Gazeta pisana 1783.

Opis

• Sygnatura: BK 01330
• Kopie:
  • Mf 2227
  • Mf 3826
• Tytuł: Gazeta pisana 1783.
• Miejsce i czas powstania: 1783
• Opis fizyczny: 109 k. 21x19 cm
• Oprawa: półsk., 18 w.
• Język: Pol.
• Zawartość:
  • 46-47 s. Z Warszawy [19 V] 1783. Król jedzie do Nieborowa do ks. kasztelanów wileńskich, a w sobotę wróci do Warszawy. Zmarł Cieciszewski. Ciągle trwają waśnie i zajazdy między Kossakowskimi a Giedroyciami, obawiać się należy, "żeby ta kłótnia nie sprowadziła zagranicznego kombinatora". podskarbi Tyzenhauz podał memoria do króla, aby mu dano jakieś mieszkanie, bo sam nie ma "już sposobu, tak do wyżywienia siebie jako i do mieszkania..., ale mu to ma bydź omówiono". Nuncjusz paieski jedzie do Pteresburga, czeka tylko na przybycie swego następcy, "nuncjuszowie albowiem zawsze się tego obawiali, aby w niebytności onych prymas tutejszy, jako legatus a laterie, nie objął urzędu nuncjuszowskiego". biskup wileński broni kanoników regularnych i występuje przeciwko rzymskiej bulli, znoszącej ich klasztor na Litwie i prosi również w tej sprawie o pomoc podkanclerzego Chreptowicza i interwencję w Radzież Chreptowicz odprowadził panią Krakowską jadącą do Spa aż do Wrocławia, a stamtąd uda się "do kuźnic zagranicznych dla wzięcia tam potrzebnych instrukcyi do robienia dobrego żelaza, a podobno i dla postarania się majstrów doskonałych do takowej fabryki". Kurier wyspałny przez Sztachelberga do Petersburga nie mógł się przeprawić przez Dzwinę pod Rygą, bo tak rozlały wody i dlatego powrócił do W-wy. Rada Nieustająca odpowiedziała na zażalenia dyssydentów zarządzeniem "do wszystkich sądowych juryzdykcyi, aby osobne regestra dla nich były ułożone". Komisja Skarbowa wydała zarządzenie, aby po grodach ogłoszono treść kontraktu kompanii krajowych tabak. Gen. Lefort, przełożony szpitala Dzieciątka Jezus "autor projektu oczyszczenia z żebraków W-wy i wystawienia dla nich mieszkania" znalazł duże poparcie tak, "jak niegdyś JX Bandoni" i ma nadzieję, że będzie "widzieć pomyślny starań skutek". Tyszkiewiczowa referendarzowa wyjechała do Paryża, otrzymując od męża na podróż 3.000 zł. "O wojnie tureckiej już żadnej nie masz wątpliwości, że ona wkrótce nastąpi". Francja i Rosja wysyłają swoje floty do Archipelagu, "aby między temi flottami nie przyszło do jakich kłótni". Z Wilna 24 V: przyjechała generałowa Massalska.
  • 48-49 s. Z Warszawy [26 V] 1783. W kolegiacie "zaczął się odprawiać pogrzeb" Cieciszewskiego, który ze względu na "wspaniałość" jest podobny do pogrzebu kanclerza Młodziejowskiego. Na konsiliarstwo postąpił Michał Lubomirski, na pisarię koronną Dzieduszycki, regencję gabinetu objął Zawisza. Zapis królewski na rzecz dzieci zmarłego Cieciszewskiego, martwił się on przed śmiercią, że mu odbiorą regencję gabinetową na rzecz Kurdwanowskiego, zgodnie z wolą dawniej zmarłego pisarza Ogrodzkiego. Marcin Lubomirski żeni się z jakąś baronową na Sląsku. Sprawa dekretu Trybunału duchownego o egzekwowanie długu skarbowego, na dobrach podskarbiego Tyzenhauza. Departament Wojskowy formuje garnizon częstochowski, narazie bada się plan fortecy i lustruje dobra garnizonowe. "Wojna turecka z Moskwą jak się już doniosło wątpliwości żadnej nie pod pada", siły moskiewskie idą na fortecę Oczaków, bo "dziś Turcy więcej od Belgradu i z strony Węgier niż tu od Tartaryi attaku spodziewali się". Cesarz do tej wojny nie będzie się mieszał, wojska już cofnął z pogranicza Węgier i sam wybiera się do Lwowa, gdzie go będzie witał generał ziem podolskich. Carowa pisała do Sztachelberga w sprawie furażów z Polski. Benisławski będzie konsekrowany na biskupstwo w samym Petersburgu przez margrafa Archetty, nuncjusza w Polsce, gdyż carowa "żąda widzieć obrządek rzymski pomienionej konsekracyi". Z Grodna 29 V: w Trybunale sprawa hr. Tarnowskiego ze Szczytem. Z Wilna 31 V: sądy grodzkie po odsądzeniu kadencji majowej zostały limitowane.
  • 50-51 s. Z Warszawy [2 VI] 1783. Król przeniósł się do Łazienek "dla zdrowej aury oraz dywertymentu, gdzie umyślił rezydować aż do jesieni". Jedzie obecnie na kilka dni do hetmanowej Ogińskiej do Siedlec. Zaszła zmiany w "rozdanych dygnitarjach", pisarstwo koronne otrzymał starosta Granowski, a przy pisarstwie lit. został Dzieduszycki. Nuncjusz czeka na przyjazd Bonisławskiego, powracającego z Rzymu do Petersburga przez W-wę. Carowa pragnie "głębokie Syberyi kraje" oświecić misjami. "Będzie to jednym z największych dzieł Katarzyny, a dopełnieniem zamiaru niegdyś Piotra Wielkiego". Rada Nieustająca za interwencją imperatorowej wysłała lustratorów do powiatu orszańskiego, którzy mają sprawdzić czy słusznie kasztelan połocki Żaba powołuje się na konstytucję 1775 i pobiera opłaty za spławiania drzewa na rzece Snida, na co uskarżają się Ryżanie. Za sprzedawania mięsa końskiego zamiast wołowego został rzeźnik napiętnowany przez kata i W-wy wypędzony. Komisja Skarbowa za fałszowanie weksli wojewody ruskiego oraz biskupa Giedroycia skazała Dezawa orza Zakrzewskiego. Król 25 V obiadował w górnej sali u kanclerzyny w. lit. wraz z kasztelanową halicką, następnego zaś dnia w dolnej sali na obiedzie konsyliarzów Rady Nieustającej wespół z ciotką swoją ksienią kanoniczek warszawskich i ks. Radziwiłłową krajczyną lit. Po obiedzie "podczas audiencyi i pożegnania kazał wszystkie swoje pokoje w Zamku otworzyć...dla widzenia tejże JWPani i mile z nią konferował". Orderem św. Stanisława obdarował zięcia kasztelanowej, Kalinowskiego, a ciotkę ksienię złotą tabakierą "z swoim portretem...dla okazania wdzięczności tej Pani, że swą Ojczyznę i stolicę tutejszą odwiedziła, gdzie wszystkie miejsca godne widzenia, jako to Łazienki królewskie, górę na Szolcu, z wielką spezą Kscia ex podkomorzego koronnego dla Warszawy ozdobnie wewnątrz i zewnątrz ukształconego, w Powązkach Ksżnej generałowej Ziem Podolskich, w Marywillu i Willanowie u Ksżnej JMci Marszałkowej koron. pokoje i ogrody widziała. Przy takowej miłej codziennej promenadzie nie przypomniała też Pani chrześciańskiej pobożności odwiedzić szpitala generalnego [...] i ten szpital hojnie obdarzyła". Kaszetlanowa halicka wróciła do Galicji, wydając "obiad podróżny w Willanowie".
  • 52-53 s. Z Warszawy [9 VI] 1783. Król odebrał wiadomość od p. Krakowskiej, że w Dreźnie była przyjęta b. serdecznie przez elektora oraz królewicza Karola. Panią Cieciszewską, wdowę po zmarłym pisarzu, spotkało nowe nieszczęście: od pioruna spłonęły w Popsinie jej wozy wraz z dobytkiem; w Falentach, dobrach Zeppera, spłonęła także karczma i domy; w W-wie codziennie pożary od piorunów. Dzieduszycki nie chce przyjąć regencji gabinetowej. Nuncjusz pojedzie do Petersburga, to poselstwo może tu przynieść kapelusz kardynalski; imperatorowa chce mieć u siebie posła papieskiego, "to tylko ciekawość wzbudzona czyli na dworze religii greckiej pierszeństwo nie będzie mu dysputowane". Pułkownik gwardii pol. w Wiedniu Sierakowski wybrał na zlecenie cesarza komisarzy, ktorzy by "wraz ze starostami cyrkułów interessa cyrkularne ułatwili". W Łańcucie trzęsienie ziemi; zapadła się w ziemię wieś oraz las, "powziowszy dokładną wiadomość opiszeny". Cesarz do Lwowa nie pojedzie, albo w Zaleszczykach, albo na Bukowinie witać go będzie generał ziem podol. "Wiele tu pochlebnych rzeczy dla obywatelów kordonowych obiecują": zniesie się monopol na sól i tabakę oraz kwarty. Z Gdańska: targi zbożowe b. mało popłacają. Z Berdyczewa 25 V: "o wojnie tu teraz cicho, ale...bez niej nie obejdzie się". "Chan krymski już nie prosi o protekcję dwór rosyjski, ale zrzeka się godności nie chce bowiem "aby pod jego rządami miał bydź naród nieszczęśliwy". Obecnie "chan znajduje się w politycznym areszcie za jego niewierność". Z Wilna: przybył starosta starodubowski Chrepaniecki.
  • 54-55 s. Z Warszawy [16 VI] 1783. Po śmierci Białłozora "wojskostwo pułku upitskiego otrzymał stolnik Puzyna", stolnikostwo podstoli Borowski, podstolstwo Kimbar podczaszy, podczastwo szambelan Wereszczyński. Król wraz z Radą Nieustającą chciał zanieść "instancją za JW. podskarbim nadwornym lit.", lecz minister "nie przyjął tej łaski i przez memorjał dopraszał się, aby takowa za nim nie była czyniona interpozycja". Król wynagrodził Cieciszewskiej "przez piorunowy ogień w Powsinie...poczynioną szkodę". Marcin Lubomirski ożenił się z córką generała pruskiego, pod którego rozkazami kiedyś służył w owjsku pruskim. Książę "tym czasem przdsięwziętą antrprezę teatru porzucił, nietylko już komedjantom poodsyłał kontrakty, ale i JPanu Ryxowi zaświadczenie swej niezdolności, przetoż teatru tytejsze cale wakuje". Relacja o śmiesznej przygodzie ministra angielskiego w W-wie. Z Kielc donoszą o poprawie zdrowia biskupa krakowskiego Mariaż podskarbiego Kossowskiego z kasztelanką czerską Bielińską. Pioruny "straszyły" przez tydzień w W-wie, jeden uderzył w Powązki, raniąc ludzi i konie generałowej ziem podol. Z Grodna 19 VI: za ordynansem Departamentu czyniono tradycje do dóbr i kamienic JW. podskarbiego nadw. lit. naskarb, lecz tenże wszystkiego cedułą bronił", to samo zrobiono względem Andrzejkowicza, "ale i ten bronił się, co dalej nastąpi nie wiadomo". Z Wilna 21 VI: przybył nucjusz, jedzie do Petersburga. wojewodzina mińska Hylzenowa odjechała do dóbr w powiecie oszmiańskim.
  • 56-57 s. Z Warszawy [23 VI] 1783. Procesja z udziałem króla i biskupa płockiego Sieluńskiego. W powiecie wiślickim zapadł sie las, "aby to nie było znakiem przyszłych okropnych skutków trzęsienia ziemi, który bliski czas kraje Węgry i Saksonia doznały, zwłaszcza gdy na południu tak ziemia jako i morze jeszcze się nie zaspokoiły". Komisja Skarbowa koronna puściła za nowym "kontraktem tabaczną fabrykę", która da skarbowi większe dochody "tańszą nam z tąd obiecują tabakę, ale by się przeciwnie spodziewać należało, gdybyśmy i tak o jej drogości nie byli przeświadczeni dawniejszym czasem". Tragi gdańskie i elbląskie "teraz znacznie spadły...odmiana ta w targach stała się tak znaczna za przybyciem tam Ksżcią JMci i kasztelana wileńskiego". Wiadomość o ks. Lubomirskim w sprawie kontraktu antrprezy teatralnej jest fałszywa - pewne, że starosta Ryx stara się "sam o skasowanie kontraktu tego i na siebie teatr trzymać myśli". Wiadomości zagraniczne przynoszą wiadomość o uzdrowieniu dziewczyny, która swą chorobę przekazała kotom. Doktorzy robią w tym zakresie doświadczenia, "własność kotów przejmowania od ludzi zarazy byłaby dla całego Rodzaju Ludzkiego barzo pożyteczna". Inter nuncjuszem został bp Sieluński, pensję otrzyma od dworu. "Wielkiej wagi i dosyć pewne odbieramy nowiny": mimo starań Anglii i Francji Moskwa już deklarowała publicznie wojnę z Portą Ottomańską. Chan tatarski wraz całym "narodem kramskim" połączył się z imperatorową i domaga się od Porty miasta Oczakowa, "jako z dawna do Tatarów należącego. Spodziewać się trzeba, że i nasze choć nie liczne wojska pójdą do dostrzżenia tak Kamieńca jako i granic tamecznych. Niektórzy nawet stwierdzać poczynają, że z tej przyzcyny ma być u nas sejm extraordynaryjny". Wojska moskiewskie ciągną ku Krymowi i dalej zamyślają maszerować na Oczaków. Z Grodna 26 VI: Tyzenhauz "projekta tylko układa jak postąpić z skarbem i kredytorami, sejmem". Z Wilna 28 VI: nuncjusz odjechał do Petersburga, kasztelanowa żmudzka, Górska, wyjechała do starostwa swego mejszagolskiego; wojewodzic miński Burzyński jeszcze tu bawi.
