań dla niego nie czynili, prócz dróg naprawy": wojewoda krak. wydał w tej sprawie listy cyrkularne do ziemian, "aby się przyłożyć raczyli do tej wygody dla króla i swej własnej". P. Mastel "niegdy w wojsku officjer, a tera z w służbie królewskiej sztycharz" rozgniewany na swego służącego przebił go szpadą i "na śmierć zamordował", zabójce wydał warcie felczer. Komisja Skarbu Koron. wydała obwieszczenie o nowej i starej monecie; regulacja należności podatkowych. Branicki hetman w. kor. prezentował w Kijowie imperatorowej "przytomnych Polaków": Potockich wojewodę ruskiego i marszałka nadworn. lit., generała art. Sapiehę, exchorążego kor. Mniszcha, sędziego ziem. poznańskiego Bnińskiego; obiady i przyjęcia, "stoły moskiewskie obfite i barzo gustowne są", Romanzow zadziwia wszystkich "grzecznością i srebrami. Co się zabaw tycze nie masz w Kijowie ani Teatrum, ani Redutt, gra i tańce największą czynią rozrywkę, damm tylko brak do tańca, dlatego prócz angielskiego Polak najczęściej panuje". Sławny z nieszczęśliwych pojedynków gen. Kozłowski miał utonąć w rzece niedaleko Kijowa. Zmarła podkanclerzyna lit. Chreptowiczowa. Z Wilna 1 IV: w Trybunale sprawa Bosiackiej z Sadowskimi. Z Mińska: liczne kontrakty, kasztelan wileński Radziwiłł spłacił swych kredytorów na 40.000 zł; wojewoda wileński przybył tu dla obecności starosty mińskiego Brzostowskiego, podstarostwo nadał Prószyńskiemu sędziami mianował Daszkiewicza i Siellawę oraz Bohuszewicza, a pisarzem Wańkowicza; rozpoczęto sądy.
  • 66-67 s. Z Warszawy ie. 12. 7bris [12 IX] 1787. Potemkin miał domagać się od wojewody ruskiego kilku wiosek "oderwanych od dóbr swoich, świeżo kupionych". Gen. Komarzewski na rewii wojskowej w Berlinie, obecny również kapitan kasztelan czechowski Dembowski. Prymas kazał wybić medal dla ks. Ossowskiego, który kieruje całym handlem starosty guzowskiego Potockiego, a "temu zaś, któryby na rzeczony medal tryfny dał napiss 200 zł w nadgrodę offiarował". Wyszła z druku książka w języku francuskim pod tytułem Listy Mirabo do Króla Pruskiego w której na karcie 157 jest mowa o cesarzu, jego stosunku do klasztorów i wojska, mieszczan. Ksiądz biskup warmiński napisał w tych czasach wierszyk: "Gdybym ja był Szwajcarem..., a jakże być Polakiem gdy Polaków ganią? a jeszcze być nierządnym, słabym, mizernym. Wiem ja o tym, jednakże miło być Polakiem". Wyjechał na swój ślub Stępkowski wojewoda kijowski z kasztelanką bracławską Czarnecką. Mówi się, że Turcy wypowiedzieli wojnę Moskwie, a posła w Konstantynopolu Bułhakowa i konsulów ros. aresztowali, baszy zaś krymskiemu ucięli głowę. Z Wilna 16 IX: tutaj i w Werkach bawią - wdzina trocka Ogińska, smoleńska Tyszkiewiczowa, biskup wileński, księżna de Ligne. Podkanclerzy lit. Chreptowicz przez tydzień był zajęty "na codziennych prawie pracach w Akademii Wileń.", już odjechał do Wiszniowca i do dóbr swoich Szczors. Przyjedą tutaj na naukę synowie podkanclerzego i liczne panięta, jak kanclerzyc Sapieha oraz trzej synowie rotmistrza Sapiehy. W sądach wójtowskich sprawa kryminalistów za zabicie ojczyma, którą skierował starosta Pociej. Z Tyzenhauzów Pacowa po rozwodzie ze swym mężem starostą sądowym kowieńskim wzięła ślub z szefem pułku Grabowskim. Zimna i przymrozki, a na polach zielone jeszcze jarzyny. Targi niewielkie, wysokie ceny zbóż.
  • 68-69 s. Z Warszawy ie. 19. 7bra [19. IX] 1787. Turcy wypowiedzieli wojnę Moskwie, basza chocimski zapewnia gen. Witte że polskie granice nie potrzebują obawiać się napaści i wyraził "pewne zaufanie swoje, że Polska przeciw Turkom żadnych nieprzyiaznych kroków nie przedsięweźmie". Dywan oddał Bułhakowowi swoje kondycje: Moskwa nie miesza się do Georgianów, nie będzie użyczała bandery swojej innym narodom zwłaszcza Wenecji i Neapolowi, "kupców żebranych" odesłanych na Syberię by oddała Porcie; pokazano również ucięta głowę chana tatarskiego Sahin Gereja, bo "tak karzą Turcy zdrajców swoich", a brat zdrajcy został w nagrodę hetmanem. Gen. Witte prosi o powiększenie garnizonu w Kamieńcu Podolskim. wojewoda ruski Potocki zbliżył swą partię ukraińską ku granicom i domaga się opatrzenia wojskiem granic. Uwięziono w 7miu wieżach Bułhakowa, aresztowano konsulów ros. Podobno Turcy wpadli do Krymu, zabrali fury i konie, które przybyły po sól m. in. i z Polski; zabrali okręty i statki pod banderą moskiewską na Morzu Czarnym znajdujące się, a także 2 okręty Potockiego, 1 Teppera i 3 cesarskie. Z racji wypowiedzianej wojny była rada prywatna Ministerium w domu marszałka Gurowskiego, był i prymas. Oczekuje się rezolucji Rady Nieustającej "czyli Polska ma być wciągnięta w tę wojnę, co że się stanie niektórzy przepowiadają". Departament Wojskowy wydał ordynans, aby wszystkie pułki konne kor. i lit. zbliżyła się ku granicom tureckim dla "ubezpieczenia naszych granic od napadania hałastry tureckiej". Z Wilna 23 IX: biskup wileński wyjechał z synowicą de Ligne jak również szef Massalski z żoną. wojewoda brzeski Zyberg przybył tu z dóbr swoich inflanckich. Kapituła bernardynów, prowincjałem został Bułkiewicz. W mieście pełno kryminalistów, w więzieniu pod ratuszem jest 30, instygator Slizień do sądów wójtowskich ławniczych wileńskich przysłał chłopa z dóbr Kostyka, który zabił żonę. Mimo wielkiego "nawozu" ceny rynkowe wysokie.
  • 70-71 s. Z Warszawy ie 26. 7bra [26 IX] 1787. Wojna z Turcją wymaga od Rosji przegrupowania wojsk, co nie jest łatwe po podróży imperatorowej i pełnego skarbu; pomocy pieniżnej może udzielić Holandia; choruje gen. Romansow, "najbieglejszy w sposobie wojowania z Turkami" i wymówił się od komendy nad wojskiem; Szwecja zgromadziła 40 tys. wojska na granicy i chce odzyskać stracone prowincje; Francja grozi cesarzowi wysłaniem pomocy Turcji na Morze Czarne, to samo deklaruje Hiszpania. Piszą z Petersburga, "że imperatorowa barzo jest smutna i nie pokazuje się na pokojach udając chorobę". Posłowie francuski i angielski wyjechali z Petersburga, są już w Nitawie, w W-wie Tepper wynajął dla nich domy. Ze Stambułu: wezyr zgodnie z zarządzeniem dywanu ruszył z wojskiem i w Adrianopolu będzie zimować; Seych Mansur od gór diarbeńskich ma się obrócić na Krym, a będą go pisiłkować wojska tureckie rozłożone przy Trabizonie - rozpocznie wojnę flota ottomańska na Morzu Czarnym. wojewoda ruski Potocki przysłał raport do Departamentu Wojskowego, że rozciąga kordon od Żwańca i pułk Irlicza już wymaszerował, umocnił go swymi nadwornymi kozakami; zapytuje Rady, czy ma przepuszczać "kupców i lud z Wołoszczyzny osobliwie hurmem do Polski cisnący się", istnieje obawa zarazy, mogą być pretensje o zbiegostwo; basza Sylistrii ciągnie na Oczaków z 80.000 wojska, a za nim wezyr "z liczniejszym jeszcze wojskiem", flota turecka atakuje port Kimburk, należący do Moskwy. Niektórzy powiadają, "że te wszystkie wielkie zamachy Turków przeciw Moskwie na papierze w krótkim czasie skończą i nie przyjdzie do wojny. Król prosił gen. Bruchla, aby nie opuszczał Polski i swej szarży nie sprzedawał.