  • 74-75 s. Z Warszawy [24 VIII] 1783. U dworu obchodzić się będzie imieniny króla francuskiego z wielką galą i fajerwerkiem, jako rewanż za przyjęcie w Paryżu pani Krakowskiej. Zawakowane ministerium ma otrzymać czasowo Rzewuski, a następnie Mniszech; laskę nadworną kor. otrzyma Raczyński, a litewską podkomorzy Radziwiłł. W okolicach W-wy pioruny popaliły wioski należące do biskupa żmudzkiego oraz sufragana jego ks. Malinowskiego. Z Paryża: bawi tu pani Krakowska i wojewoda mazowiecki, który pisał, że "zostali już Paryż po większej części zarzucający zbytkującą niedawno wykwintność, w strojach i wymaślnych modach, a to przykładem i zachęceniom dworu JW referendarzowej lit. Doktorowie tamtejsi po skutecznej kuracyi wyperswadowali, aby już nie nosiła wprawionego oka, poznawszy, iż to jej zdrowiu barzo szkodzi, gdy materia pod okiem ściągająca się jątrzy się i zaraża krew. O innych wojażujących paniach naszych nic szczegulnego [!] nie słychać". Według listów z Konstantynopola 21 czerwca minister Buthakow "zakończył traktat handlowy z wezyrem wielkim ottomańskim w 81 artykułach" [wolna żegluga, handel, transport, wywóz, określone niskie cło, uchylenie kompanii oraz monopolów, zakładanie magazynów, ustanowienie poczt] . Traktatu jeszcze nie ratyfikowano, Turcy przepuścili już okręt "Książę Potenkin" ze zbożem na Morze Sródziemne. Chan zrzekł się Krymu, ale na to zapewne nie pozwoli Porta i dlatego "nie jest pewny pokój". Z Kowna "podskarbi nadw. lit. otrzymał dekret trybunalski i zajeżdża dobra Truskowskich co "nie bez kryminałów dzieje się".
  • 76-77 s. Z Warszawy [31 VIII] 1783. Mniszech "z zwykłemi ceremoniami podniósł laskę w. kor.; litewską otrzyma Radziwiłł lub Potocki pisarz lit.; "mówią, iż przyszły sejm w Grodnie nie będzie", ponieważ nie chcą tego posłowie cudzoziemscy, a już król zalecił swoim architektom, aby dla nich "przystojna obmyślić pomieszkanie", rónież panowie lit. "odstępują tej prerogatywy". Nuncjusz "w długiej sukni odprawił" dwie audiencje w Petersburgu. Do Lwowa ma zjechać cesarz na elekcję "konsyliarzów do wszystkich juryzdykcyi, a to z samych tylko Polaków"; ks. Adam Czartoryski jest w Łańcucie u swej owdowiałej siostry, "był niedawno we Lwowie przez trzy dni i prezentował się tylko po polsku". O wojnie z Turkami brak wiadomości, Krym już zapewne objęła Rosja i została "zniszczona powaga hanów,..honor upadł Porty Ottomańskiej, ale i jej przyjaciół". Po Paryżu rozeszła się pogłoska, którą potwierdził list otrzymany od misjonarzy przez ministra Bartin o całkowitym zalaniu falami morskimi wyspy Formoza w październiku 1782 r., śmierć poniosło 8 milionów mieszkańców. Cesarz chiński opisał [po włosku] ten "potop", a opis ten ma minister "oddać Akademii Inskrypcyi, aby...publicznie ogłosiła" go; sądzić wypada, że ludzi mniej zginęło, Chinczycy wypędzili z Formozy Holendrów i sami objęli panowanie w 1661. "Był to kraj przedziwnie piękny, żyzny i we wszystkie do życia rzeczy potrzebne obfitujący". Z Kowna wiadomość [Wilno 5 IX], że starostwo rumszyckie zajechano na rozkaz podskarbiego nadwor. lit.
  • 80-81 s. Z Warszawy [20 IX] 1783. W rocznicę elekcji król nadał order Orła Białego Naruszewiczowi, pisarzowi w. lit. i wojewodzie czernichowskiemu Wildze, a ordery św. Stanisława otrzymali: Szczytt, Dobiecki, Pniewski, Podkański, ksiądz Wyrwicz, Stadnicki. "Juryzdykcja marszałkowska w początkach funkcyi swojej dała zaraz dowód swojej sprawiedliwości, ukazawszy cech piekarski na 500 zł grzywien do szpitala, a to za podwyższenie ceny chleba". Skasowano "sądy regentowskie, jako nie mające fundamentów z prawa", a w sądach cywilnych i kryminalnych zwiększy się ilość posiedzeń "dla spędzenia wielu zaległych wpisów"; układa się "przyzwoite projekta" względem żydów. Trwa oblężenie Gdańska, a "magistrat tameczny z dyssydentów składający się, bardziej pruskim niż polskim rządom sprzyja. Pospólstwo zaś z katolikami dwiema w magistracie zasiadającemi w ostatniej go ma nienawiści", król pruski zakłada nowe miasto przy porcie, "gdzie wszystkie towary wiślane, które dotąd idąc do Gdańska płacą po dwanaście od sta". Francja zapobiega wojnie turecko-moskiewskiej, a Moskwa odwleka ją do zimy. Cesarz wyposaża armię swą na granicy tureckie w kożuchy, jego wojsko "będzie zostawało pod tytułem posiłków przy Moskwie". Cesarz odbywa podróż incognito; zakazał on używania sznurówek, "ponieważ z tego zwyczaju wiele chorób wynika, a osobliwie dla mężatek i ich potomstwa". Władze Paryża "widząc jak wiele szkód przynosi szczepienie ospy, mieli pdać memoriał królowi JMci, aby doktorom, cyrulikom i innym tejże professyi pod ciężkiemi karami zakazał pomienionego szczepienia". Z Grodna 24 IX: Truskowscy otrzymali drugi dekret "dla siebie pomyślny, z dodaniem pomcy wojskowej mają odjeżdżać starostwo rumszyskie".
  • 82-83 s. Z Warszawy [27 IX] 1783. Rada Nieustająca jeszcze nie wybrała kasztelana żmudzkiego, zostanie nim Tyszkiewicz kasztelan mścisławski. Generał Kozłowski sprzedał swój regiment szambelanowi Szydłowskiemu, "przez co zabiegł dalszym pojedynkom z JP. Rzewuskim pisarzem pol. korż". Komisja wojskowa wynagrodziła oficera "na Ukrainie za to, że poszedłszy w pogoń za Moskalami odebrał wiele ludzi naszych, których oni pod pretekstem zbiegów rossyjskich zabrali byli". Dzięki staraniom przyjaciół posłano "do cudzych krajów sztafety" po pisarza Potockiego z zapewnieniem, że "czeka go laska nadworna litewska", bawi on obecnie we Włoszech lub w "Brunie, Morawach aktualnych"; podkomorzy Radziwiłł "dopiero po niespodziewanym ustąpieniu JW. Gurowskiego ma objąć tę laskę nadworną kor". "Wojażujące za granicę damy już do kraju powracają": z wód Karlsbadzkich podkomorzyna kor. i kasztelanowa podlaska, z Paryża referendarzowa lit., starościna małogodzka oraz p. Krakowska wraz z wojeowdą mazowieckim. Generał ziem podolskich rezyduje w Puławach, cesarz wzywa go do Wiednia. 12 IX: "z okoliczności kończącego się wieku od uwolnienia Wiednia, od Turków oblężonego, dawał ten ks [siąż] e w Puławach wielki festyn, dla licznej kompanii, gdzie podczas wspaniałej illuminacyi pod cyfrą króla Sobieskiego był napis: Janowi Trzeciemu zwycięzcy wdzięczna Potomność. Po skończonym balu cała kompania śpiewała pieśń nową ułożoną na pochwałę tego króla. Damy wszystkie miały tegoż dnia strój amazoński biały z szarfami i konfederatki z piórami, męszczyźni podobniesz w rycerskim ubiorze prezentowali się wszyscy". Oblężenie Gdańska trwa, chciał się magistrat poddać królowi pruskiemu, ale oponuje pewien katolik, mydlarz oraz pospólstwo "przychilniejsze rządowi polskiemu. Grozi magistratowi wyrżnięciem. Rezydent pruski od N. Pana zapytany czyni nadzieję, iż te zatargi po przyjacielsku będą zaspokojone". Wojska tureckie mają wtargnąć do Polski po żywność taką, jaką dajemy Moskwie. Francja zabiega o pokój, jej agent w Konstantynopolu donosi, że pospólstwo azjatyckie nia zna karności i nie chce oficerów cudzoziemskich, którzy uczą "taktyki europejskiej "..., tedy reforma w wojsku tureckim czyniona więcej by zamieszania niż użytku sprawiła". Z Wilna 3 X: odbył się ślub Chrapowickiej z podkomorzym Kostrowickim, dawany przez księdza Kruszewskiego kanonika wileńskiego. Sądy ziemskie odbywają się pod przewodnictwem Czyża, pod nieobecność Wendorfa czeka się na przybycie jednego z sędziów.
  • 84-85 s. Z Warszawy [4 X] 1783. Król przyjmował posła angielskiego Fidseberga, jadącego do Petersburga oraz posła Harbis z małżoną, który z Petersburga wraca do Londynu; dawał nad to "publiczny koncert z stańcami [!] w sali zamkowej", również z okazji imienin biskupa płockiego oraz maeszałka w. kor. Król był w konwikcie piarów na Zaliborzu przyglądać się "zręczności młodzieży robienia bronią". Prymas bawi we Frankfurcie i powraca do zdrowia, a w listach "dozorcom swym zaleca, aby ile możności spieszyli się z meblowaniem tytejszego pałacu". Ks. Adam jedzie z Puław do Wilna, księżna w Puławach zimować będzie; do W-wy przyjedzie marszałkowa w. kor. Wojsko francuskie ciągnie do Niderlandu austr., a król Sardynii chce wtargnąć "do Włoch, do cesarza należących", królowa francuska próbuje pośredniczyć i przypomona mężowi, "iżby pamiętał, iż ona jest siostrą cesarza, na co król kazał jej odpowiedzieć, iż jeśli pamięta, że cesarz JMc jest jej bratem, niechże nie zapomina, że delfin jest jej synem". Król pruski jest przeciwny traktatowi między imperatorową a cesarzem, na co dwór rosyjski odpowiedział, "iż się traktat ten traktatowi cieszysńkiemu nic nie sprzeciwi. Tą odpowiedzią tknięty król pruski miał rzec, kiedy tak, potrafię i ja sobie dać radę". biskup krakowski będzie z Kielc przeniesiony "na inne jakie zdrowsze miejsce"; biskup "ile razy o swoim patryotyźmie, lub o jakiej politycznej materyi dyskurs zacznie na ów czas do pięciu godzin i dalej sam prawie z wszelką przytomnością mówić jest gotów, ale kiedy indziej dwie w nim gurujące [!] skłonności, to jest do nabożeństwa i do tańca zabawy jego ustawicznie mieszają". Z Wilna 10 X: sądy ziemskie woj. wileńskiego pod prezydencją Czyża znów agitują się.
  • 4 s. Z Warszawy [25 X] 1783. Marszałek Mniszech złożył konsyliarstwo Komisji Edukacji, które król oddał sekretarzowi kor. Małachowskiemu; ex kanclerz kor. Zamoyski zrezygnował również z konsyliarstwa. Powrócił wysłany do Gdańska przez króla starosta Unruch "do traktowania z magistratem i pospólstwem tamecznym", jednak "znalazł sprzeciwieństwo w pospólstwie", a Gdańszczanie upierają się przy swoich dawnych przywilejach handlowych, "jednak coś ustąpić będą musieli in favorem statkom pruskim ulegając przemocy, ile gdy nie będzie mocniejszej od kogo za niemi negocjacyi". Dnia 25 VIII: w Stambule "z wielkim podziwieniem i ukontentowaniem Turków" stanął okręt polski, wysłany przez kasztelana żytomirskiego Bierzymskiego, który jako "pierwszy z Polaków wysłał swój okręt naładowany towarami produktów fabryk krajowych z Galaczu do Stambułu". wojewodzic płocki Szydłowski "podług dekretu marszałkowskiego zasiadł na wieżę 6 niedzielną, że instygatora marszałkowskiego z rątem jadącego połajał". Wiadomości cudzoziemskie donoszą, że Repnin otrzymał ordynans, aby atakować Adrianopol "i na to nie uważać, że w tyle za sobą zostawuje fortece tureckie Bendar, Chocim i Oczaków", ponieważ za nim spieszy gen. Sołtykow "dla wstrzymania Turków w tyle pozostałych", a cesarskie wojska Dunajcem dostarczą żywności oraz amunicji. Z Pragi czeskiej donoszą o napadzie Turków na pogranicze cesarskie. Pisma zagraniczne zapewniają o wojnie z Turkiem, "słychać nawet, że już cesarscy opasali Belgrad, wojska francuskie pomykają się ku Niderlandowi austryjackiemu...Wergennes już przez kuriera z Peterburga ultimatum posłane od Rossyi Porcie odebrał, ale o jego treści jeszcze nie wiadomo". Wojska moskiewskie "ruszyć się już musiały...pod Oczakow...do Muldawii i Wołoszczyzny, więc trzeba się spodziewać wkrótce odgłosu co się tam stanie". Król pruski "kazał robić barzo wiele sani tak wielkich, ażeby i ciężką artylerją w zimie nosić mogły [...] nie nowina królowi pruskiemu i w zimie wojnę rozpocząć". Król szwedzki minął Berlin i wprost do Wiednia pospieszył, skąd ma "do Włoch udać się do wód bizańskich", szuka on przyjaźni cesarza, wbrew woli Francji, która wspiera "Turczyna swego allianta". Z Wiednia: cesarz sekularyzował prawie wszystkie klasztory panieńskie. Topperówna wyszła za mąż za Schultza, złodego bankiera. "Reperacja Pałacu Rzpltej idzie z wielkim pośpiechem, chce bowiem kommisja koniecznie uprzedzić z dokończeniem zimę", zewnątrz już jest gotów.
  • 88-89 s. Z Warszawy [11 X] 1783. Rada Nieustająca obrała kasztelanem żmudzkim Tyszkiewicza, zaś kasztelanem mścisławskim Billewicza; marszałkostwo nadworne lit. - vacat, czeka się na powrót Potockiego pisarza w. lit. Złapano żyda z Brodów, który chciał przewieźć polskie pieniądze "do kraju cesarskiego". Generał podolski Czartoryski chciał sprzedać regiment gwardii lit. Lanckorońskiemu wzamian za dobra Szwaniec nad Dniestrem, ale nie uzyskał zgody króla: innymi kandydatami są: obozny litewski Judycki, podstoli Potocki, kasztelanic krakowski Jabłonowski. "Nie wiemy jeszcze komu się ów regiment dostanie". Francja chce ratować pokój i wspiera Turcję, wysyła wojska z Tulonu "na wyspę Kandją, albo Kretę oraz na inne mniejsze wyspy Archipelagu do Turczyny należące, które bierze w swoją protekcją i swemi garnizonami osadzić ma", wysyła oficerów i marynarzy francuskich Turkom, chce wyzyskać króla sardyńskiego i pruskiego. W Warszawie bawi kilku młodych kawalerów Francuzów przejazdem do Turcji. "Twarze mają wszyscy wybladłe, którzy z Francyi niedawno powrócili, twierdzą iż prawie wszystka młodzież francuska dla zagęszczonych tam deboszów podobnej są bladości i słabości jak oni. Wszak - że i w W-wie podobne twarze już wchodzą w mody". Cesarz wprowadza dwa trybunały we Lwowie, "ponieważ Polacy udani są w Wiedniu, iż nie umieją teoryi i przeto nie są zdatni, zatym Niemców im dodano". Kandydaci na sędziów składają egzamin przed dyrektorami niemieckiemi. Potenkin ciężko chory, wobec czego imperatorowa nie pertraktowała z nuncjuszem. Dnięki interwencji Wiednia i Petersburga Gdańsk został uwolniony, notę tych dworów wręczono rezydentowi pruskiemu Bucholtzowi, król pruski odpowiedział, iż to wszystko "stało się w czasie bytności jego w Szląsku, a zatym bez jego wiedzy. Nad to, że wojska ruszone były raczej celem tam zabezpieczenia spokojności, nie końcem jakowej nieprzyjaźni". Nie wiadomo, czy król pruski nie będzie chciał odebrać Gdańszczanom przywileju dawnego zatrzymywania statków przepływających mimo portu "dla utargowania towarów w czasie tygodniowym".
  • 58-59 s. Z Warszawy [30 VI] 1783. Król przeniósł się do Łazienek, a 6 lipca pojedzie do Siedlec do hetmanowej Ogińskiej. Marszałkiem przyszłego sejmu ma być starosta tarnogórski [!] Granowski, laska Trybunału koronnego ma się dostać Sierakowskiemu kasztelanowi płockiemu, a Trybunału lit. kasztelanowi mińskiemu Chmarze. Piorun zabił kamredynera kasztelana wieluńskiego Karśnickiego w chwili, gdy ten meldował o śmierci brata swego pana. Rada Nieustająca wydała rezolucję w sprawie biskupa Inflant z augustianami oraz bulli kasującej klasztory, w tej ostatnie sprawie posłano ekspedycję do Rzymu, część dóbr ma zostać przy Brzostowskich. Jakiegoś księdza furman najechał końmi i przebił dyszlem, pochowano go w kościele P. Marii. Odwołanie wiadomości w sprawie wojny między Portą a Moskwą" "Moskwa zdaje się do tych czas unikać wojny, gdy Porta do niej czyni przygotowania". Niektórzy domyślają się, że Moskwa czeka na zakończenie terminu służby milicji krajowej w Turcji, tymczasem Moskwa jednak prowincję krymską ogłosiła za swoją, "a dwom książętom Georgij hołdownikom Porty królewskie korony posłała przy właszczając sobie niby tym sposobem zwierzchne do tych krajów prawo", cesarz pojedzie jednak do Lwowa. Z Berdyczewa 22 VI: pułki moskiewskie wkroczyły "w tutejszy kraj", zakładają magazyny, zakupują chłopskie konie do armat, a inne odziały "pomaszerowały ku granicy tureckiej z przyczyny, że Turcy na granicach polskich skupują zboża, osobliwie pszenice, jęczmień". Z Nowogródka 23 VI: sądy odłożono do 28 VII. Z Wilna 5. VII: Chreptowicz "przez cały tydzień zatrudniał się egzaminami młodzi szlacheckiej w Akademii edukującej się przy tym uregulowaniem dalszych nauk i tego wszystkiego, co ma onych uszczęśliwić", obecnie odjechał do dóbr nowogrodzkich.
  • 60-61 s. Z Warszawy [7 VII] 1783. Do Rady Nieustającej wpłynęła prośba m. Krakowa o ulgę w podatkach, o prerogatywy dla handlu oraz wsparcie pieniężne dla dawnej stolicy królów, jak również "o przeszkodzenie emigracyi na ludwisarnie". Obiecano pomoc na przyszłym sejmie, również zyskano poparcie biskupa krakowskiego. Król podjął w Grodnie "z wielkim kosztem obydwóch tamtejszych pałaców reparacye. Kiedy JP. Sako architekt tameczny odebrał dyspozycję do Dworu tutejszego co do egzekucyi planu względem murów, a JW. Dziekoński strażnik polny lit. obligowany jest od króla JMci, aby podług nowego gustu we wnątrz urządził adernacyą meblów". Ks. Stanisław bawi w Chersonie "porcie de novo erygowanym moskiewskim na Morzu Czarnym" i bada możliwości handlowe. Węgry spławiają swe towary Dunajem, a "nasz zaś handel polski przy niedostatkach rzeki spławnej, jako to Dniestru i Dniepru, zawsze będzie trudni". Fałszywe wieści o mariażu ks. Lubomirskiego, który siedzi obecnie w Poznaniu na targach święto - jańskich. Na Kępie wiślanej p. Bizesty wystawił "dwie altany dla wygody i posiłku kompiących się", chorąży Daszkiewicz urażony o coś na niego pobił go oraz zranił Areelowskiego, kolegę Bizeta - sprawa oprze się o Radę Nieustającą. Wojsko moskiewskie jest pod Humaniem i Niemerowem, z tego powodu odbyła się Rada Extraordynaryjna, vo Turcy mogą mieć "pretensje do Polski i w jej granice wpadać", zwłaszcza, że sprzedajemy żywność magazynom moskiewskim. Piorun uderzył w pałac książąt Sułkowskich, wzniecając i gasząc nawzajem pożar. Donoszą z Kielc, że biskup krakowski znowu choruje. Z Hamburga 4. IV: potwierdzają się nowiny o wojnie przeciwko Turcji, która "wybuchnie niechybnie" mimo zabiegów dworu wersalskiego, który boi się o swój handel "przez rugowanie panowania tureckiego z Europy" przy jednoczesnym umocnieniu Austrii i Rosji. Anglia również pomaga Francji, "a inne państwa nadmorskie nie będą patrzały spokojnym okiem na niebezpieczeństwo upadku swego handlu w stronach lewandzkich".
  • 62-63 s. Z Warszawy [14 VII] 1783. Nadszedł raport o wkroczeniu 2.400 żołnierzy moskiewskich w granice polskie, którzy rozlokowali się pod Humaniem i Niemirowem pod wodzą gen. Sołtykowa; incydenty graniczne. Rada Nieustająca podała notę Sztachelbergowi w sprawie wkroczenia wojsk "bez wiedzy krajowej zwierzchności. Tymczasem może się to lepiej stało dla Polski..., odmówić bowiem przechodu tego somsieckiej Potencyi byłoby nam trudno, a zabronić nie podobno. Zaś Porcie jest już czym się złożyć, jeśliby się na to żaliła kiedy". Rozeszła się wieść między pospólstwem, a nawet godniejszymi osobami, że 3-go lipca ma się zapaść Warszawa, ale proroctwo to nie spełniło się tego dnia, jedynie "jakiegoś porucznika za Bramą Żelazną dom zgorzał". Rozeszła się pogłoska, "która zdaje się mniej być podobna do prawdy, że będziemy mieć konfederacją", jej marszałkiem hetman Branicki, który odda swoją buławę hetmanowi polnemu Rzewuskiemu. Tatarzy kubańscy napadli na dywizje gen. Pawła Potenkina; wpadli również Tatarzy do Polski. Z Carogrodu 31 V: wchodzą pod banderą rosyjską statki do kanału, wioząc podróżnych, którzy chcą osiąść w Chersonie; w mieście tym i okolicy niespokojne jest pospólstwo. "Listy z opcych [!] krajów...grożą nam bliską wojną": Szpachowie mają jechać do Bośni, na granicy Azji stoi generał Gianili, a Lij basza ma uderzyć na Krym, prócz tego pobudza się "sekretnie" obywateli do buntu. Głosi się, że dwór petersburski rozpoczął już wojnę, a wojska zbliżają się pod Bendar. Z Lejdy 13 VI - 26 maja podobno cesarz nakazał urlopowanym wojskowym "stawić się u swoich regimentów". Z Wilna 19 VII: kanclerzyna Borchowa z W-wy jedzie do Inflant i Petersburga. wojewodzic Burzyński odjechał do dóbr oszmiańskich.