  • 72-73 s. Z Warszawy ie. 10. 8bra [10 X] 1787. Komendę fortecy Kamieniec ma objąć starosta holsztyński Potocki pułk. artyl. kor., a jego zastępcą będzie pułkownik Trokin, popierany przez Potemkina, byle się tylko pułkownik "o większy kredyt w narodzie naszym starał". Dwór nasz nie jest zadowolony, że wojewoda ruski przez swe raporty "sprawił postrach w tej stolicy i w całym prawie narodzie z przyczyny rozpoczętej wojny Turków z Moskalami, dlaczego dwór nasz kazał w Gazecie Polskiey drukowanej drukować rapporta przyszłe od Moskwy do posła ruskiego względem rozpoczętej wojny". Dworscy ludzie upewniają, że podskarbi lit. Poniatowski pisał do króla, że nie grozi nam niebezpieczeństwo. wojewoda ruski rozstawił kozaków na granicy, przeciw czemu ma podobno czynić manifest podskarbi lit; wojewoda to "dobry obywatel" tak o nim myślą wszyscy i ci, "którzy jego cnotę kochają, ale nawet i ci, którzy jego cnoty nie widzą". Prywatne listy z Wołynia donoszą, że Moskwa ciągnie przez naszą Ukrainę pod Chocim, chce zakładać magazyna w Połonnym, Niemirowie, Lipowach i pragnie osłonić naszą prowincję "od wszelakiej napaści". Ciężko chory król francuski; doktorzy nie rokują długiego życia królowi hiszpańskiemu. Prymas dzień swoich imienin św. Michała obchodził prywatnie. Kurier francuski zawrócił posła franc. z Białegostoku do Petersburga, a poseł angielski pojechał dalej na Berlin do Londynu i Warszawie nie był. Z Wilna 14 X: sądy ziem. agitują się pod prezydencją Romanowicza w myśl konstytucji sejmu w-skiego 1786 Kapituła wileńska pod przewodnictwem sufragana wilen. biskupa bellineńskiego Toczyłowskiego. Wyroki sądów wójtowskich ławniczych: ścięcie i smaganie w pręgi. "W przeszłym tygodniu modnie wymyślne tu się stało złodziejstwo", upozorowano napad rabunkowy, runt ratuszowy schwytał winnych; opis zajścia.
  • 74-75 s. Z Warszawy ie. 17. 8bra [17 X] 1787. Departament Wojskowy nie odebrał raportu o ciągnieniu Moskwy na Ukrainę, ani formowaniu kordonu od Kijowa do Chersonu; dwór nasz ma nadzieję, że jeszcze przed zimą stanie pokój moskiewsko-turecki. Gdyby Moskwa wkroczyły do Polski, król pruski wejdzie do Wielkopolski. Minister pruski Bucholtz "wielkie teraz panom naszym czyni attencje i ukłony, tak na pokojach królewskich, jako też po kompaniach znaczniejszych", a poseł ros. "odmienił wesoły swój humor" i nie daje assamblów, ani bywa z wizytami, miał nawet mówić, "iż nie spodziewał się tego, żeby ku imperatorowej tak wielu w Polszcze obywatelów było nieprzyjaznych"; mebluje się pałac dla Sztachelberga. wojewoda ruski zakupił część amunicji za własne pieniądze, które mu zwróci Departament Wojskowy. Starościc guzowski Potocki będzie dostarczał 100.000 korcy zboża armii ros. Roteszła się pogłoska, że Mniszech marszałek w. kor. składa laskę, a marszałkiem będzie Gurowski, litewskim Raczyński, a marszałkostwo nadwor. kor. dostanie się Ostrowskiemu kaszetlanowi czerskiemu, "lubo kasztelan Woynicki mocno o tę laskę konkuruje przez JP. Sztachelberga na fundamencie dawnego sobie uczynionego przyrzeczenia królewskiego". Gadomski wykonał przysięgę na województwo łęczyckie, o które wcale się nie ubiegał kasztelan Lipski. Komisja Skarbowa domaga się od króla, aby przywileje na ordery polskie wydawano "na papierze stęplowym". Listy prywatne donoszą: Turcy opanowali port Kimburg. Wojsko pruskie opanowało Holandię, ks. de Brunswig wymógł na stanach, by zaprosiły Statudera do Hagi, wróciły mu prerogatywy i wynagrodziły. Ogiński hetman w. lit. pojechał do Siedlec. Z Wilna 21 X: wybrani sędziowie z kapituł województw i powiatów wileński i żmudzkich, smoleńskich, prezydentem kanonik wil. Klimański "ufundował jurysdykę sądowniczą", marszałkiem obrano starostę berznickiego Żyniewa deputata wil. Deputaci na Trybunał duch. z kapituły wileńskiej: kanonicy Giedroyć, Klimański i Sylwestrowicz. Wiadomości o obfitych urodzajach i zbiorach, ale ceny zboża nie spadają, bo mały dowóz. Wiadomości od kupców jadących tędy do Królewca: w Tauryce znajduje się wiele pułków, ukaz imperatorowej, aby 500 dusz dawało po dwóch rekrutów. Wyjechała do W-wy wojeowdzina mińska Hylzenowa.
  • 76-77 s. Z Warszawy dnia 24 8br. [24 X] 1787. wojewoda ruski Potocki pisał do króla, aby zwołał sejm, sprawę rozpatrywała Rada Nieustająca. Książę Potenkin zaprasza ks. de Nassau "tego wodnego rycerza" do Rosji, ale nie wiele on dozać może, czego dowodem jego wyprawy przeciw Anglii i walka pod Gibraltarem. starosta nowogrodzki Potocki wyszukuje na zlecenie dworu dokumenty popierające "pretensje nasze do Turków", zwłaszcza w sprawie demolowania fortecy w Chocimiu. Francja nie może dać pomocy Turkom "oprócz dobrej rady, a ta jest: żeby Turek uczynił pokój z Moskwą i z cesarzem", niech Oczaków i Krym odda Moskalom, Belgrad cesarzowi i pokryje ekspensa wojenne. Odpowiedź Moskwy na manifest Porty Ottomańskiej: Turcja nie dotrzymała traktatu kainarskiego, słuszność jest po stronie Moskwy, która do obrony ma mężne wojsko. Sztachelberg cierpi na kolkę. Listy Holenderskie donoszą: Prusacy atakowali Amsterdam, miasto poddało się po kilku bombach, "gdy się pożar wszczął w mieście"; wielki pensjonariusz Berket "sprężyna całej intrygi przeciw Stadhuderowi wsiadłszy w bacik wymknął się z rąk Prusaków". Poseł angielski podał notę Radzie zapewniając, że Anglia nie mieszała się do wypowiedzenia wojny Moskwie przez Turków. Pomyślne żniwa, dobra pogoda, a jednak drożyzna w stolicy na wszelkie wiktuały. Z Wilna 28 X: Trybunał duchowny rozpoczął sądy pod laską starosty berznickiego Żyniewa. Deputaci woj. wileńskiego: kononicy Klimański, Sylwestrowicz, kanclerz kapit. Bukaty. Z kapituły żmudzkiej: prałat, kustosz kap. Bukaty, kanclerz kap. Kasprowicz. Z kapituły smoleńskiej: kanonik Huwali; z wiłkomirskiej pisarz Wiszniewski; z Brasławia starosta sugiński Rudnicki; z Nowogródka dworzanin król. Wołodzko; z Orszy szambelan Stetkiewicz; z Pińska chorąży kaw. narod. Byszewski. Zmarł wojeowda trocki Ogiński. W powiecie wiłkomirskim "ciężki stał się kryminał": Piotrowski dwukrotnie truł swego wuja, a gdy to mu się nie udało zastrzelił go z fuzji, chcąc odziedziczyć jego majątek, "złapany i okuty siedzie czekając nim mu Dekret da od tego grzechu absolucyę". Przejeżdżał dawny instygator lit. kawaler orderów polskich, Chrapowicki wraz z małżonką do sywch dóbr żmudzkich na zimową rezydencję. Mimo urodzajów wielka drożyzna, ceny żyta, jęczmienia, pszenicy, owsa, masła, siana w Połocku i Wilnie.
  • 36-37 s. Z Warszawy ie 23 Maja [23 V] 1787. Na rzece Dnieprze zjechała się imperatorowa z królem, "okoliczności tego widzenia się ponieważ będą obszernie w Gazecie Publicznej opisane przeto się tu opuszczają". Imperatorowa wynagrodzi szkody poczynione obywatelom polskim przez wojsko ros.; archimendryta kijowski złoży przysięgę na wierność królowi polskiemu. W Warszawie szuka się odpowiedniego pałacu dla ambasadora ros. - kasztelan krakowski żąda 80 tys. zł, pałac Bielińskich na ulicy Królewskiej jest do dyspozycji. Cesarz nadał przywileje kompanii handlowej, "która Dunajem z Moskwą i Turkami handlować ma", będzie to konkurencja dla handlu chersońskiego. Król pruski obniżył cła w Elblągu, celnicy przepuszczają płynących do Gdańska; mierne targi; spław na Bugu. Stroynowski podkomorzy buski przeprowadził kontrolę posesorów na rzecz Komisji Skarbowej. Prace nad mostem w-skim trwają. Pisma zagraniczne głoszą, że Moskwa ma pretensje do Turka o Besarabię, ale Anglia i Francja "umorzyły je"; imperatorowa nie będzie się koronowała i poprzestanie na zwiedzeniu kraju. Nie wiadomo czy cesarz spotka się z imperatorową w Chersonie czy też w Kamieńczuku, a księciu Adamowi w Zamościu oświadczył, że chciałby go odwiedzić w Puławach i być w W-wie in cognito. Z Wilna 27 V: zamordowany został okrutnie staruszek radca wileński Franciszek Przemieniecki przez Jana Chodatowicza, opis zajścia. Budowa ratusza postępuje. Z Wiłkomierza: podpalacz miasta będzie przesłany do Kamieńca Podolskiego.
  • 38-39 s. Z Warszawy ie 30 Maj [30 V] 1787. podskarbi w. lit. Poniatowski jeździł do cesarza, aby przyjechał do króla pol. do Korsunia; spotkanie na zamku przy drzwiach zamkniętych; był gen. Komarzewski i gen. Szydłowski; gdy cesarz odjeżdżał król prosił go "o rękę na znak przyjaźni", cesarz zapewnił, że nie pozwoli "na zabór kraju". Król na obiedzie z imperatorową na Dnieprze; po spotkaniu król podał jej laskę, a imperatorowa mu kapelusz, dziękując Stanisław August mówił, "mam lepsze na głowie mojej przykrycie z łaski Waszej Imperatorowej Jmci". Król rozdaje prezenty, czyni zapisy na szpitale. Warunki podane Porcie przez Moskwę dotyczą Tatarów Lesgierskich, Bessarabii "dependującej do księcia Herakliusza" i "wyrobku soli", powiększania sił lądowych i morskich przez Turcję; Moskwa domaga się swego konsula w Warnie. Odpowiedź Turcje na te punkty. Ze Lwowa piszą: cesarz zwiedzał pogranicze tureckie, mieszkał w domu preslowoskim, pojedzie do Chersonu, Puław i Warszawy. Z kijowskiej podróży powrócił Sztachelberg, szuka się dla niego pałacu. Z Wilna 3 VI: przybyła z Massalskich de Ligne do swego stryja bisku wileńskiego. Przybyli: wojewoda brzeski Zyberg, chorąży piński Kurzeniecki konsyliarz Rady Nieustającej. 27 V: "antrepriza teatralna autorów nadwornych" z racji przybycia ks. de Ligne, grano "wielką, nową operę heroicznie-komiczną, świeżą w tej stolicy zrobioną pod tytułem Wesyra Alczyny czyli Wichura Ukarana". Z Królewca: ceny żyta; ceny w Wilnie.
  • 40-41 s. Z Warszawy ie 6 Junij [6 VI] 1787. Król pojedzie przez Tulczyn do Krakowa. W Komisji Edukacji sprawa między starostą żmudzkim Giełgudem a Chomińskim exmarszałkiem trybunału lit. o dobra pojezuickie, które były kupione od Tyzenhauza, sądzi marszałek nadw. lit. Potocki. Sztachelberg po powrocie z Kijowa podał notę do Rady Nieustającej w sprawie kupna pałacu dla posłów ros. według prawa 1775 r. - w grę wchodzi pałac podskrabiego Ponińskiego zw. brilowskim, ale Komisja Skarbowa nie ma tyle pieniędzy. Nad Warszawą przeleciało "wielkie mnóstwo robactw" podobnych do koników polnych. Pani Krakowska pojedzie do Białegostoku; choruje hetmanowa polna lit. Tyszkiewiczowa. Drożyzna w stolicy, nieurodzaj, na podlasiu po raz drugi orka. Cichy ślub kasztelana mścisławskiego Chrapowickiego z wojewodziną mazowiecką Mostowską. Skończono most na Wiśle, który uprzednio rozbiły tratwy. Z Wilna 10 VI: biskup wileński Massalski gości swą synowicę p. de Ligne, wydał bal wspaniały z tańcami. Drożyzna na żyto, pszenicę, jęczmień i owies, zarządzenia magistratu w sprawie chleba, wódki i kupna przed bramą miejską. Stracono trzech złoczyńców, którzy "wytrząsali sklepy materialne noremberskie korzenne za co też słuszną odebrali nadgrodę".
  • 42-43 s. Z Warszawy ie. 13. Jun. [13 VI] 1787. Do Krakowa jedzie pani Krakowska, hetmanowa Tyszkiewiczowa, podkanclerzy lit. Chreptowicz, będą zwiedzać okolice miasta, Krzeszowice, Puszczę Kamedułów i Karmelitów na co wyrobiono pozwolenie u nuncjusza; pojedzie i prymas. Wojewoda wileński wyprawia w Nieświeżu pogrzeb swemu bratu Hieronimowi podkomorzemu lit., celebruje biskup łucki Turski. "Potym sprawować ma drugi nierównie wspaniały pogrzeb kościom wszystkich zeszłych dotąd Radziwillów", obecny będzie nuncjusz, który otrzymał cug pięknych koni i pieniądze; w Nieświeżu jarmarł za przywilejem królewskim. Rada Nieustająca zleciła Komisji Skarbowej zakupić pałac Ponińskiego dla Sztachelberga przeznaczając 30.000 zł. Rozwódka starościna stężycka Tarłowa z domu Swieżawska wzięła ślub z szambelanem król. Woyczyńskim, zapisując mu 150.000 zł. Z Wilna 17 VI: wielkie uroczystości Bożego Ciała był biskup wileński w asyście kleru, opis procesji. Aresztowano Michała Łopuskiego vel Petyhora, który popisywał się w grach zręcznościowych, trafiał do celu, później wziął się do handlu kredytowego, sprzedając zegarki i materiały za pół ceny.
  • 44-45 s. Z Warszawy ie. 20. Junij [20 VI] 1787. Obywatele przyjmują po traktach swego monarchę, osobliwie wojewoda krak. Małachowski. We Lwowie dowiedział się cesarz o obywatelu z Galicji Lewickim "w którym serce odgłos swój w prawym boku dawało", sprawdzili to medycy, a cesarz powiedział, że chciałby, "aby mieli serce prawe i cnotliwe" wszyscy jego obywatele. Cesarz zwrócił uwagę na ciągłe ubożenie mieszkańców, a gubernator Brygido wskazał mu przyczyny tego zjawiska: brak handlu "zewnętrznego", podatki, nieurodzaje; cesarz kazał sobie całą sprawę przedłożyć na piśmie. Zmarł kasztelan elbląski Przebendowski, odwlecze się więc ślub jego syna z wojewodzianką mazowiecką Rudzińską; kasztelanię otrzyma stolnik poznański Zakrzewski. Pani Krakowska, siostra króla, stanie w pałacu Wodzickiego starosty krak. : referendarz lit. będzie gościł podkanclerzego Chreptowicza w rewanżu za "przywilej na referendarją [...] bez wszelkiej opłaty". Bankier Tepper podał Komisji Skarbowej regestra na 14.000 zł za meble dla Sztachelberga; chce on sprzedać swój pałac posłom ros. Z Wilna 24 VI: wielki zjazd w nieświeżu u Radziwiłłów. Relacje o biskupie Massalskim i pani de Ligne, generale Massalskim, z Radziwiłłów Massalskiej, pisarzowej lit. Morykonin. Z Lidy: wjazd Scypiona syna postolego w. lit. na starostwo lidzkie; podstarościm sądowym Walenty Gorecki, pisarzem grodzkim Stypałkowski. Z Wiłkomierza: pożar w browarze żydowskim, spłonęło 60 domów obywatelskich. W stolicy zboże w wysokiej cenie.
  • 46-47 s. Z Warszawy ie. 27. Junij [27 VI] 1787. W Krakowie odbędzie się wspaniały pogrzeb kasztelana krak. hetmana w. kor. Branickiego sumptem pani Krakowskiej. Król z Krakowa pojedzie do Częstochowy, w W-wie będzie 10 lipca i jedzie wprost do Łazienek. Poczobut rektor Szkoły Głównej Wileńskiej, członek akademii nowo erygowanej w Tauryce podziękował Potenkinowi za ten zaszczyt i wyraził nadzieję, że przed śmiercią zobaczy część dawnej Grecji i to miejsce, "które niegdyś było siedliskiem Nauk i Praw swiatu dawanych". Wielkie i nagłe upały przyczyną śmierci: zmarł pułkownik gwardii Ulmitz, ruszony apopleksją, nie pomogli lekarze. Rozpoczęła się juryzdykcja marszałkowska pod Raczyńskim. Drożyzny, sprawa dowozu mięsa, ryb, chleba. Prymas pojechał do Krakowa, a nuncjusz do Nieświeża. Slub starosty Gutakowskiego z kasztelanką warszawską Sobolewską dawał biskup inflancki Kossakowski. Komendy ciągle sprowadzają schwytanych łotrów. Z Wilna 1 VII: odprawiła się kapituła "przy znacznym zgromadzeniu" dominikanów - prowincjałem został Januszkiewicz, doktór teologii, mąż wielkich talentów, wyborny mówca, podają skrót jego przemówienia. Państwo bawi w Nieświeżu; Chrapowiecki marszałek powiatu orszańskiego chociaż "wiekiem utrudzony" pojechał w połockie na sprawę graniczną w dobrach Smogorzewskiego metropolity całej Rusi. Ratusz wileński budują z dużym pośpiechem. Na polach piękne zboża; ceny na targach.
  • 48-49 s. Z Warszawy ie. 4. Julij [4 VII] 1787. Król w Krakowie; generałowa Grabowska jedzie do Borządny do starosty uszyckiego Szydłowskiego i będzie oczekiwać na powrót króla. Z prywatnego doniesienia: cesarz przybył do Chersonu pod imieniem hrabiego Falkenstein, oglądał port Gluboka; statek imperatorowej płynął rzeką Jugulec, załoga ubrana w jedwabie, "a czapki złotem przerabiane", opis spotkania monarchów i wsólnego wjazdu do Chersonu; obecni byli poseł ros. w Stambule Bułhakow, minister sycylijski de Gullos, poseł angielski, Polacy. Niezdrowe powietrze, zakurzone, niebrukowane ulice w Chersonie. W Warszawie więcej niż dawniej filutów, ich ofiarą padła pewna kasztelanowa, którą oszukano, że syn wracający z Paryża zachorował po drodze i potrzebuje pomocy. Pałac ks. Ponińskiego kupiony dla posłów ros. Juryzdykcja marszałkowska walczy z drożyzną i pożarami, każe rozwalać "domy spróchniałe między murami". Wezbrała Wisła, szkody "we drwach poczyniła". Z Wilna 8 VII: na skutek "teraźniejszej karystyi" chłop zabił dzieci i żonę nie mogąc ich "przekarmić", opis zajścia. Magistrat ściga złodziei i bandy napadające na domy oraz dwory sprawy w sądzie wójtowskim wilńskim rozpoczął instygator.