  • 4 s. Z Warszawy [13 IX] 1783. Rocznicę elekcji spędził król w Jabłonnej u biskupa płockiego, obecnie powrócił do Zamku "na rezydencyą zimową, gdym w Łazienkach ustawne dżdże, wilgocią swoją zdrowiu mogłyby zaszkodzić". Książę podolski bawi w Puławach, podobno przenosi się do Wiednia, zdawszy uprzednio komendę nad wojskiem lit. oraz regiment. Marszałkowa Lubomirska ma także w Wiedniu przepędzić zimę. Sekretarz królewski Chrzanowski, jako rezydent oraz Zabłocki, jako konsul wyjeżdżają do Chersonu "dla ułożenia i pilnowania handlu, który tam rozpoczynają województwa pobliższe owego miasta". Juryzdykcja marszałkowska ogłosiła nowe surowe rozporządzenia. Rada Nieustająca podała znowu notę Sztachelbergowi w sprawie werbunków komend rosyjskich. Podniosły się targi gdańskie na drzewo i zboże, płynie jeszcze teraz znaczna partia statków, ale doniesiono królowi, "iż król pruski rozgniewawszy się na Gdańszczanów, iż wybierali cło na drodze dawniej od nich sypanej, ściągnął znaczną partię wojska na same przedmieście gdańskie i wszelką miasta kommunikacją przecioł". Cel jednak istotny tego oblężenia jeszcze nie jest wiadomy. Wszakże skoro Gdańsk odstąpi od swej pretensyi i król pruski od oblężenia uwolni". Zmarł syn generała Brühla. Dekret Departamentu Wojskowego w sprawie porucznika Daszkiewicza. "haniebne zbicie p. Bezestego" tratiera. Książę Potenkin zaproponował komendantowi Wittowi, aby oddał całkowicie lub częściowo fortecę kamieniecką "do lokowania tam chorych i rannych w czasie spodziewanej z Turkiem wojny". Departament Wojskowy wydał ordynans, aby Witt "w niczym nie uchybiał powinności swoich, honor Rzptej i wojska krajowego tyczących się". Podpisano wreszcie traktat pokojowy "pod gwarancją Moskwy i w samej rezydencyi posła cesarskiego w Paryżu między Anglią, Francją i Hiszpanią, przyczyną zwłoki były żądania Anglii uzyskania osady Negopatom w Indiach wschodnich holenderskich". Wilno 19 IX: nowogrodzka komisja odwołana do przyszłego roku.
  • 64-65 s. Z Warszawy [21 VII] 1783. Król wyjechał do Siedlca w towarzystwie Sztachelberga, księcia i expodkomorzego koronnego oraz biskupa Naruszewicza. Trzy uniwersały Rady Nieustającej skierowane do obywateli osiadłych nad granicą ros. [stosunek do żołnierzy ros., "odnowienie granic słupami..., wykopanie rowu granicznego"] . W Chocimiu zaraza: Tatarzy tureccy czynią napady na nasze ziemie, dlatego "Departament Wojskowy kazał Kordon zaciągnąć". Cesarz i generał ziem podolskich w przebraniach chłopskich oglądali Chocim. Z Poznania: w czasie sądów, gdy "niejakiś JP. Bolesz miał czynić przysięgę krucyfiks mu się umknął widomie..., aż do 11 razy w oczach wielu przytomnych. JKs. Rokoszowski officjał tameczny rozpoczął proces dla czynienia inkwizycyi przypadku tak strasznego". Przez niedozór ks. Potenkina w wojsku "tak wielki był niedostatek żywności, że kilka tysięcy ludzi umarło, za co miano mu komendę odebrać, ale czekamy w tem konfirmacyi". Petersburski dwór umacnia swą potęgę na Morzu Czarnym, a założenie Chersonu "jest jednym z najpomyślniejszych skutków tego obszernego projektu". Osadnicy jadący do tego miasta doświadczają względów u baszów tureckich, a gubernator gen. Annibal pomaga im z rozkazu imperatorowej "do wybudowania dla siebie domów i założenia swych fabryk". hetman Branicki podobno choruje na oczy. Z Wilna 26 VII: przyjechał hetman pol. Tyszkiewicz.
  • 66-67 s. Z Warszawy [28 VII] 1783. Król bawi w Siedlcach u Ogińskiej "przy codziennych tam rozrywkach, a zawsze odmiennych do ukontentowania", następnie jedzie do Puław i Warszawy. Potwierdzają się wiadomości o zarazie w granicach tureckich; wxcieczki Tatarów to jedynie napady "swawolnych najeźdźców z zadniestru". "Czytamy w Gazecie du Bas Rhin List godny uwagi pisany przez autora bezimiennego w którym wyraża, iż nieroztropnie czynią Gazeciarze pisząc", że cesarz odstąpił od projektu wojny z Turcją na skutek wpływów Francji i że Moskie ciężko będzie wojować z Turcją. Ze Lwowa: relacje o pobycie cesarza, jego poczynania względem duchowieństwa i świeckich; sprawa zatwierdzenia uniwersałów przez stany krajowe. Pogłoski, że nie dojdzie do wojny z Moskwą, choć wojsko "na granicach naszych jest rozłożone". "Komisja Edukacyjna chcąc uwiecznić pamiątkę zwycięstwa pod Wiedniem z okoliczności stoletniej pamiątki kazała zwyczajny rok szkolny zaczynać po wszystkich szkołach mową na pochwałę Jana Sobieskiego. Zwycięstwo zdarzyło się 12 września roku 1683, obchodzenie jego pamiątki przez Mowę do młodzi w całym Narodzie zachęci tęż młódź do naśladowania wielkich przykładów przodków swoich". Z Wilna 2 VIII: obchodzono dzień imienin biskupa wileńskiego i Tyszkiewiczowej woj. smoleńskiej.
  • 68-69 s. Z Warszawy [4 VIII] 1783. Król z Siedlec wrócił do Warszawy. W Wielkopolsce szarańcza, "wieści tej ciężko wierzyć przychodzi...Sądzić można, że to będzie tego lub podobnego gatunku robactwo, które przed lat kilku tamte kraje pustoszyło". W Chersonie nie ma powietrza, o czym pisał ks. Stanisław. W mieście tym bawi hetman Branicki już "wyleczony na oko". Pogłoska o konfederacji formującej się na Ukrainie z Polaków "za stroną moskieeską przeciwko Turkom...między bajecznemi już umieszczona". Poczynają twierdzić, że cesarz udzieli imperatorowej pomocy wojskowej na wojnę z Turcją; Potenkin ma cyć księciem krymskim, ponieważ tatarski złożył urząd "i obrał sobie mieszkanie w Chersonie". Nadzieję pokoju między Portą i Moskwą przywiózł kurier do Sztachelberga. Z Rygi 25 VI: "Listy Petersburskie trzymają nas w niepewności czy będzie wojna między nami a Turcją, czy nie". Porta musi przestrzegać w całości traktatu kainardskiego, aby nie trzeba było "gwałt gwałtem odpędzać". Rosja i cesarz mają prawo domagać się wolnej żeglugi handlowej. "Wojna ta więc jeżeli nastąpi będzie wojną dla Dobra Publicznego". Z powiatu rzeczyckiego donoszą, że podpułk. Iwan Maciejewicz Fiedeiow wszedł w nasze granice i czyni krzywdy, "wybierając ludzi niegdyś z państwa rossyjskiego wyszłych", zrobił tak w dobrach kanclerza Sapiehy Doboszna i ma iść w głąb Litwy. Z Wilna 9 VIII: odjechali: wojewoda nowogrodzki, oszmiański i starosta piński.
  • 70-71 s. Z Warszawy [11 VIII] 1783. Wszyscy chcą znać przebieg pobytu króla w Siedlcach, dlatego dokładne relacje o tej wizycie u ksż Ogińskiej. Powitanie przy bramach triumfalnych, przez pięć dni "rozmaitość dawana rozrywek": 1. w sali dano pokaz "kościołów, meczetów, boźnic różnych narodów", 2. w Aleksandrii "domu rozrywki" hetmanowej damy w przebraniach nimf wodnych i leśnych "to w ptastwie, to w rybach" składył powinszowania i dary. 3. jarmark z rzadkimi towarami, ń. synagoga żydowska prezentowała obronę Jerozolimy "z wielką satysfakcją" króla i zebranych, 5. "żniwo przez obyeatelów, gdzie rolnictwo oddawało hołd Naj. Panu, poczym nastąpiło wesele wiejskie kilku par tamtejszych włoszczan". Szarańcza z Wielkopolski przenosi się na Sląs k. Z Łańcuta: ks. marszałek w. kor. ciężko chory. Powrócił Marcin Lubimirski, "nieuskuteczniwszy swych zamysłów", a p. Ryx "uczynił w grodzie tutejszym manifestt o niedotrzymanie kontraktu względem antpryzy tutejszego tratrum". O pokoju nic pewnego, ale "ministerium rossyiskie podczas ostatniej wojny ogłosiło, iż nikomu bez pozwolenia Moskwy na Morzu Bałtyckim wystrzelić nie będzie się godziło, tak tej prerogatywy na Morzu Srzóziemnym nikomu bez pozwolenia nie dopuści swego" Francja. "Moskwa wyciągnęła kordon, począwszy do Chersonu aż do granic polskich" i na dowóz wszelkiego zboża. "Tartarya cała poddała się Rossyi" i powstanie namiestnictwo krymskie. Nowogródek 14 VIII: rozpoczęły się sądy. Wilno 16 VIII: bawił hetman pol. lit., był m. in. przyjmowany okazale u prezydenta Czyża w Czarnej.
  • 104-105 s. Z Warszawy [11 XII] 1783. Rada Nieustająca oddaje laskę w. lit. od Gurowskiego do Potockiego. Marszałek w. kor. wydał edykt "zakazujący po godzinie 10-tej wieczorenej kompanii i balów po różnych miejscach z muzyką odprawujących się". kasztelanię trocką otrzyma pisarz pol. Plater, a pisarstwo po nim Wilehurski. "Rozboje nawet po domach szlachetnych panować zaczynają", schwytano podwojewodzica malborskiego Linskiego i jego dworzan na werbunku; podobne wypadki w Lublinie. Pod Częstochową znaleziono sól "na 4 łokci w głomb ziemi. Pod Krakowem na przeciw Wieliczki z tej strony Wisły także coraz większe mamy nadzieje znalezienia soli...od kilku lat już nad nią prycują, więcej niżeli pułtorakroć stotysięcy Król JMc na jej dobycie łożył z skarbu swojego, najwięcej do niej przeszkadza rzeczka w ziemi znaleziona, której wodę ustawicznie wylewać pompami muszą". Wiadomości z nad Renu: imperatorowa będzie w Wiedniu i spotka się tam z królem szwedzkim, "ci trzej monarchowie podczas tego zjazdu zechcą pomyśleć i o Polakach". Do wojny tureckiej przygotowuje się talko cesarz, "Moskwa dosyć zyskała przez nabycie Krymu...mimo tego negocjacja pokoju w Lemlinie nie ustaje". Sztachelberg przesłał Radzie Nieustającej kopie listu imperatorowej do króla pruskiego w sprawie Gdańska, chodzi zakże "o handel polski przez Wisłę, który aby żadnej nie miał przeszkody imperatorowa JMc u tegoż króla pruskiego stara się wyrobić". obiecują nawet niektórzy zwolnienie od opłat "na przyszłą wiosnę statków polskich". Z Petersburga donoszą, że Siestrzeńcewicz arcybiskup mohylowski jeszcze kapelusza kardynalskiego z rąk nuncjusza nie odebrał", imperatorowa nie godzi się bowiem na przysięgę w której kardynał zobowiązuje się uznać za nieprzyjaciół "wszystkich heretyków i niebędących w jedności kościoła rzymskiego". Posłano do Rzymu, "aby takowa przysięga mogła bydź odmieniona". Z Wilna 19 XII: gen. Morawski wyjechał do Lublina i Trybunał sądzi się pod laską Kamińskiego pisarza ziemskiego.
  • 106-107 s. Z Warszawy [20 XII] 1783. Z racji imienin Barbary Sanguszkowej król dawał bal "na którym cała ta Familia aż do prawnucząt pokolenia była u stołu". Kasier Rudnicki stawił poręczyciela p. Kabryta, ale Komisja Skarbowa nie przyjęła go. "Naród nasz od niedawnego czasu rzucił się do szukania niegodziwych sposobów szukania zysku". najpierw były agendy, potym kaduki, obecnie złodziejstwo, rozboje i rabunki. Grasują w przebraniu bandy "o czym gazety drukowane doniosły". Jaka przyczyna tych zbrodni, otóż "przeszły marszałek w. kor. nikogo prawie nie kazał śmiercią karać, ale tylko więzieniem do pewnych lat, nie wiemy jeśli teraźniejszy pójdzie za przykładem swego antecessora". Gdańsk ucierpiał wiele przez oblężenie, zrujnowano również Żuławy i okoliczne wioski. Król pruski obiecał wycofać swe wojska przed nowym rokiem i "zostawić dawną wolność Gdańszczanom handlu". Stało się to za usilnym staraniem króla polskiego, który spowodował interwencję Anglii, Danii i Szwecji, dwory te oświadczyły królowi pruskiemu, że "jeśli nie przestanie prześladować Gdańszczanów tedy i oni znajdą sposoby szkodzenia handlowi pruskiemu". Pomogła interwencja imperatorowej, a "i Gdańszczanie dla ujęcia ministrów cudzoziemskich nie żałowali swej kasy". Rada Nieustająca ponowiła notę do rezydenta dworu wiedeńskiego w sprawie przymusowego pobytu w dobrach zakordonowych. Rada skłoniła komisarzy skarbu lit. "do dania kontraktu entreprizie tabacznej tej samej, której się w are [n] de dostał takowy produkt kor.". Z Wilna 26 XII: z nowym rokiem nowy kurs poczty: poczta ordynaryjna warszawska z grodzieńską będzie stawać w Wilnie w sobotę wieczorem, a odchodzić w poniedziałek w południe. "Na przestrogę Publicum Pocttant JKMci wileński obwieszcza iż z tej okoliczności mińska, połocka, głębocka, bobrowska, bieszenkowska i wszystkie za kordon rossyjski ekspediowane Poczty w niedzielę przed południem, przychodzić zaś w poniedziałek s południa będą.