  • 50-51 s. Z Warszawy ie. 11. Julij [11 VII] 1787. Wielopolski ofiarował królowi "sufit drewniany piękną starożytność wyrażający i dwa wielkie portrety Zygmunta Pierwszego i Leonory żony Michała Korybuta króla polskiego", żydzi ofiarowali 700 dawnych, złotych numizmatów; król wróci później do Warszawy niż zapowiadano, pewnie się zobaczy po raz drugi z cesarzem. Marszałek nadwor. kor. Raczyński kupił pałac na ulicy Długiej od spadkobierców Szembeków, remontuje go. Na granicach tureckich słychać, że chan tatarski z Kamieńca Podolskiego pod konwojem wyjechał do Chocimia i Carogrodu, gdzie za nieposłuszeństwo został uduszony z wyroku Dywanu, jeśli to prawda "nastąpiłaby niechybnie wojna między Turkiem i Moskwą. Oficerowie tureccy wysłani przez Portę byli we Chersonie i szpiegowali. Nuncjusz wracając z Nieświeża wstąpi do Rożany do ks. Sapiehy kanclerza w. lit., "będzie tam oglądał zukontentowaniem zapewne teatr włoski w pięknym guście i wielkim kosztem od tego Pana wystawiony". Król będzie w Radoszycach i w Miedzianej Górze "dla oglądania robót tamtejszych". Z Ukrainy donoszą: drożyzna, ceny żyta. Ks. de Nassau otrzymał w prezencie od imperatorowej "osiadłe pola", jedzie on do Wiednia. Z Wilna 15 VII: w Nieświeżu pogrzeby Radziwiłłów, chrzciny syna podkomorzego w. lit., obrządku dokonał biskup łucki Turski, rodzicami byli wojewoda wileński i księżna de Ligne, "obszerniejsze wiadomości z druku wyniść maiące więcej wiedzieć dadzą". Metropolia tutejsza sposobi się na przyjęcie gości, ozdabia się pałac biskupa Massalskiego, "aby na niczym nie zbywało każdemu, jako w książęcym domu". Z Połecka: deszcze niszczą zboża, grady oziminy i jarzyny; drożyzna, będzie głód, "który i teraz nie tylko ubogim, ale i możniejszym znacznie czuć się daje".
  • 24-25 s. Z Warszawy ie 4 Apr [4 IV] 1787. Podobno pułk Chrapowickiego już wyciągnął z Polski do Elizabetowa; nowy ordynans w sprawie 20 pułków rosyjskich, "któremi dawniej grożono pod tytułem furażowania, a rzeczy samej dla zasłonienia Traktatu Imperatorowej Jejmci od ściany tureckiej". W Kijowie krążą prezenty "właśnie jak moneta": Potenkin ofiarował hetmanowi w. kor. kosztowny pierścien "i zegarek w dobrach jego robiony", a hetman księciu "trzy kufry tureczczyzny", wojewodzina ruska ofiarowała imperatorowej "ręką własną haftowaną kanapę". Listy prywatne z Kijowa: Sztachelberg przyjęty przez imperatorową "kiedy się przy swoiej gotowalni ubierała", pytała go o ilość dzieci mówiąc: "ty mi zapewne prawdy nie powiesz, bo się będziesz obawiał, abym cię za starego nie poczytała"; jego dwóch synów, bawiących obecnie w Strasburgu, mianowała oficerami swej gwardii; Sztachelberk powróci jednak do Polski i kazał dla siebie szukać "pałacu oszerniejszego niż ten w którym dotąd stał". Exposeł kaliski Gurowski pojedynkuje się z oficerem Eydziatowiczem po raz drugi, obecnie leczy rany w Wilnie. Upadnie projekt sędziego poznańskiego Bnińskiego kupna buławy polnej koronnej, "trudno zapewne w Kijowie wyrobić na to pozwolenia". O podróży króla obszerny diariusz drukuje gazeta "zaczym nie można więcej donieść, jak że wyjechawszy z Wiszniowca już na miejscu stanął determinowanym". Utrzymuje się pogłoska o nieszczęśliwym przypadku gen. Kozłowskiego.
  • 22-23 s. Z Warszawy ie 11. Apr [11 IV] 1787. Król w podróży "z całej kompanii był najwytrzymańszy", w Kaniowie odbiera wizyty i nie wiadomo czy pojedzie do Kijowa, a o przygotowaniach jego tam przyjęcia "to wszystko zawcześnie ogłoszono". Cesarza oczekują we Lwowie. Z Wiednia piszą: dwór wersalski nie zgodzi się na "zamiany" między Wiedniem, Petersburgiem i Polską; "nowina ta barzo dla Polski pochlebna" pokrywa się z pogłoskami w Warszawie i Lwowie jakoby za Ukrainę i Kamieniec Podolski; "puszczono" niektóre powiaty białoruskie oraz województwo bełzkie. Wersal, Berlin i Anglia mają na oku "cesarskie kroki, a świeżo w Parlamencie Angielskim publicznie o to ministrów upominano". Testament zmarłego króla pruskiego, zalecił on, aby drugi syn ks. Ferdynanda - Fryderyk Ludwik starał się o koadiutorię arcybiskupstwa i elektorstwa mogunckiego, "politycy rozrządzenie to nieboszczyka króla kładą w liczbie najgłębszej Polityki. Zapewnia bowiem ona na długi czas w Rzeszy Niemieckiej dla Dworu Brandenburskiego kredyt i przewagę". Prymas chce załagodzić zatargi między podkomorzym wieluńskim Psarskim i podsędkiem Sucheckim. Z Wilna 15 IV: w Trybunale dekret w sprawie kasztelaniców księstwa żmudzkiego Tyszkiewiczów z Kossakowskim, Charmańskim i Łowmiańskim o folwark Narbuciszki. Z Wiłkomierza: sprawa kryminalna "excessanta pracowitego Brazis zwanego" o zabicie Rutkowskich [ojca i syna], nie pomogły jego gusła i zbrodniarz został w sądach miejscowych "osądzon na ścięcie i ćwiartowanie". Z Mińska: w czasie kontraktów żydzi dokonali kradzieży, na mocy wyroku sądu grodzkiego kat wykonał wyrok.
  • 26-27 s. Z Warszawy Dnia 18 Apryla [18 IV] 1787o. Ministrowie rosyjscy Bezborodko, Sztachelberg i Szuwałow na audiencji u króla. Imperatorowa nie może "się ruszyć z Kijowa dla cięszkiej przeprawy przez Dniepr, który jeszcze nie puścił". Król ma wrócić do Warszawy w połowie maja, w Krakowie nie będzie, "a zatym obywatele krakowscy omyleni zostaną w swej nadziei". Zmarł starosta ułanowski gen. Kraszewski, "sławny z odniesionego przy zaborze kraju nad Prusakami zwycięstwa". Uroczystości wielko-tygodniowe w katedrze św. Jana celebrował Okęcki. Wątpi się w podróż cesarza, nie wiadomo dlaczego Wiedeń "przez 24 godzin był zamknięty". Pożary: na ulicy Piekarskiej matki z dziećmi wyskakiwały z trzeciego piętra, na Wójtowskiej są małe szkody. Prymas przed wyjazdem do Łowicza "wszystkie księstwa swego dobra przez aukcją puścił na arędę" - warunki płatności, sobie zostawił jedynie klucz Łowicz, Skierniewice i trzy inne przyległe; spodziewany jest w Skierniewicach. W czasie postu wielu kaznodziejów mówiło "w różnych materiach" u augustianów zapowiedział mówca kazanie na "sektę frankmassońską", ale podobno zachorował i do tego nie doszło. Z Wilna 22 IV: Trybunał zalimitowany, a marszałek "dość znany słodko-płynnej wymowy w Księstwie Litewskim" pożegnał wszystkich "mową wyborem słów ułożoną", odpowiadał "najdosadniejszą mową" pisarz tryb. sędzia ziemski starodubowski Sylwestrowicz oraz podskarbi tryb. deputat woj. wileńskiego Romanowicz, a od koła kapitan Borzymowski deputat z Lidy, od palestry Orzechowski; po uroczystościach w kaplicy zamkowej św. Kazimierza obiad u marszałka. Z Wiłkomierza: sprawa kryminalna za zabicie żony przez pomyłkę zamiast podróżnej, która to kobieta miała przy sobie pieniądze [48 zł] za sprzedanego woła.
  • 28-29 s. Z Warszawy ie 25 Apr [25 IV] 1787. Brak wiadomości z Kaniowa, "przerwały się nowiny". W Kijowie wielu obywatelów polskich, imperatorowa przyjmuje panów, biskup Naruszewicz otrzymał krzyż brylantowy, sygnet oraz dożywotnią pensję 500 zł; podskarbi lit. tabakierę, marszałkowa w. kor. order św. Katarzyny. Naruszewicz znalazł uznanie u imperatorowej, otrzymał "pochwały za swe podjęte w kraju około wydania tylu Xiąg prace, w tak wielkim one u Tej Monarchini są Szacunku, że wszystkie Tłumaczom swoim na Język Ruski przekładać kazała". Po mieście krąży "pismo arkuszowe drukowane" będące odpowiedzią na mowę hetmana w. kor. w czasie sejmu, "a że to ma być barzo w uszczypliwych wyrazach napisane za czym może być materią nowej na przyszłym sejmie wrzawy". Choruje marszałek w. lit. Gurowski "przecie za staraniem tutejszych doktorów lepiej się mieć poczyna", jego synowiec kasztelanic kaliski leczy się po pojedynku w Wilnie. Przyjechały fury z rzeczami generała Ziem Podolskich. Król zlecił Komisji Skarbu Koron., aby zwolniła od cła towary polskie przez starostę Guzowskiego Potockiego do Chersonu wysyłane, "a to na wzór Imperatorowej". Targi gdańskie "mimo dwóch nieurodzajnych już lat i niekoniecznie wielkiego nawozu dosyć jednak małe", podają ceny żyta i pszenicy także w Elblągu i Toruniu. Imperatorowa przyjedzie do Kaniowa na imieniny króla 8-go maja, Departament Wojskowy ściąga garnizon kamieniecki "do potrzebnej assystencyi". Z Wilna 29 IV: zmarł expodkomorzy lit. Stanisław Radziwiłł, "mąż wielki i niespracowany na usługach publicznych w Ojczyźnie", nie pomogły starania medyków. Przybyła generałowa Judycka. Złe drogi, ceny wiktuałów wysokie. W Trokach 20 IV egzekucja na żydzie, który dokonał wielkich kradzieży, skazany na szubienice, "cale ten rok klimaktoryczny dla Żydów, bo i pod strażą tutejszego garnizonu kilku".
  • 30-31 s. Z Warszawy D. 2. Maij [2 V] 1787. Drożyzna w Kijowie i Kaniowie, ceny kapłonów i mięsa, nie brakuje jedynie ryb - hetman w. kor. prowiduje się w kuchni cesarskiej, a podskarbi w. lit. "zastępuje koszta kuchni królewskiej. Połowy na Dnieprze. Krótki pobyt imperatorowej w Kaniowie; cesarz pojedzie do Chersonu, obecnie jest we Lwowie, czeka na kurierów. Potenkin gości u siebie ks. Józefa i prezentuje mu "swoje regimenta". Niezdrowe powietrze w Kaniowie. "Coroczne rumacje żydów i żebraków". Mimo zimna ks. Lubomirski "otworzył już swoje zwyczajne foxale w ogrodzie na Nowym Swiecie". Francja deklarowała się wspierać Portę, kurierzy z Carogrodu do Wersalu, "powszechne tu jest zdanie, że formująca się na brzegach Morza Czarnego burza" wkrótce wybuchnie. W Turcji zamachy wojenne, uroczystość obrzezania syna sułtana jest odłożona. Z Wilna 6 V: zalimitowano sądy grodzkie woj. wileńskiego pod przewodnictwem Buchowieckiego. Ochrzczono żyda 80-letniego, rodzicami byli strażnikowicz Aleksander Pociej i kapitanowa Romerowa. W parafii żyzmerskiej we wsi Jurłniszki należącej do starościny dorsuniskiej Ogińskiej kobieta "porodziła nieżywe monstrum majóce głowę cielęcą, a same corpus ciała prosięcia".
  • 32-33 s. ie 9 Maia [9 V] Anno 1787 z Warszawy. Podobno "pogłoski, które o wiedeńskich intrygach złośliwie zozsiano za bajeczne poczytać należy". Cesarz przejeżdżając w pobliżu Krakowa dopytywał się o remont zamku i dróg. Imperatorowa przybędzie do Kaniowa, wyruszyła trupa włoska z panią de Basiti i całą orkiestrą. Drożyzna, bryk wielu rzeczy "tak dalece, że Włoszczyzny aż ztąd posyłają". Pisma Cudzoziemskie piszą "dzikie rzeczy" o negocjacjach w Kijowie i Kaniowie, które dotyczą "zamian podziałów jako i sukcessyi". Pogłoska o tym, że spłonął Kaniów okazała się fałszywa, bo jak "pospolicie tu bywa z małej rzeczy uczyniono wielką" - zgorzały 4 domy i szkodę poniósł kupiec Szodnak, "mający modne stroje damskie". W assesorii lit. kłótnie między referendarzem lit. Brzostowskim i starostą tłumackim Potockim, interwencja prymasa. Brzostowski sprzedał swój urząd Kołłątajowi exrektorowi Akademii Krakowskiej. Z Poznania: zmarł kasztelan pozn. Zbijewski. wojewoda Łęczycki Dzierzbicki zapadł na zdrowiu, lekarze lękają się o niego. W stolicy pod nieobecność króla tysiąc żołnierzy oraz policja czuwają nad bezpieczeństwem mieszkańców przed "hultajstwem". Mastel, zabójca lokaja, zbiegł z więzienia. Z Wilna 13 V: w szynkowni przy kościele św. Filipa na Lukiszkach "szulerowie" zabili żołnierza, który chciał ich pogodzić w czasie kłótni, część winnych ujęto. Uroczystości biskupa wileńskiego Massalskiego celebrował sufragan wil. Toczyłowski, strzelano z armat. 26 IV z Wiłkomierza "kryminalny przypadek" między krajczym Kuczewskim a miecznikowiczem Karpiem o dobra Kursze w starostwie wiłkomirskim, w sprawę zamieszany ekonom Baczyński.
  • 34-35 s. Z Warszawy ie 16. Maja [16 V] 1787. Kapela królewska oraz kawaleria pojechały do Kaniowa. Król chce się widzieć z cesarzem, na co otrzymał zgodę z Wiednia. Minister angiel. w Polsce Witwors nie pojedzie do Chersonu, tylko z Kijowa do Kaniowa i wróci do Warszawy. Nie wiadomo czy imperatorowa pojedzie do Chersonu. Dwór francuski i angielski "na żadne zamiany, uszkodzenie Turka nie pozwolą"; nic się nie mówi o koronacji na królestwo Tauryki, "nie była też koronacja prawdziwym celem podróży chersońskiej", Turcy się spostrzegli i sciągnęli wojska na pogranicze. Jeden z panów angielskich, "mający szczególny gust w architekturze i malarstwie" oglądał piękniejsze budowle warszawskie wraz z architektem Zawdzkim zachwycał się Pałacem Rzpltej dawniej Krasińskich, koszarami, chwalił "domów rozłożenie", zabrał rysunki gmachów i chwalił polską architekturę. Panowie polscy nie zostali przyjęci przez cesarza we Lwowie, jedynie hetman Rzewuski "miał szczęście widzenia się"; cesarz chce odebrać Pannom Miłosiernym fundusze, a dla chorych zostanie wznaczona dzienna stawka płatna ze skarbu. Choruje wojewoda łęczycki. Z Wilna 20 V: 8-go maja obchodzo uroczyście anniwersarz imienin króla Stanisława Augusta, bito z armat, cechy, kupcy i magistrat, zakony i kler, senat akademicki w kościele św. Jana w obecności biskupa celebrował uroczystość biskup bellineński Toczyłowski, kazanie wygłosił profesor fizyki Janaszewski "w wyborze słów stosownie do tego aktu ułożone"; traktament dla państwa u biskupa. Z Wiłkomierza: wykryto sprawcę pożaru dawnego sprawcą był mały pastuch, który w złości podpalił dom swego gospodarza.
  • 52-53 s. Z Warszawy D 25 Julij [25 VII] 1787. Król wraca do stolicy, po drodze będzie w Małej Wsi u wojewody rawskiego Walickiego na weselu gen. Komarzewskiego z panną Walicką wojewodzianką rawską; będzie też nocował w Falentach dobrach p. Teppera gdzie przygotowuje się wspaniałe illuminacje i fajerwer k. Mówią, że imperatorowa niezadowolona z widzenia się cesarza z naszym królem w Korsuniu i dlatego książę Poniatowski podskarbi w. lit. nie odbierał tych faworów w Krzemieńczuku i w Chersonie, jakich doznał w Kijowie; imperatorowa nie dopuściła do drugiego spotkania w Krakowie. W Kaniowie król prosił imperatorową o zezwolenie na sejm konfederacyjny dla "dobra kraju", ale otrzymał odmowę. Składka od posesji nie wystarczyła na budowę koszar, żydom nakazano założyć sumę 5.000 zł. Tajne spotkania prymasa z kasztelanową wileńską Ogińską, wyjazdy do Radziszyna i Jablonny. Sekretarz legacji ros. Konigsten wziął ślub z panną Duhamel i pojedzie "do Ratyzbony na ministra". Bawi tu generał Sapieha, otrzymał już rozwód. Przybędzie z Kordonu cesarskiego kasztelanowa kamińska Kossakowska, "dawno w tej stolicy niewidziana, mówią, że ta pani po to tu jedzie, żeby się przed śmiercią z nieprzyjaciółmi swemi pogodziła". hetman Branicki kończy w Lublinie swą sprawę o Lisiankę; pojedzie z żoną na całą zimę do Petersburga. Z Wilna 29 VII: bawi tu nuncjusz Saluzzo, był u księży misjonarzy, wizytował klasztor, rezydencje, ogrody, "dając wiekie pochwały uporządkowaniu zakonnemu", następnie był gościem biskupa wileńskiego. Piękne na polach żyta i jarzyny, niepogoda nie pozwala na zbiory. Ze starostwa wilejskiego: przeszła wielka burza, ulewny deszcz, grzmoty i pioruny.