  • 108-109 s. Z Warszawy [27 XII] 1783. Sejm w Grodnie nie odbędzie się, ale mówi się, że marszałkiem zostanie starosta piński Chomiński, a marszałkiem trybunalskim podkomorzy Jelski. "Pisarze na cłach kor.ch siedzący przysłali tu z raportem do Komisji Skarbowej", że baszowie tyreccy Trzytulscy ciągną z wojskiem ku granicom polskim, gdzie stacjonują oddziały moskiewskie. Pisarze pytają gdzie mają "z komorami i skarbem publicznym umykać". Pogłoska, że podskarbstwo w. lit. nabywa hetman Tyszkiewicz, a swoją buławę oddaje Platerowi pisarzowi pol. lit. Ks. Czartoryski gen. ziemi podol. kupił znaczne dobra w Austrii, sprzedawszy regiment gwardii lit. Jabłonowskiemu. Książę otrzymał od cesarza projekt, "żeby podczas traktatu, który nastąpić może część Wołoszczyzny Polakom się dostała, a z nią księstwo żmudzkie królowi pruskiemu". Cesarz przed wyjazdem do Florencji ofiarował Czartoryskiemu "patent na regiment jeden z najpiękniejszych ussarskich", ale książę go przyjąć nie chce, tłomacząc się "niezdolnością do służby kawalerskiej". Francuz Mapon, guwerner, doniósł hetmanowej Ogińskiej, "iż podsłyszał jakichści cudzoziemców knujących zdradę na króla JMci, która miała nastąpić d. 16 grudnia. Po kilkudniowej trwodze i ostrożnościach pokazało się, że ów bezbożny Francuz sam zmyślił tę bajeczkę dla wyłudzenia wsparcia w swojej nędzy". Kazano mu tylko z Polski wyjechać, "lubo wart był przykładnej kary. Dobroć Króla JMci kazała go opatrzyć w tą drogę". Gdańsk jednak ciągle oblęgany "cierpi niedostatek. Nic jednak ze swego spuścić nie chce i nie pierwej traktować z królem JM pruskim pozwala, pókiby aż wosjka nie odstąpiły". Unrug zręcznie kieruje sprawą, czekajmy na pomyślne zakończenie. Projekt pewnego obywatela "ułożenia millicyi grodowej" dla pomocy sądowi, milicja miały być: strzedz bespieczęstwa wewnętsznego. Podlegałaby starostwom oraz Departamentowi, a fundusz na ten cel powstanie z podatku nałożonego na żydów, "ile mniej niżeli w inszych do Skarbu płacących" oraz ze składek miast grodowych. Z Wilna 2 I 1784: p. Zaleska wojska lit. powiła syna.
  • 4 s. Z Warszawy [24 IV] 1784. Z oporem idą konferencje w sprawie gdańskiej mimo zabiegów imperatorowej, czeka się na przyjazd ks. Henryka: statki gdańskie podlegają nadal aresztowi w porcie pruskim, "obywatele pruscy we wszystkich gatunkach handlowych przez Gdańsk. [...] zagwarantowali zostali". Brak jeszcze raportu o Targach Gdańskich, ale wiadomo, "iż zysk" tego roczny barzo obfity będzie, a i przekupniowie znaczne barzo partje zboża pozatargowali i dosyć dobrze na samym płacą miejscu". Rada Nieustająca odeśle do sejmu sprawę obywateli wojew. krakowskiego i sandomierskiego, mających dobra za Kordonem, a którzy muszą płacić procent, bo je nabyli na takich warunkach. Wyrok cesarski w sprawie półrocznego mieszkania w Kordonie jest skrupulatnie przestrzegany, nawet książę Karol, mający starostwo lanckorońskie, nie otrzymał dyspensy; nowy uniwersał zakazujący używania sreber stołowych, "przyjdzie podobno na to, że dalej i od garderoby procenta opłacane będą". Król szwedzki ofiarował ojcu św. znaczną kolekcję "medalów religii naszej tyczących się, a bitych jeszcze za czasów unii Szwecyi z Kościołem Rzymskim". Król szwedzki jedzie do Paryża i Berlina; nie wiadomo czy będzie w Wiedniu. Koło Łucka schwytano kilku hultajów. Assesoria W. Księstwa Lit. zakończywszy sprawy dyssydenckie została limitowana. Parlament angielski 25 marca został skasowany, nowy rozpocznie działalność w maju. Młody minister Pitt odniósł zwycięstwo nad Foxem, Portlandem, Northem. List króla pruskiego do Stanów Holenderskich "za Statuderem" jako odpowiedź za sprzymierzenie się Holandii z Francją. Praga 2 IV: dziecko wyłowione z wody w Dreźnie jest córką młynarza, wziął dziewczynkę na wychowanie elektor saski. Z Wilna 2 V: w Połocku na Dźwinie zatonęło czółno z ludźmi przeprawiającymi się do Polski.
  • 4 s. Z Warszawy [17 IV] 1784. Choć ludzie żalą się na niedostatek, to jednak niektórzy mają poważne kapitały jak n. p. zmarły pewien kupiec". Do bawiących tu u nas Włochów i Włoszek przybywa nowa kompania dla grania oper na naszym teatrum". Wystąpili oni w poniedziałek wielkanocny, dając "dowod swojej doskonałości. Wszyscy, którzy nie tylko ze tego panowania, ale i za przeszłego zwykli nieopuszczać teatralnych rozrywek, uznali z podziwieniem, iż tak wdzięcznych głosów i doskonałości nigdy tu w W-wienie słyszeli". Woda na Wiśle opadła, niebawem zostaną podjęte prace przy moście, "tymczasem znaczna liczba statków do Gdańska codziennie tędy od dwóch tygodni przechodzi i bardzo znacznie z tego przypadku korzysta, ponieważ należącego od otwierania mostu podatku nie płaci". Moskwa targuje znaczne od Porty Ottomańskiej korzyści, którym nie przeszkadza cesarz, a cesarz odbył konferencje z ojcem św. w sprawie powszechnego consilium, obejmującego także lutrówi kalwinów. Z Wiednia: zakazano zwykłych obrządków wielkanocnych, zebrano vota, "stąd na 3 miliony zł przybyło do kassy, jak nazywają kościelnej". Romer podkomorzyc trocki nie przyjął kasztelanii mińskiej; Rada Nieustająca wysunęła trzech kandydatów: Sulistrowskiego, chorążego pińskiego Kurzenieckiego i pisarza Olendzkiego. Z Anglii 19 III: "była ciekawa sprawa w sądach Butfortskich "o zapłatę za bydło uiszczoną w dwa dni po ożenku [opis] . Z Wilna: po zakończeniu Trybunału wyjechał marszałek Morawski oraz deputaci.
  • 4 s. Z Warszawy [10 IV] 1784. W teatrze królewskim zamkowym odbyło się "Oratorium, albo muzyka mękę pańską wyobrażająca, kosztem króla JMci za biletami i gratis. Jak Warszawa Warszawą podobnej nie mieliśmy: śpiewała p. Jode: z podziwieniem i prawie zachwyceniem słuchających". Był rónież autor Oratorium Paiselo, "który je sam dyrygował". Prócz tego wielu innych, sławnych śpiewaków i "każdy się popisywał", grających zaś na różnych instrumentach było aż ponad 50 osób; król obdarował artystów [zausznice, zegarki] . Pisarz kor. Granowski kupił w Kordonie moskiewskim znaczne dobra, ma on być marszałkiem przyszłego sejmu, to człowiek rozumny, wymowny, odważny. Marszałek Gurowski był w Grodnie na kontroli sędzią laski marszałkowskiej ma być pisarz Komisji Edukacji Malczewski. Król jedzie na Litwę nie w maju, ale w lipcu, sierpniu. W Konstantynowie zaraźliwe choroby, to "towary z Chersonu przywożone wprowadziły do nas tę zarazę". Ks. Henryk jedzie do Petersburga, domyśleć się łatwo jako w tym cel ma cesarz, który gromadzi obecnie wojsko i artylerię na terenie Czech - "z tego tedy domysł jawny, że o Szląsku myśli". Z Rzymu: ojciec św. po świętach jedzie do Francji pod pretekstem odwiedzenia "Awenionu", będzie pewnie i w Paryżu, bo król neapolitański "wstępować zaczyna w ślady cesarza". Sprawy "bez czynności zostają". Z Saksonii: wielkie powodzie; w Dreźnie wyłowiono żywe dziecko, płynące w kolebce z Czech. Z Wilna 18 IV: Trybunał pod laską Morawskiego rozpoczął się.
  • 1-2 s. Z Warszawy [13 I] 1783. Ze względów oszczędnościowych król na wiosnę nie pojedzie na Litwę. Metropolita Smogorzewski chce złączyć Greków dyzunitów z kościołem katolickim, plan popiera król i poseł Sztachelberg. Stan zdrowia marszałka w. koronnego b. ciężki, nie wiadomo kto dostanie po nim laskę i stopień. Panowie i kupcy "hurmem wyjeżdżają na kontrakty tak lwowskie jako i dubieńskie". Król pruski i następca tronu chorują. Komisja Krajowa Ekonomiczna zabiega o poprawę gospodarstwa, wkrótce nastąpi ogłoszenie drukiem projektu orderu królewskiego "dla społedzników tej kompanii". Wygasa termin trzyletni ekonomii królewskich, trzymanych przez Rzewuskiego, obecnie ma je przejąć zamiast Kamery Ekonomicznej generał Stanisław Poniatowski. "Wielkie długi przymuszają już księcia podskarbiego w. kor. do przedaży podskarbstwa", chce je kupić jego brat Kalikst, ale mu w tym przeszkadza podskarbi Kossowski i obecnie ks. Kalikst kupuje tylko klucz barski. Generał podolski wyjechał do Puław, a następnie uda się na kontrakty; będzie miał również "kompromiss z sukcessorami starostwa kaniewskiego", którzy zakwestionowali zapis części spadku po Opalińskiej na rzecz generała. Superarbitrem będzie referendarz Małachowski.
  • 4-5 s. Z Warszawy [20 I] 1783. Król nie pojedzie na wiosnę na Litwę, bowiem przyszły sejm odbędzie się w Grodnie i "czy przed, czy po sejmie poświęcić ma kilka miesięcy na zwiedzenie tej Prowincyi". Dworski tapicer Suszon dokona lustracji pałaców grodzieńskich, "a osobliwie potrzebnej wewnątrz eksornacyi..., podług którego gustu i zdania meble brakujące przysposobione będą". Incydent w bibliotece królewskiej "nowo zrobionej": szldwach nie poznał króla i nie wpuścił go do wnętrza. Gołkowski zabił w pojedynku Kurowskiego. Metropolita Smogorzewski dąży do "zjednoczenia dyzunitów z unitami naszemi...Przed kilka wieków przedtym nad tym pracowano bez skutku, który [plan] jeśli się teraz uiści zostanie honor nieśmiertelny dla wynalazcy". Za staraniem Branickiego wyjechał do Petersburga bez paszportów były poseł lubelski Suchodolski i oświadczył tam, że "sejm przeszły nie z ich winy, ale z samego dworu przyczyny zszedł nieskutecznie": poseł rosyjski jest z tego powodu "nieukontentowany". Kilku młodzieńców wdało się w korespondencję "z sławnym onym przez swój niestatek konfederatem p. Dzierżanowskim w Wiedniu w ubóstwie teraz siedzącym..., mieli z swoją bandą udać się na Ukrainę, zabrać tam kasse Rzplitej i przystać do wojska zagranicznego. Jeden z nich podkomorzyc przytrzymany za zezwoleniem ojca swego ma bydz odesłany do Kamieńca, drudzy się rozpierzchnęli". List prywatny ze Lwowa donosi, "że kwesty zakonom są przywrócone", ale kwestarze otrzymają specjalne pozwolenie z guberni. Sprawa filuta podającego się obecnie za Apraksymowicza, a który poprzednio udawał Potockiego. Wieści o zakonie dominikanów, ich dysertacja "na temat podróży ojca św. do Wiednia".