  • 54-55 s. Z Warszawy ie. 1. Augs [1 VIII] 1787. Król po pięciomiesięcznej podróży wrócił do stolicy, był u wojewody rawskiego na akcie zaręczyn gen. Komarzewskiego z Walicką, zdawał sprawę ze swej podróży na sesji Rady Nieustającej dla "dobra kraju naszego przedsięwziętej", do Łazienek nie pojedzie. Sprawy majątkowe gen. Komarzewskiego dług Radziwiłła wojewody wileńskiego. Góry Marmurowe w Dębniku w woj. krak. król zabrał karmelitom na swój skarb, "ponieważ mogą być użyteczne krajowi", był tam podkanclerzy lit. Chreptowicz. Marszałkiem przyszłego Trybunału Koron. będzie kasztelan santocki Krzyżanowski, a prezydentem kanonik gnieźnieński Dorpowski; dwór wysuwał na marszałka chorążego Turskiego, który postawił swe warunki: odmianę deputatów, kaszetlanii sieradzkiej dla siebie, biskupstwa krakowskiego z powodu "aktualnej słabości Sołtyka" dla stryja biskupa łuckiego. Dwór namawiał także na marszałkowską funkcję podkomorzego gostyńskiego Mikorskiego i starostę Łączyńskiego, ale się wymówili, ponieważ "teraźniejszy Trybunał jest po większej części kreacji JP. Raczyńskiego". Mówi się, że wejdzie wojsko ros., a przecież "dopiero przed sejmem takie pogłoski panować zwykły". Z Wilna 5 VII: przybył wojewoda wileński, witał magistrat, cechy wedłu staropolskiego zwyczaju, byli obecni podkomorzy w. lit, Morykoni pisarz lit. starosta oszmiański Kociełł i starodubowski Chrapowicki, biskup wileński; mowę wygłosił jeden z burmistrzów. Obchodzono imieniny biskupa wileńskiego 31 VII, opis przyjęcia i balu.
  • 56-57 s. Z Warszawy ie. 8. Aug. [8 VIII] 1787. Marszałek w. lit. Gurowski witał króla, który odpowiedział, "że przyszedł już czas w którym się ma zacząć nowa epoka szczęśliwości Narodu". Mówi się, że chociaż nie pozwoliła Moskwa na sejm konfederacyjny, to jednak król, "pozyskawszy już dla siebie...zaufanie i miłość całego narodu" na następnym sejmie "trwałej szczęśliwości Narodu Polskiego założy fundament", będzie ustanowione następstwo tronu, ograniczone osobiste przywileje, władza. Komisja Skarbowa na wniosek podskarbiego nadwor. kor. Kossowskiego oraz komisarza skarbowego Czackiego kazała podzielić kupiony pałac Ponińskiego i tylko część wartości 30.000 zł przekazała posłowi ros., reszta zaś pałacu "ku Marywilowi, aby plus offerenti była sprzedana", nie jest z tego zadowolony ambasador ros., który chciał zająć cały pałac, a nawet aby mu jeszcze "rajczul i kaplicę obszerną wystawiono". Generałowa podolska prezentowała prymasowi swych synów "w polskim stroju przybranych" do których on powiedział: "czcijcie Boga, kocajcie waszą Ojczyznę, naśladujcie Rodziców waszych, którzy są kochani i szanowani powszechnie". Ciągłe deszcze, suplikacje o pogodę. Pani Wesselowa z domu Dąbska, rozwódka, wychodzi za wojewodę brzesko-kujawskiego Dąbskiego, swego stryja. Ze względu na zasługi sekretarza legacji ros. Kenigxfelda na posag dla jego żony z domu Duhammelówny król kazał wyliczyć ze skarbu 3.000 zł. 31 VII: pod Pragą rozbiły się galary z solą cesarską i zatonęły. Dojdzie do pojedynku gen. Szydłowskiego z kasztelanicem bracławskim Grocholskim. Regimenty zajęły już nowe koszary. Z Wilna 12 VIII: imieniny biskupa wil. obecny woj. wileński Radziwiłł, kapituła, Szkoła Główna Lit., uroczastości, przyjęcia, fajerwerk w Werkach. wojewoda przyjmował oficerów, magistrat, był na rewii pułku i odjechał do dóbr swoich Niemieży i dalej do Bystrzycy rezydencji Brzostowskiego starosty sądowego mińskiego. Z Królewca: aresztowano tutaj i w Piławie okręty holenderskie "za areszt Księżnej Stathuderowej ile siostryN. Króla Jmci pruskiego".
  • 58-59 s. Z Warszawy ie. 15. Aug. [15 VIII] 1787. Króla witał m. in. szambelan Sobieski delegat mazowiecki, monarcha odpowiedział, "iż miło mu jest słuchać powitania od imiennika wielkiego poprzednika swego Jana Sobieskiego, któremu wyrównywając w chęci uszczęśliwienia Kraju i w skutku samym chciałby wyrównać". O skutkach podróży królewskiej "wkrótce wszyscy uwiadomieni zostaną". Sztachelberg z rozkazu imperatorowej dła dla kamerdynerów król. 1000 zł, kuchmistrzowi Iremowi 500, pozostałe 500 zł "innym dostało się". Króla podróż kosztowała przeszło 200.000 zł, a gwiazda którą ofiarowała imperatorowa z orderem św. Jędrzeja jest taksowana na 800.000 zł. W Kamieńcu Podolskim reperują fortecę, dominikanki przeniesiono do Baru, również wyjechali Franciszkanie, wypożąc bezprawnie cudowny obraz św. Antoniego, komendant Witte wysłał za nimi pogoń, ponieważ przed wizerunkiem gromadził się lud, co "znaczną intratę miastu czyniło". Witte przysłał do Departamentu Wojskowego, aby powiększono załogę, ponieważ gromadzą się Turcy w okolicach Chicimia na polecenie baszy. Komisja Skarbowa zleciła reparacje fortecy Borek w woj. krak. Wyjechał do Berlina podkanclerzy lit. Chreptowicz, wysłany przez dwór. Cudzoziemskie Gazety piszą o domowych rozterkach w Holandii, które za staraniem dworu francuskiego i angielskiego będą zaspokojone, a ks. Stathuder "przy dawnych prerogatywach będzie utrzymany". Z Wilna 19 VIII: wojewoda wil. Karol Radziwiłł był w Bystrzycy u starosty mińskiego, a teraz jest u starościny starodubowskiej Abramowiczowej "hojnie traktowany". Odjechał z Werek do W-wy nuncjusz, gość biskupa wileńskiego, przyjmowany solennie, przyjęcia, fajerwerki, illuminacje. Sądy wójtowskie skazały za złodziejstwo 7 osób, obecnie złapano samego herszta złodziejów.
  • 60-61 s. Z Warszawy ie. 22. Augs. [22 VIII] 1787. Król ma się wstawić do Rzymu, aby Ruś według kalendarza naszego obchodziła wszystkie święta, "a to dla opónienia i zamieszania znacznego w pańszczyźnie", sprawa została przekazana prymasowi. Prymas wskazał na przywiązanie pospólstwa do zwyczajów przodków, które "każdą odmianę w obrządkach kościelnych za odmianę samejże Religii poczytując łatwo do buntu brać się może". W Trybunale sprawa kredytorów książąt Lubomirskich, rozliczenia z ks. Potemkinem, który żąda jedynie "ścisłej sprawiedliwości". Podatek nałożony przez Komisję Kwaterniczą na żydów na rzecz koszar jest niewystarczający, i dlatego "nastąpi wkrótce nowy powszechny na wszystkich podatek", układa się taryfę na komorników, szynkarzy", a osobliwie przekrztów tutejszych, wiele który ma dać na dokończenie tychże koszar"; debatuje komisja magistracka. Podkanclerzy lit. Chreptowicz nabył starostwo życzyńskie od księżnej de Nassau. Król przyjechał na krótko do Łazienek, był w Radziminie. Rezydent pruski Bucholtz "oddał credentiales od swego monarchy przysłane". Z Wilna 26 VIII: biskup wil. zlecił, by duchowieństwo z ludem odprawiało suplikacje o pogodę, by ustał "głód cierpiących rolników, że odżywili siebie z pól zebranym chlebem". Ceny żyta i jęczmienia "z tegorocznej krescencyi". Z Żyzmer, dóbr starosty Rohaczewskiego przyprowadzono dwóch kryminalistów, którzy zabili swego ojczyma w sposób okrutny. Z Merecza: przejeżdżał nuncjusz, był u dominikanów w kościele pojezuickim, prefekt szkół dominikanin Lingiewicz witał go łacińską mową. Nuncjusz twiedzał klasztor, był w szkołach i "wybadywał się o sposobie doskonalenia młodzi".
  • 62-63 s. Z Warszawy ie. 29. Augs [29 VIII] 1787. W aktach trybunalskich figuruje nazwisko Potemkina z wszelkimi tytułami i orderami m. in. polskimi [cytują in extenso] . W województwie wołyńskim zmieniono mundury, aby się różniły od mundurów moskiewskich. Nuncjusz chwali sobie pobyt na Litwie, od Radziwiłła otrzymał kosztowne klejnoty. O województwo łęczyckie stara się szambelan Walewski, ale dostanie je chyba Gadomski przyszły marszałek sejmu. W Bodzechowie imieniny kanclerza w. kor. Małachowskiego. Przybył starościc Puzyna, siostrzeniec strażnika Judyckiego, aby złożyć przed królem zażalenie na swą żonę z. domu Sapieżankę, kasztelankę lit., która z ludźmi zbrojnie wypędziła do z dóbr, proces rozwodowy trwa. Księżna de Nassau chce wyjechać do Szwajcarii, a pałac swój "Alexandrją zwany" chce sprzedać. Na zimę przyjedzie do W-wy ks. Potemkin i stanie w Pałacu Saskim lub w pałacu u hetmana Branickiego. Z Wilna 2 IX: zmarła stolnikowa kor. Teresa z Pociejów Humaniecka, hojnie jałmużny na ubogich dawał braz zmarłej Pociej starosta rohaczewski. Akademia tutejsza utraciła dwóch wielkich ludzi: do Lwowa odjechał profesor i doktór medycyny Bizi, a do Hamburga i Petersburga prof. historii naturalnej Forszter. Buduje się ratusz, na zimę będzie pod dachem. Mimo nocnych runtów ciągle sprawy w sądach kryminalnych, grasują złodzieje.
  • 64-65 s. Z Warszawy ie. 5. 7bra [5 IX] 1787. Województwo łęczyckie oddał podkomorzemu sochaczewskiemu Gadomskiemu, a prymas przywrócił mu dawną pensję; wakujące podkanclerstwo na proźbę prymasa otrzyma jego plenipotent Cholewski w raz z orderem św. Stanisława. Niezadowolony chorąży sochaczewski Mieczyński sprzedaje swe dobra, przeniesie się na Podole. Cholewski chcąc ująć sobie kasztelana sochaczewskiego Lasockiego zabiega, aby podkomorstwo sochacz. dostało się szmbelanowi Lassockiemu. Sprzedaje się klucz Iłłowski w ziemi sochaczewskiej, chce go kupić prymas dla Józefa Poniatowskiego, "którego Familia chce sprowadzić do Polski"; reflektuje na te dobra Cholewski. Król na przyszłą wiosnę chce jechać do Wielkopolski, być w Toruniu i omówić sprawę komory polskiej oraz handlu. Expodskrabi kor. Wessel swoje pretensje do Rzpospolitej wysokości miliona zł sprzedał podskarbiemu Ponińskiemu i biskupowi wileńskiemu, zyskano pomoc posła rosyjskiego, plenipotent biskupa Sylwestrowicz intryguje. Po zmarłym Modlińskim podkomorstwo kujawskie ma dostać chorąży Dąbski. Wraca z zagranicy wdzina podolska, marszałek w. kor. przyjedzie później. Z Wielkopolski: poseł z ostatniego sejmu Suchorzewski "wielką dla siebie zyskał miłość u współ obywatelów przez swój patryotyzm". Mówią "najpierwsze osoby", że niebawem objawi się owa pomyślność dla całego narodu, którą sprawił wojaż króla. kasztelan kijowski wraz z żoną opuścił W-wę. Z Wilna 9 IX: przybył podkanclerzy lit. Littawer Chreptowicz, odbywa sesje z senatem akademickim i "sposoby najdokładniejszej edukacji w szkołach tutejszych młodzieży uczącej się"; oglądał również budowę ratusza "wewnątrz i zewnątrz", kontrolując czy prace idą wiernie "wedle abrysu ręką N. Monarchy P.N.M. podpisanego", architekta pochwalił za dokładność i pilny nadzór w robocie. Gmin żydowski gnębiony przez Kahał, skarga w litewskiej Komisji Skarbowej, cytują dekret. Deszcze spowodowały zwyżkę cen.
  • 78-79 s. Z Warszawy ie. 7. Novębra [7 XI] 1787. Kossakowski domaga się założenia magazynów zbożowych zwłaszcza w województwie nowogrodzkim i brzesko-lit., wstrzymano dary płatne ze skarbu "do spokojniejszej w Ojczyźnie chwili", ukarano wojsko ociągające się, niedbałych inspektorów; byli za Zygmunta Zamoyscy, Tarnowscy, Chodkiewiczowie, "którzy królowi przez rycerską posługę wię [ń] ce na głowy kładli zwycięskie" dzisiaj jest znakomity mąż wojewoda ruski, są i inni, którzy obecnemu królowi "do laurowego wię [ń] ca bukiet gotują. Idź tylko WKmść za odwagą serca swego, a znajdą się Rycerze" mówił Kossakowski. Ze Stambułu: poseł francuski oświadczył Dywanowi, że Francja nie może dać żadnego posiłku wojskowego, sułtan się skłania do pokoju, na czele partii dążącej do wojny stoi wezyr i następca tronu tureckiego; należy się spodziewać rychłej śmierci sułtana. Mówi się, że Turcy atakowali pikiety polskie "pod tym pretekstem, że to byli Moskale w mindury polskie przybrani", brak w tej sprawie raportu Departamentu Wojskowego. Wojsko pruskie ma wkroczyć do Wielkopolski, minister pruski ma podać w tej sprawie notę do Rady. Poseł ros. dopiero teraz podał do Rady notę prosząc o pozwolenie na przemarsz wojsk, odpowiedziano mu, "że ta nota jest niewczesna". Listy Londyńskie: poseł moskiewski prosił o pozwolenie przepłynięcia flocie przez cieśninę gibraltarską na Morze Sródziemne, ale dwór angielski potrzebuje długiego czasu do namysłu w tej sprawie. Z Wilna 11 X: magistrat obchodził imieniny swego dobrodzieja Karola Radziwiłła wojewody wil., opis uroczystości. Sądy ziemskie woj. wil. pod prezydencją Romanowicza. 30 X proboszcz kanoników regularnych przy kościele św. Piotra odprawił egzekwie za duszę starosty ziołowskiego Paca, członka rodziny fundatorów, przy udziale trybunału duchownego, zakończył żałobny obchód kanonik wil. Tyszkiewicz; "proboszcz zaprosiwszy wszystkich gości na chleb żałobny hojnie traktował". Przybyła wraz z mężem Chrapowicka, instygatorowa lit. oraz starosta wileński gen. Pac.
  • 80-81 s. Z Warszawy ie. 14. 9bra [14 XI] 1787. Okoliczności wypowiedzenia wojny Moskwie przez Turków według relacji Miączyńskiego: minister pruski namawiał Dywan, pokazując "mappę podziału państw tureckich w Europie leżących w niektórych gabinetach ułożoną i projekt wypędzenia sułtana do Azjii"; uwięzienie Bułhakowa gdy nie dał odpowiedzi na warunki tureckie, siedzi w 7miu Wieżach wraz z sekretarzem i kuchmistrzem, ale bez faworytki pani Ragutti. Żona generała Witte zjedzie z Kamieńca, aby rozpocząć sprawę rozwodową. Księżna de Nassau wraz z ks. de Ligne haftują b. kosztowny namiot dla ks. de Nassau, który przybędzie do W-wy, ponieważ otrzymał komendę nad wojskiem ros. w wojnie z Turcją. Piszą z Ukrainy: komendant brygadier Lubowiecki popadł w zatarg z kwatermistrzem moskiewskim o kwatery, od wyzwisk przeszło do bójki, są ranni po obu stronach. Król wysłał sztafetę do Potemkina, aby wojsko ros. stanęło przy granicach tureckich i nie dawało pretekstu do ataków na ziemie polskie. Jeśli przed zimą będzie zawarty pokój, to cesarz otrzyma Belgrad z Wołoszczyzną, a imperatorowa weźmie Oczakow. Z Wilna 18 XI: Trybunał duch. prowadzi sprawę instygatora spraw duch. Mejera z Żydem Abellem, obecnym rabinem, o ostatecznym wyroku "nie ubieżemy donieść". Trybunał główny po wotywie celebrowanej przez biskupa Ziękowicza i kazaniu wikariusza kat. Wróblewskiego zachął się pod laską oboźnego lit. Prozora.
  • 82-83 s. Z Warszawy ie. 21. 9bra [21 XI] 1787. O wojennych sprawach "mało odbieramy wiadomości, jakbyśmy na końcu Europy mieszkali": atakowano fortecę Kinburn, Austria jeszcze nie deklarowała się na stronę Moskwy. W sądach marszałkowskich sprawa graczy, którzy ograli szambelana Głuchowskiego na 20.000 zł, czekamy na wyrok na szulerów. Departament Policji wydał dekret w sprawie fałszowania srebra i złota: złotnicy i jubilerzy muszą wybijać na swych wyrobach "publiczny stempel, który próbę i gatunek oznacza", każda sztuka złota i srebra warszawskiego musi mieć dwa stemple: miejski i menniczy; nowe opłaty od złotników będą pobierane; próby złote i srebrne; powinności probierzy; tylko pięciu żydów może być złotnikami. Przejeżdżał tędy sławny skrzypek Będa ze swą żoną śpiewaczką, dał koncert w teatrze, "który przegrywając niemało wygrał dukatów z tej stolicy". Konsyliarz Kossakowski miał powtórną mowę w Radzie Nieustającej "w podobnejże jak i pierwsza okoliczności". Z Wilna 25 XI: w Trybunale głównym pod laską Prozora sądzi się, vicemarszałkiem został prezes sądów ziemskich Putkamer, pisarzem deputat połocki Podwiński, na regencje przysięgę wykonali Bakowski, Haraburda i Łyszkiewicz. Trybunał duch. prowadzi sprawę Mejera z żydem Abelem. Żyd z polecenia Potemkina wykupywał złoto za ruble.