  • 6-7 s. Z Warszawy [27 I] 1783. Z okazji urodzin króla ks. Marcin Lubomirski wydał wielki bal w Pałacu Radziwiłłowskim, m. in. "wiersze z przyzwoitą okazałością i życzeniami dla Najiańn. Pana były illuminowane". Generał ziem podolskich powrócił z Puław, posłał on cesarzowi angielskie konie i wodę "która na uleczenie wzroku cesarza JMci służyć ma". Expodkomorzy kor. wysłał cug pięknych koni w. księciu ros. Chorąży Soroka w pojedynku postrzelił Szweykowskiego. biskupa krakowskiego leczy doktór Cesaraty, a obecnie pospieszył do chorego do Kielc doktór Morelli. Przybyli kupcy gdańscy, aby zakupić zboże i drzewo oraz potaże, których niedostatek jest w Anglii i Holandii. Król pruski ze względu na zły stan zdrowia i swego i następcy tronu "naznaczył kilku regentami państwa", m. in. ks. brunświckiego; magazynuje się w Prusach zboże i opatruje arsenały. Z Wiednia: dokładny opis przejścia na obrządek rzymski księżniczki Elżbiety wirtemberskiej w kaplicy pałacu cesarskiego, nauczycielem był ksiądz Langenau. Cesarz zniósł klasztory kartuzów w całej austryjackiej Lombardii.
  • 8-9 s. Z Warszawy 3. Febr [3 II] 1783. Poseł Sztachelberg otrzymał wiadomość, że między Rossją i Portą Ottom. stanął nowy traktat i Rosja otrzymała wolne przejście dla swoich okrętów przez Dardanele oraz Mołtawię i Wołoszczyznę; podobno Rzplta Wenecka "ma powrócić do swoich dzierżów na morzu". Odbyła się licytacja pałacu po Młódziejowskim, licytowali Załuscy, których jednak podbił Roztworowski. Marszałek w. kor. ma się lepiej i skazał już na miecz katowski sangreta, który popełnił morderstwo. Pałac Krasińskich "ma bydź cały blachą pobity". Cesarz "duchem najoszczędniejszej ekonomiki zawsze rządzący się" odwołuje posła Zuguta, a na jego miejsce przysyła agenta, oszczędzając tam sposobem 48 tys. zł. Mnożą się kradzieże w stolicy, "tron w pokoju audjecjalnym będący w dzień z adamaszków i galonów odarto. Autora tej kradzieży nie wyśledzono". Do piotrkowskiego sądu tryb. oddano szambelana Zajgiela, który najeżdżał dwory i dokonywał rozbojów na drogach wraz ze swoimi ludźmi. Departament Wojskowy przeniósł się z Pałacu Potockich do Pałacu Radziwiłłów. Z Wilna 8 II: obrano deputowanych na Trybunał - Z Wilna sędzia grodz. Oranowski, pułk. Romanowicz; z Oszmiany podstoli Czechowicz, budowniczy Dederko; z Lidy pisarz ziem. Kamiński, chorąży Alexandrowicz; z Trok stanowniczy Szwykowski i Odyniec; z Kowna pisarz grodz. Midleton, mieczny Blinstrub; z Grodna Slexandrowicz i Rukiewicz sędziowie ziem. Chorążym po śmierci Jelskiego obrano wojskiego Ihnatowicza Ze Żmudzi rptmistrz Jeleński, oboźny starodubowski Piasecki, szambelan Stetkiewicz, ciwunowicz Szewiot; ze Smoleńska chorąży Eydziatowicz, rotmistrz Babecki; z Nowogródka regent ziemski Trzciński, budowniczy Staciski. Podkomorzym po śmierci Niezabitowskiego obrany sędzia ziem. Woynitowicz; ze Słonima generał Bałhak, koniuszy wołkowyski Bykowski; z Wołkowyska skarbnikowicz Jelec, koniuszyc Olendzki.
  • 10-11 s. Z Warszawy ie. 10. Febr. [10 II] 1783. Król pruski przysłał swego oficera, aby prosił o wydanie defraudanta Hinty, który pracuje obecnie w sekretariacie posła rosyjskiego. Winowajcę skuto i odesłano. Ze Lwowa donoszą, że ukazał się edykt zabraniający na jedną noc opuszczania domu. O północy oświetlono plac ratuszowy "i kapella dała się słyszeć". Nazajutrz mieszkańcy zobaczyli "trzy szubienice, na których trzech w maskach wisiało. Wystawieni oni byli publicznemu widokowi przez dzień cały przy maskach, a w wieczór dopiero zdjęci i w maskach pogrzebani byli. Też wieść dodaje, iż to mieli bydź Polacy przed kilką tygodniami w Wiedniu w areszt wzięci, a w tych czasach do Lwowa przyprowadzeni. Zamyśleć oni mieli o jakiejści Rewolucyi, wraz z innemi w Niemczech, Gallicyi i w Polszcze znajdującemi się, z których jednak kilku tylko dostrzeżono". Naramowicz nie chciał stanąć do pojedynku z Falińskim na pośmie uzasadniając swoją decyzję, za co "od ludzi roztropnych wielką wziął pochwałę". Do W-wy przyło z Wenecji dwóch kawalerów "graczów"; ponieważ we Francji i Wenecji obowiązuje zakaz gry w karty za pieniądze, "tedy wyjechali i grają tem, gdzie wolno"; pojadą do Petersburga. "Odbieramy pomyślną nowinę przez Listy z Holandyi, że między wojującemi Potencjami na morzu stanął pokój zupełny". W czasie kontraktów w Dubnie płaci się wekslami, a nie piniądzmi. Z Wilna 15 II: deputaci obrani z Brasławia - oboźny Mirski, pisarzewicz skarbowy Łopaciński; z Upity chorąży Bystram, podstarosta Kuszelewski; ze Starodubia gen. Slizień, koniuszy Babecki; z Brześcia skarbnik Ruszczyc, kasztelanic Matuszewicz; Z Pińska gen. Morawski i ks. marszałek Lubecki; z Mińska rotmistrz Wołodkowicz, kapitan Bohulewicz; z Orszy pułkownik Hłasko, szambelan Gzowski; z Połocka mieczny Obrompalski, stolnikowicz Szyszko; z Mozyra sędzia Pomierzyn starościc Oskierko. Listy prywatne donoszą: pisarstwo wosjkowe lit. objął Białopiotrowicz, pisarstwo ziemskie wileńskie Kincza.
  • 12-13 s. Z Warszawy [17 II] 1783. Komisja Wojskowa zakazała pojedynku generałowi Byszewskiemu z "oberszlejtnantem" Bogotko, powołując się na artykuły wojskowe. Marszałek Rzewuski zrzekł się ekonomii grodzieńskiej i prosi króla o wyznaczenie "komisarza na zlustrowanie inwentarza", obligowany król wyznaczył Dziekońskiego. Zakończyły się kłótnie między dyssydentami wyznania augsburskiego. "Pospólstwo wygrało...Dekret od Kommissy synodu wągrowskiego na Grolla i Eberta ferowany, skasowany został". W Dubnie pochwycono żydów, którzy oszukiwali przy wymianie pieniędzy oraz dawali fałszywe weksle; w tych stronach również łotrzy grasowali na drogach. 8 I: w Czechach są od dłuższego czasu drogie konie, oficerowie rekrutują wojsko. "Około miesiąca lutego wiele się rzeczy odkryje". Ze Stężycy 2 II: przed dwustu laty, co "wiadomo jest z autentycznych dokumentów" Wisła wdarła się w koryto Wieprza pod Stężycą, obecnie po odwilżach Wisła wylała b. szeroko i gdy na wiosnę z gór przypłyną wody powróci w "stare swoje koryto taż Wisła", przynosząc nowe zniszczenia. Z Wilna 22 II: sądy ziemskie pod prezydencją Czyża limitowane.
  • 14-15 s. Z Warszawy [24 II] 1783. Rozliczenia pomiędzy podskarbim Ponińskim a biskupem wileńskim zakonczone: biskup bierze pałac Brühlowski i klucz żelechowski. Proces o spdaek po kanclerzu Młodziejowskim trwa; Zomatys czuje się pokrzywdzonym i chce spłacić sum księciu Kurlandzkiemu oarz Czeghejerowi, zapisanych na pałacu; Zomatys napis nawet "skrypt publiczny" na kanclerza kor., "zowiąc go niesprawiedliwym, a na prawie i urzędzie swoim nie znającym się i Duforowi drukarzowi drukować każe. Dufor, poznawszy naturę pisma, zaniósł je samemu kanclerzowi", który pozwał autora i surowo osądził. Z Rady Nieustającej cofnięto memoriał dotyczący publicznych usług osób duchownych i skierowano do władz kościelnych. Pod Stężycą wojsko armatami kruszy lody na Wiśle; w W-wie widać "kawały wielkie lodów tędy płynące, a z niemi i chałupy". Po stolicy rozeszła się wieść "nie wiemy czy prawdziwa", że kapitan Zolkiemid pokłócił się w Poznaniu z kawalerią narodową i "od nichże rozsiekanym został". Cesarz ściąga swe wojska "ku granicom tureckim" to znak wojny, "a kto wie, jeżeli król pruski nie zechce się do niej przyłożyć". Z Wilna 1 III: Trybunał sądzi sprawę Radziwiłłów oraz Ogińskiego, Zawiszów i innych.
  • 16-17 s. Z Warszawy [3 III] 1783. Król "w zamku swoim kazał wystawić teatrum, na którym najdystyngwowańsza [!] damy i kawalerowie grać będą komedje i opery", m. in. generałowa podolska, wpjewodzina wileńska. Marcin Lubomirski "arędował wszystkie igrzyska warszawskie, u JP. Ryxa, komedjalnią i Salę Ratuszową. Ma zmniejszyć cenę biletów, a sprowadzić włoskich i francuskich komediantów. Ma także w ogrodzie na Nowym Swiecie oporządzić miejsce do utarczek różnych zwierząt, jako to lwów, tygrysów, niedźwiedzi, dzików", wstęp za biletami. podskarbi nadw. lit. Tyzenhauz przybył na kurację do warszawskich doktorów. Gen. Męczyński nie otrzymał od króla pozwolenia na sprzedanie swego regimentu Malczewskiemu, ponieważ nie należy "kupować szefostwa tak młodym kawalerom". hetman Branicki doczekał się sukcesora. Pod Stężycą Wisła dalej wylewa, zatory lodu będą niszczone bombami. Z Dubna dochodzą wiadomości o przychwyconych fałszerzach weksli, którymi byli: Dezan, Szlaski i Zakrzewski. Z Paryża 3 II: "teraz właśnie wyszły z drukarni królewskiej artykuły przedugodne pokoju" między Francją i Anglią, Anglią i Ameryką, Hiszpanią i Anglią, których jednak tutaj "dla wielkiej obszerności nie kładziemy". Holenderzcy pełnomocnicy podpisali "z nieukontentowaniem w Wersalu podane sobie punkta pokoju". Kurier extraordynaryjny z Carogrodu przywiózł nowinę, że dwa hospodarstwa wołoskie i multańskie "uznane już są od Porty za niepodległe". Król zamiast urządzać uroczystości z okazji zawarcia pokoju pieniądze "obrócić chce na wystawienie wspaniałego mostu, na przeciw tutejszego Domu Inwalidów, który ma się nazywać Most Pokoju, na którym wraz będzie postawiona statua dzisiejszego naszego Monarchi, ten pokój czyniącego. Zamyślają też i Amerykanie wystawić w Filadelfii posąg tegoż monarchy naszego z napisem Ludwik W. wybawicoel Amerykanów". Z Grodna 6 III: Komisja Skarbowa pod prezydencją Bystrego. Wiadomości z Trybunału, w Wilnie [Kencza, Koziełł], prezydentem został Szwykowski.
  • 18-19 s. Z Warszawy [10 III] 1783. Król posłał już dawniej królowi francuskiemu swój portret, "teraz zaś słychać, że wzajemnie król francuski królowi JMci naszemu przysłał portret. Baczarelli malarz królewski nie może się wydziwić sztuce malowania". Na pieniądzach tegorocznych odmioniono nieco stempel, "wyobrażenie na nich będzie królewskie bez fryzury, twarz także królewska nieco szędziwsza wydana. Komissya Skarbowa Litt. wydała uniwersał do obywatelów względem tej odmiany". podskarbi w. lit. nie spłacił w terminie księcia Stanisława, dlatego książe otrzymuje podskarbstwo, o ile mu nie przeszkodzi kasztelan Czarowski. W czasie obrad Rady Nieustającej zasłabł podstoli Potocki; choruje również pisarzowa Potocka. Mówi się o wojnie Moskwy i cesarza przeciwko Turczynowi, jeśli jeszcze przyłączy się Prusak "obawiać się potrzeba niepomyślnego dla nas Polaków losu..., wszakże nadzieję w tym mamy, że Francja, Anglia zechcą tak wielkiej potędze pruskiej przeszkodzić". Gen. Czartoryski w Wiedniu "przebierać się będzie do stroju polskiego, jako generał leitenant kawaleryi pol. cesarskiej pod tytułem Gallicyi". To przyczyni ekspensu Czartoryskim. Wojewoda poznański August Sułkowski "fundator ordynacji rydzyńskiej podał do aktów trybunalskich nowe ordynacyi swojej rozrządzenia, a to na fundamencie konstytucji 1775". Podają 5 artykułów [zaprasza braci: Antoniego, Franciszka, aby wstąpili w prawa ordynackie, określa wysokość pensji rocznych, sukcesję po wymarłych ordynatach przejmie Komisja Edukacji "na fundusz edukacji i szlachty" z obowiązkiem herbów fundatora] . Z Wilna 15 III: jeszcze trwa sprawa Radziwiłłów, Ogińskich, Zawiszów.
  • 20-21 s. Z Warszawy [17 III] 1783. Gazeta publiczna podaje treść mowy królewskiej na sesji Komisji Edukacji, monarcha mówił m. in. : "nie ustawajmy w pracach naszych dla Ojczyzny", pozomność to oceni i "nie zaniedba uczcić popiołów naszych". Podobno prawie cała Sycylia zapadła się od trzęsienia ziemi. Mocny list pasterski kanclerza Okęckiego w sprawie pojedynków skierowany do diecezji poznańskiej i warszawskiej. Zmarł wojewoda Dąbski; wojewoda Czapski in extremis; starosta knyszyński ruszony paraliżem. Fałszerz weksli Dezan siedzi w Prochowni, wojewoda Potocki "lubo na niego te weksle były skomponowane" wspiera choroge winowajcę. Marcin Lubomirski bawi w poście Warszawę koncertami i komedyjkami oraz obiecuje sprowadzić Włochów, tancerzy i pokazać gonitwy zwierząt. Złodziej przebrany za bonifratra kradł zegarki, złapano go. Brat króla francuskiego ks. de Artois ma jechać do Berlina, może odwiedzi i W-wę. wojewoda poznański Sułkowski wybiera się do Petersburga. Po dekrecie na Zomatysa "za uszczypliwe przeciwko tej magistraturze wydane pismo w Gazetach Barenskich pod tytułem Z Warszawy następujące wyszło doniesienie, że król JMc myśli o refeormie magistratów sądowych, które przez niesprawiedliwość swoją mocno dały się i dają się czuć obywatelom. Zamiary te dobrego króla usprawiedliwiają najwięcej postępek assesoryi, która w sprawie pewnego cudzoziemca wydała dekret", tu następuje opis sprawy Zomatysa. Rada Nieustająca posłała notę do Buchottza rezydenta pruskiego, "aby pomieniony gazeciarz królowi pruskiemu poddany był przymuszony od zwierzchności do wydania donosiciela tah ohydnej dla Narodu naszego Gazety". Dobre targi zbożowe w Gdańsku, a na potaż, popioły i drzewo "upadają". Tytuł "dawcy pokoju w Eropie" nadała carowa ministrowi francuskiemu p. de Vorgennes. Z Prus: zakładają nowe magazyny, wydają ordynanse, cesarz i Moskwa też się gotują do wojny, a "z tym wszystkim zewsząd nam obiecują Pokój". Z Wilna 22 III: toczą się sprawy omawiane "przeszłą pocztą".
  • 22-23 s. Z Warszawy [24 III] 1783. Krzesło senatorskie po Dąbskim ofiarowano wojewodzie Lubomirskiemu, który go nie przyjął i dlatego kasztelan Stępkowski nie postąpi na województwo kijowskie. Księcia Marcina Lubomirskiego skazano na grzywnę "o pozwolenie grów azardownych i wielkich podczas ballów w czasie karnawału dawanych". W maju ks. Stanisław Poniatowski jedzie do Moskwy i Chusonu w celu "handlu naszego na Morzu Czarnym niektórzy albowiem panowie uczynili składankę kupiecką", wysłany jest nawet w tej sprawie Chrzanowski, "który był w Turczech i mocno się do handlu applikował". Spław zboża Dniestrem do M. Czarnego i handel z Turkami; cena wina cypryjskiego, zyski. wojewoda Mokrowski jedzie do Paryża, odwiedzi tam swego przyjaciela ministra Vorgennes "uspokoiciela Europy". Sądy kurlandzkie rozpoczęły się od sprawy Grottuza z księciem kurlandzkim. Król był obecnym na sesjach i spodziewać się należy, że i dalej "pilnie agitować się będzie". Cudzoziemskie wiadomości donoszą, "że wojna, której obawialiśmy się Moskwy i cesarza z Turczynem już nie weźmie skutku swojego, innej jednak w Niemczech obawiać się nam każą - w związku ze spodziewaną śmiercią elektora bawarskiego cesarz będzie chcial zawładnąć tą ziemią, popadając w konflikt z ks. bispontskim lub "Zweybourgiem", słychać również iż "sukcesor prawy pomienionego elektora...królowi polskiemu miał ofiarować znaczną część dóbr do Bawaryi należących, aby go przeciwko potendze cesarskiej bronił. Z tym wszystkim trwożą nas tu pogłoski zbliżającego się wojska pruskiego ku Gdańskowi i Wielko Polszcze". Listy prywatne z Neapolu donoszą, że w ubiegłym miesiącu na skutek trzęsienia ziemi zapadła się Messyna na Sycylii, u Król. Neapolu w Kalabrii "trzysta blisko miast i wsi pochłonęło", ale "pierwsze pospolicie wieści zdarzony przypadek powiększać zwykły". Etna "gwałtowne ognie wyrzucała". a wstrząsy dały się odczuć i w Rzymie.
  • 24-25 s. Z Warszawy [31 III] 1783. Pisarz kor. Cieciszewski ciężko chory na suchoty. Siostra pewnego senatora ciężko chora, ale mimo starań brata nie chce się nawrócić i pragnie, "aby jej dusza po śmierci przeszła w kakiego pisska lub ptaszka, obawia się aby w ciało jakiej srogiej bestyi nie weszła". "Powszechne od niejakiego już czasu odgłosy o pewno nastąpić mającym nowym zaborze Kraju Polskiego przez króla JMci pruskiego były okazją JP. Buchottzowi rezydentowi pruskiemu do podania Noty Ministerialnej Królowi JMci naszemu, iż pomieniona wieść za fałszywą poczytana być powinna, tudzież doprasza się w tej nocie skąd ta wieść do Polski dostała się. Król JMć komunikował Notę tę Radzie Nieustającej". Generał Czartoryski jedzie do cesarza, w Wiedniu spotka również posła marokańskiego, który tam bawi. Cesarz jedzie do Neapolu. Sprawa Tyzenhauza trwa: projekt sprzedaży podskarbstwa "zupełnie teraz ucichł"; książę Stanisław weźmie w dzierżawę ekonomię grodzieńską na 12 lat. "Nadeszła ostatniej Poczty Gazeta Barenska odwołująca teraz wszystko" w sprawie asesorii koronnej sądów oraz Tomatysa całą winę składa na "donosicielów swoich". Z Kordonu austryjackiego donoszą o nowych "rozrządzeniach", dotyczących kontraktów zastawnych, cywilno-małżeńskich, sądów cyrkularnych, sprawa między świeckimi i duchownymi tak zwane "iudicium mixtum" oraz rozwodów. Również "o urbarium czyli uwolnieniu poddaństwa znowu mówić zaczynają, a to stosownie do wymiaru gruntów ma być ułożone przez stany". Z pism zagranicznych: w Ameryce ma być ustanowiony order wolności. Patron orderu św. Ludwika - kawalerów orderowych 24 w tym 13 rządców prowincji; opis orderu. W Gdańsku dobre targi, a ceny zbóż w Warszawie są wysokie.
  • 26-27 k. Z Warszawy [7 IV] 1783. Ks. Adam Czartoryski wyrusza do Wiednia, gdzie zakupił pałac i "suto się będzie prezentował cesarzowi". Listy z Berlina donoszą, że "król pruski in extremis już zostaje. Lecz ponieważ tem monarcha nie raz już umierał, a umierając nowe rzeczy zaczynał, zaczym i teraz jeszcze nie można tak barzo dać temu wiary". Gen. Kozłowski ma sprzedać regiment i po "uczynionej umowie z JP. Rzewuskim pisarzem Polskim" mieszkać w W-wie, "do tej ugody miało ich poniekont [!] determinować ohydzenie już w tej stolicy pojedynkujących". Nuncjusz wyjedzie wkrótce do Petersburga, będzie to wizyta "pierwszego posła od Stolicy Apostolskiej w państwie rosyjskim. Powiadają iż celem jego tam podróży jest złączenie wiary Dyzunitów z katolicką i ugruntowanie pozostałych tam Jezuitów..., wysłany od imperatorowej...Benisławski ex jezuita do ojca św. jest barzo dobrze w Rzymie przyjęty, gdzie z rozkazu cesarza JMci kardynał Hortzan trzyma go w swoim pałacu i ma zlecenie we wszystkich interessach mocno i skutecznie mu pomagać". W W-wie spodziewają się ks. Artezji, brata króla francuskiego oraz posła marokańskiego, obaj jadą do Petersburga i niepotrzebnie różnymi domniemaniami ludzie "głowy sobie zaprzątają". Imperatorowa gratulowała hetmanowi syna, któremu przesłała patent "na oficerstwo". Listy prywatne ze Lwowa: cesarz skasował w swym państwie zakon trynitarzy i wydał uniwersał zakazujący przyjmowania do nowicjatu. "Z Kurlandyi donoszą, iż w tym księstwie niejakaś ma nastąpić ciekawa odmiana, a to niezadługo". Z Mediolanu 3 III: z Rzymu piszą, "iż katolicy w Szkocyi i w Hibernii zostający przysłali do ojca św. jednomyślny memoriał", aby w ich narodowych seminariach w Rzymie pozostawiono ex jezuitów jako nauczycieli. Z Hamburga 15 III: cesarskie dwory projektują przywrócenie monarchii greckiej. Z Kopenhagi 18 III: królewskie zarządzenie zabrania wieśniakom używać wina i kawy.
  • 28-29 s. Z Warszawy [14 IV] 1783. Komisja Kruszcowa wysłała oficera artyl. Bonera: na szukanie soli i kruszców. Nowy to jest dowód staranności Nayiaśniejszego Pana o pomnożenie krajowych dostatków". Komisja Edukacyjna posłała profesora historii naturalnej Jaskiewicza i Czępińskiego "na szukanie roślin w kraju naszym, zdrowiu osobliwie ludzkiemu służących". wojewoda poznański August Sułkowski z żoną Lucją wyjechał do Białecerkwi do Branickich, a następnie po świętach z ks. Potemkinem jedzie do Chertonu, a stamtąd do Petersburga. Ksiądz Benisławski o którym w przeszłej doniosło się Gazecie "miał dać ojcu św. propozycje" potwierdzenia zakonu jezuickiego w Moskwie", prosił też o koadiutorię dla siebie, a dla księdza Siestrzęcewicza palliasz arcybiskupi, ojciec św. przyrzekł replikować przez nuncjusza polskiego i dlatego jedzie on na lato do Petersburga. M. in. imperatorowa chce skończyć unię kościoła greckiego z rzymskim. wojewodzina mścisławska Sapieżyna otrzymała od imperatorowej order św. Katarzyny. W maju jadą do Paryża: siostra króla p. Krakowska, wojewoda Mokronowski, referendarzowa Tyszkiewiczowa "i innych wiele kawalerów i dam do tejże podróży zabiera się". Prymas leczy się w Spaa wodami mineralnemi, obecnie jest we Frankfurcie n. Menem. Króla pruskiego "podagra męczy i puchlina...leży on w Chaletembourg", choruje również królowa i następca tronu. Król pruski, "gdy kilka tysięcy koni z Pomeranii do Wiednia prowadzono bez wszelkiego cła przepuścić kazał..., nowy dał dowód politycznej przyjaźni" dla cesarza. Na Sycylii księżna de Villa Franca oddała na rzecz nieszczęśliwych całe posiadane zapasy "zbóż i wszelakiego jadła", a rzemieślnicy neapolitańscy bez zapłaty pracują. Z Grodna 17 IV: Komisja Skarbowa "skassowała trzech lustratorów celnych i vice sekretarza oraz vice kassyera, osądziwszy te funkcje za mniej potrzebne"; oszczędności. Z Wilna 19 IV: Trybunał jest już "po odsądzeniu", mowy marszałka, Borzymowskiego, Żaby.