  • 84-85 s. Z Warszawy dnia 29 9bra [28 XI] 1787. Czacki starosta nowogrodzki przedłożył raport w sprawie historii Chocimia i stosunków polsko-tureckich, ocenia również sprawę wysyłki towarów i ceł w obrotach handlowych, jarmarków na bydło, targów na zboże, handlu żydów. Komisja Skarbowa odesłała wojewodzie ruskiemu pieniądze wyłożone na zakup amunicji. Dwór i poseł ros. otrzymali doniesienie, że Turcy ogłosili Polskę za swoją nieprzyjaciółkę, zebrała się Rada. wojewoda ruski nie może się doczekać pułków litewskich na granicy tureckiej. Z Wilna 2 XII: doniesienie o Trybunałach duchownym i głównym. 25 XI obchodzono rocznicę koronacji króla z udziałem magistratu, cechów senatu akademickiego, duchowieństwa, celebrował sufragan Toczydłowski, kazanie wygłosił profesor akademii Tomaszewski; wieczorem dawano ognia, marszałek trybunału gł. dawał bal z tańcami i kolację.
  • 86-87 s. Z Warszawy ie. 5. Xbra [5 XII] 1787. Raport gen. Witta donosi o sytuacji w Chocimie i rozkazie tureckim, wolno ścigać Moskali na terenie Polski. W Radzie Nieustającej kanclerz kor. Małachowski domagał się złączenia z Moskwą przeciw Turcji, inni zalecali przyjaźń z Turcją; wojewoda ruski na zlecenie Departamentu Wojskowego ma bronić granic przed wtargnięciem Turków. Jan Potocki pospieszył pod komendę wojeowdy ruskiego, dla "okazania miłości ku ojczyźnie w bronieniu jej granic krwią własną", chce również wyruszyć ze swyn wojskiem wojewoda wileński "i bronić Ojczyzny". Prywatne listy z Kijowa donoszą: pewien obywatel zrobił manifest przeciw obywatelom bracławskim i kijowskim, że tworzą zmowę z Moskalami, dostarczając furaże, co powoduje "zniszczenie do reszty Polski i zubożenie jej obywatelów", doniósł też Dywanowi, że Polacy przeciwko Turkom "armują się i jednóż z Moskalami rozumieją". Potemkin pojechał z Elizabetu do Petersburga; Repnin objął najwyższą komendę nad armią ros. na Krymie. Potemkin pragnie wziąć szturmem Oczaków przed św. Katarzyną, "a to na węzeł imperatorowej". Branicki hetman w. kor. z żoną bawi w Elizabecie, gdzie ma zimować, a jeśli zajdzie potrzeba stanie na czele wojska "i pośpieszy bronić Ojczyzny". Skarb litewski poniósł szkodę na 200.000 zł, zamiast pieniędzy znaleziono bowiem w grodzieńskiej komorze żelazo, kamienie i cynę posypane srebrem, pisarz komory celnej zbiegł. Sprawa brygadiera Lubowickiego w Radzie, usprawiedliwiał hezman lit. Ogiński. W pałacu kanclerzyny w. lit. Czartoryskiej biskup poznański Okęcki dawał ślub kasztelance łęczyckiej Lipskiej z Kazimierzem Zawiszą, obecnym był król. Z Wilna 9 XII: sądzi Trybunał główny pod Laską Prozora. Z Kordonu ros.: wielkie rozboje Burłaków, napad na Siwocha, dom Buchy; za Połockiem zamordowano dwóch bogatych karczmarzy, żydów oraz starego Niemca.
  • 88-89 s. Z Warszawy ie. 12. Xbra [12 XII] 1787. Artyleria moskiewska ostrzliwała Turków, flota turecka rozbiła flotę moskiewską i zabrała do Stambułu 7 okrętów, atakowała również fortecę moskiewską Taman; w ubiegłym miesiącu zdobyto fortecę Kimburnu, zabito generała Szuwarowa, dokonał tego schwytany do niewoli oficer turecki. Nowy chan Tatarów krymskich stoi nad Dniestrem na przeciw Mohylowa, dlatego ciągną wojska ros. do Kijowa. Goniec turecki doniósł wojewodzie ruskiemu, że wojska tureckie nie wtargną w nasze granice, jednak jak słychać zrobił to jakiś oddział. Konsyliarz Rady gen. Szydłowski pospieszył pod komendę wojeowdy ruskiego. Województwo podolskie uzbroiło 700 ludzi oodało pod komendę wojewody ruskiego. Ks. Potemkin nie pojedzie na wojaż po Europie, przyczyna niełaski imperatorowej tkwi w raportach Repnina i gen. Romarisowa o złym stanie wojsk ros. i pustych magazynach. Delegaci województ ukraińskich przybyli z zażaleniem na Moskwę, "która barzo wiele każe sobie do magazynów dostarczać zboża", co powoduje "ogłodzenie". Z Wilna 16 XII: szefowa Massalska po egzekwiach za duszę męża odjechała do dóbr Wiejsieja. Syn rabina Abela chce zostać chrześcijaninem, jest u dominikanów. Na ulicy Sawicz złodziej okradł kościół augustianów, zabierając puszkę z cymborium.
  • 90-91 s. Z Warszawy ie. 19. Xbra [19 XII] 1787. Sprawa furaży dla wojska ros.; list Grocholskiego kasztelana bracławskiego w tej sprawie: "wielkiego już niedostatku żywności ubodzy doznają, że nie mając zboża liście z drzewa i gałęzie suszą i ze z mąką żytnią lub inszą mieszając chleb pieką, z tak mizernego pokarmu lud poczerniały ledwo do rozpaczy nie przychodzi"; list ten przekładzie francuskim przedłożono Sztachelbergowi i przez kuriera Józefowicza wraz z memoriałem województw posłano do omperatorwej do Petersburga. Król wraz z całą swoją familią był na obiedzie u hetmana lit. Ogińskiego, nieobecny expodkomorzy koron "dla słabości zdrowia". Kameriunker królewski Kruszyński popadł w melancholię zranił nożem ogrodniczym swego lokaja i sam sobie gardło podciął - przyczyną "krytycznej awantury" długi lub nieszczęśliwa miłość. Dywizja Tatrów przeprawiła się przez Dniestr i napadła na komendanta polskiego, doszło do bitwy. Nowy podatek na budowę koszar proporcjonalny do majątku, handlu, komorników naznaczyła Komisja Kwaternicza. Poseł francuski zalecał imperatorowej ks. de Nassau, obiecują pod jego komendą wielkie zwycięstwa, ale Rosja nie spodziewa się teraz "wiele laurów". Rada Nieustająca debatowała, czy obecnie potrzebny jest sejm extraordynaryjny, zdania były podzielone. Z Wilna 23 XII: przed sądem wójtowskim ławniczym dwaj złodzieje Kowalewski i Maliszewski, pełno - mimo surowych wyroków - takich ludzi. Dobra sanna, więc dowożą, wahania cen. Chrapowicki instygator na Żmudź, a kasztelan województwa mścisławskiego do W-wy pojechał.
  • 92-93 s. Z Warszawy ie 26 Xbra [26 XII] 1787. Moskale zbliżają się do granicy tureckiej, z tej przyczyny Turcy wpadną w nasze granice. Nad Dniestrem będą tylko trzy "przepusty" w Uszycy, Mohilowie i Jampolu. Podobno Turcy zabili podpułkownika Adama Rzewuskiego, tak na jarmarku w Berdyczowie mówili żydzi z Mohilowa. Chan tatarski stoi o 14 mil od granic podolskich, "obawiać się należy, aby ten lud barzdziej łotrowski niż wojenny nie poczynił szkody", a wojska ros. ciągną nad same granice tureckie i dalej ku Wołyniowi nie posuwają się, a z Berdyczowa wyszedł pułk Galliczyna, zostały jednak magazyny. Komisja furażowa w województwie podolskim odebrała zalecenie od komendy ros., aby dostarczyła nowe furaże, chociaż nie zapłacono pierwszej partii, wysłano delegatów w tej sprawie do Romansowa i proszono o ulgi w dostawie drzewa, zboża, siana i słomy od 86.000 dymów, które liczy województwo. Trzecia mowa konsyliarza Rady Nieustającej Kossakowskiego: domaga się zwołania sejmu, "żeby ten wszystkiemu zaradził" i tak potrzebom wojska, jak kraju i obywateli; sprawa posłów, którzy nie będą "odrodni od przodków swoich, gdzie ich głos Ojczyzny, gdzie potrzeba Kraju, gdzie przekonanie Własne powołuje". Wiadomość o kasztelanowej rawskiej Łuszczewskiej. Województwo trockie otrzyma Radziwiłł, przyszły kasztelan trocki. Z Wilna 30 X: sędziowie baczą na przepisy prawa i "bieg św. Sprawiedliwości". Sprawa Jana Frąckiewicza, podstolego smoleńskiego, z żoną Teresą z domu Hornowską oraz Bartłomiejem Frąckiewiczem. Wyjechał do dóbr Pomiemum oboźny Prozor, oddając laskę vicemarszałkowi tryb. Putkamerowi. Chrapowieccy odjechali w kowieńskie.
• Proweniencja:
  • "Ex Parva Biblioth. Thomae Ignatij Łopaciński Sacr. Reg. Polon. Maj. Camerarij" - [eksl. brąz.]
  • Ze zbiorów M. Malinowskiego nr 48
• Hasła przedmiotowe: Gazety rękopiśmienne 18 w.