  • 30-31 s. Z Warszawy [21 IV] 1783. kanclerz W. Lit. wyjechał na święta do swych dóbr; sprawa Tyzenhauza "została per totum odsądzona i dekret promulgowany". biskup krakowski choruje, "już kilka par sukien na sobie z gniewu poszarpał. Od krakowskich gur [!] co raz pomyślniejsze odbieramy nadzieje nie tylko obfitości kruszców, ale i wynalezienia soli". Z W-wy wyjedzie wiele pynów i dam "do wód zagranicznych dla polepszenia zdrowia", około czterdziestu osób jedzie do Spa, "do krzeszowskich zaś pod Krakowem należących teraz do księżny Marszałkowej kor. więcej jak sto osób ma wyjechać. Nigdy tyle osłabionych Warszawa nie miała". Kazania na dworze królewskim wygłaszał ex jezuita ks. Witoszyński, ponieważ choruje ks. Lachowski. chorym opiekuje się marszałkowa w. kor. Zamknięcie klasztoru trynitarzy "dało okazyą negocyacyi między dworem wiedeńskim a naszym o summ zamianę", jeśli do tego nie dojdzie "straci kraj kapitałów 150 mil. w tej kassacyi". m. in. klasztor kamieniecki straciłby prawie cały swój fundusz. Panowie polscy w Kordonie pruskim mający dobra, muszą się opowiedzieć "czy w kraju czy za granicą intraty swoje konsumować zechcą" i tak Sapieżana rok w Berlinie, rok w Polsce musi mieszkać, Sułkowska może wyjechać do Polski za pozwoleniem króla pruskiego. Król pruski wobec słabości ustanowił opiekunem sukcessora księcia brunświckiego i wszystkich oddał pod protekcję króla francuskiego. Panujące wiatry zatopiły na Wiśle kilka statków ze zbożem, a na morzu pod Gdańskiem rozbiły 7 okrętów. We Francji wylały rzeki, zwłaszcza Sekwana, ucierpiała biedota. "Między przykładami niepospolitej wspaniałości umysłów można umieścić postępki wojska francuskiego w Ameryce wojującego", gdy Stany dawały Francuzom duże sumy "w nagrodę trudów na ich obronę podjętych" oni nie przyjęli, bo "nie dla zysku swego, ale dla dania wolności Ameryce z Anglikami potykało się". Z Wilna 26 IV: po limicie Trybunału wszyscy się rozjechali.
  • 32-33 k. Z Warszawy [28 IV] 1783. Za przykładem króla i inni obywatele szukają soli, "tego skarbu prawdziwie szacownego". Ksiądz Benisławski powraca z Rzymu do Petersburga, otrzymawszy to o co prosił. kasztelan Giełgud bawi w W-wie i zabiega o starostwo żmudzkie. Ksiądz prymas w Spa i we Frankfurcie zabawi rok. Gen. Lefert chce usunąć z Warszawy żebraków, opracował projekt, aby ubogim dać mieszkanie i wyżywienie, a chorych umieścić w szpitalach. Brat bankiera Blanka zbierać będzie na ten cel pieniądze "od osób miłosiernych". Już Szultz, "trzymający spółkę w banku z JP. Zepparem" ofiarował plac na budowę domu. Król zatwierdził ten pomysł. "Nadzwyczajnie tu teraz spływa zboże tak do Gdańska, jako i Elbląga" podają aktualne ceny. "Gdańskie spichlerze puste, ponieważ przed dwoma tygodniami 10 okrętów ładownych zbożem Gdańszczanie na morze wyprawili". W Anglii zboża wymokły na polach, a powodzie zrobiły szkody w magazynach. Traktat finalny między domem burbońskim, Anglią i Holandią ma być zakńczony na generalnym kongresie Europy, "który obiecują na granicach oaństwa tureckiego". Nim jednak do tego generalnego w Europie przyjdzie pokoju, tym czasem nie jedna zajść może odmiana, już to z strony Bawaryi, już z strony króla pruskiego, który do czerstwego zdrowia przychodzić zaczyna". W Księstwie Kurlandii zajdzie jakaś odmiana, książę Biron ma ustąpić na rzecz księcia wirtemberskiego. "Z Wiednia piszą, iż tam kilkunastu chłopów sprowadzono z Czech i Morawy, którzy pokazali się Bydź atteuszami z ostatnią zawziętością", nawet cesarz ich napomniał, "alw oni zamiast poprawy obrzezali się na żydów". Z Hamburga 4 IV: obawiają się zerwania pokoju między cesarzem i Portą Ottomańską mimo zabiegów Francji. Nowe przygotowania wojenne Austrii, "całe wojsko cesarskie ma mieć fuzje nowego wynalazku, przewożenia ammunicyi znowu się rozpoczęły". Z Grodna 1 V: marszałkiem Trybunału Morawski, vice marszałkiem Cranowski, podskarbim Dederko.
  • 34-35 s. Z Warszawy [3 IV] 1784. Obywatele litewscy żalą się na projekt sejmu w Grodnie "z przyczyny penwj niewygody..., z tej okazyi pytają się tu, jak mogło tyle w tymże Grodnie odprawić sejmów". Zawsze tu było niewygodnie, chociaż zajmowano mniej izb niż dzisiaj. Posłowie mają wystąpić z projektem, "że jeżeli kiedy ma być sejm w Litwie, aby w Wilnie odprawiał się". Obiecują znaczne zyski, jeśli w naszym handlu nie będziemy zależeli od Targów Gdańskich. Powodzie zniszczyły magazyna w Holandii i Niemczech, pozrywały tamy, kupcy dobrze płacą za zboże, "a nawet cła na sie przejmują. Negocjacje gdańskie do tych czasów wokują dla zatrzymanej z Petersburga rezolucji". Na sejm przyszły przyjedzie ks. de Nassau, ożeniony z ks. Januszową z domu Godzką, "starać się on ma o indygenat polski i odwiedzić Cherson ku porozumieniu czyliby tam nie mógł upatrzyć dla siebie jakiego zysku z racyi pewnych wolności handlowych dawanych sobie na morzu od króla hiszpańskiego". O taki sam indygenat chce się także starać Jepper, bankier tutejszy, który został przsposobiony "od panów Jorgusonow za przywilejem króla angielskiego i w rząd szlachty angielskiej policzony". Wdowa po staroście Czapskim dzięki protekcji Sztachelberga utrzymała się przy zapisie męża. Mówią o chorobie cesarza, że "podbno cierpi defekt w jakim ksż JMć biskup krakowski zostaje". Musi być on zmartwiony, że z tak kosztownej wojny "inszego nie odebrał pożytku, jak tylko wolność handlowania na Dunaju i Morzu Czarnym". Z Wołoszczyzny: imperatorowa wysłała skargę do Porty Ottomańskiej na hospodara wołoskiego, który "strasznie swój lud uciemięża". Z Wilna 8 IV: "odebrawszy zupełny rozwód z nuncjatury chorążyna Tyzenhauzowa oddała "serce i rękę" gen. Chomińskiemu. Z Grodna: przybył marszałek Gurowski, którego zabiegi, projekty świadczą, że ma na celu dobro ogólne.
  • 42-43 s. Z Warszawy [5 V] 1783. Choruje pisarz kor. Cieciszewski, nie wiadomo kto po nim dostanie pisarstwo oraz regencję gabinetu królewskiego. Ks. August Sułkowski w Białejcerkwi. Miszchowie i ks. Stanisław jadą do Białejcerkwi na chrzest syna hetmana w. kor. w imieniu króla i imperatorowej. Marszałek Rzewuski jedzie objąć dobra po zmarłej matce, dziedziczy ronież brat i dwie siostry. Płyną statki ze zbożem do Gdańska, bo w Elblągu najsławniejsi kupcy zbankrutowali; zboże tanieje. W odpowiedzi na uniwersały Komisji Skarbu Koron. podano kilka "projektów tyczących się rozrządzenia fabryki krajowych tabak" i ukazano wady "administracyi tych fabryk" w oparciu o kalkulację i cyfry. Z Wiednia 14 IV: w Konstantynopolu nie spodziewają się dalszego pokoju i czynią przygotowania wojenne. Neapol 4 IV: na skutek trzęsienia ziemi wielka wichura i burza. Z Liworny 1 IV: dnia 12 marca "straszna nawałność ledwie nie zalała całej Wenecyi, gdyż wszystkie wyspy były pod wodami. Z Mińska 1. V: "idąc za myślą Praw Narodowych oznaczających dzień pierwszy maja ku reassumpcyi juryzdykcyi grodowej" pod nieobecność podkomorzego Radziwiłła zgromadzili się urzędnicy województwa i przed pisarzem ziemskim mińskim "juryzdykcję grodzką ufundowali": Swiątenecki, gen. Proszyński, rotmistrz Wańkowicz jako sędziowie, deputat Wołodkowicz pisarzem; funkcję przyjęli również Gnatowski oraz Boharewicz. Z Wilna 10 V: obchodzono imieniny króla, o czym relacja w gazecie drukowanej.
  • 44-45 s. Z Warszawy [12 V] 1783. podskarbi nadw. lit. Tyzenhauz dzięki doktorowi Czempińskiemu "przychodzi z paraliżu do zdrowia". Jego sprawa o zniszczenie Ekonomii Grodzieńskiej została zakończona: kontrakt z królem uchylony, pretensje do fabryk grodzieńskich odrzucone, komisja określa sumę odszkodowań od potrzeb. Cieciszowski choruje, kandydatami do Regencji Gabinetowej: Zawisza i Sokołowski. Statki płynące do gdańźka obecnie nie uskarżają się na zdzierstwo Prusaków. W roku ub. wyszło z Polski stokilkadziesiąt staków, "a za tym cło pruskie barzo mało profitowało [...] Prusacy chcąc więcej zwabić naszych towarów poczynają być grzeczniejszemi, zwłaszcza, iż wiedzą, że wielu panów zboże swoje zaczęło wysyłać do Chersonu i na Morza Czarnego". Bullą rzymską zniesiono klasztor kanoników regularnych na Litwie i na Polesiu augustianów bosych; intraty pierwszego zakonu otrzyma biskupstwo inflanckie, choć zabiega i o nie wileńskie, drugiego rodzina Brasławskich. Rada Nieustająca przygotowuje uniwersał w sprawie sprzedaży szarż wojskowych. Zaaresztowano dobra biskupa paasawskiego zaco cesarz został pozwany na sejm Rzeszy Niemieckiej. Król pruski zajął intraty ks. Maksymiliana w dobrach kawalerów teutońskich, mówiąc, że za "chwalebnym idzie przykładem" cesarza. Listy prywatne z Galicji donoszą o nowej ustawie cesarskiej "względem zakonników pozostałych w Gallicyi i Lodomeryi" [wyjazdy za granicę, nowicjat, pewne zakony podporządkowane prowincjałowi węgierskiemu, probostwa dla zakonników], egzekutorami ustawy będą biskupi. Znowu trzęsienie ziemi we Włoszech, także w Wiedniu i na Węgrzech. Grodno 10 V: obchodzono imieniny króla oraz rocznicę ustanowienia orderu św. Stanisława przy udziale gen. Morawskiego i marszałka trybunalskiego oraz wojewody wileńskiego i jego brata podkomorzego lit. Z ks. Sapiehów Puzynina powiła syna, a brat starosty ożenił się 22 IV z Radziwiłłówną, starościanką rzeczycką.
  • 90-91 s. Z Warszawy [18 X] 1783. Król wyjechał do Jordanowic, by witać siostrę swą krakowską i wojewodę mazowieckiego. W browarze pokłóciło się dwóch parobków Lutrów i w czasie bójki wpadli obaj do kotła wrzącej wody. Do stolicy na zimową rezydencję przyjechali: księstwo kasztelanostwo, wojewodziny Bracławska z Kocka; przyjadą: kasztelan wojnicki, referendarz kor., pisarz w. kor., książę Stanisław oraz "co najbardziej zadziwia tu wszystkich to, że ma tu zjechać w tych dniach wraz z małżonką...ks. Czartoryski stolnik lit. już dawno w Warszawie nie widziany". Król otrzymał wiadomość, że w okolicach Częstochowy pokazała się sól, kopie się również w Sieradzkim, w Rączkach wsi Karwosieckiego także szukają soli, "ale jeszcze nie masz innej tego pożądanego skarbu dobycia nadziei, prócz tej, iż warstwy ziemi są podobne do warst [w] wielickich". Król "sprowadził z Węgier mineralistę dobrego i biegłego górnika dla szukania w kraju naszym kruszców". Stolnik Przeradowski oraz wojewodzic płocki Szydłowski poturbowali instygatora marszałkowskiego "z rontem wieczorem idącego". wojewodzic stanął przed sądem marszałkowskim, a stolnik "zniknął z W-wy", ale musi się stawić pod karą infamii. Zatargi gdańskie z Prusakami trwają, pewną folgę zyskali obywatele, "żywność jednak ordynaryjne gbury, nawet Prusacy, dotąd miastu dowozić nie mogą. A wyjazd z miasta, by też i na promenadę, podpada scisłej od Prusaka rewizyi". Król wysłał tam starostę Unruga "gwoli pomiarkowania, ile bydź może tych niwsnasek". Z Wilna 24 X: Trybunał duchowny pod laską Wołotkowicza pisarza grodzkiego rozpoczął sądy, deputaci koadiutorii i kapituł: Wirbsz, Sylwestrowicz, Bukaty, Horain, Gieranowski, Kasperowicz, Kilikowski, Dederko, Aleksandrowicz, Anforowicz, Midleton, Bystram. "O obchodzie stoletniej pamiątki zwycięstwa pod Wiedniem drukowana donosi gazeta".
  • 92-93 s. Z Warszawy [1 XI] 1783. Komisja Skarbowa rozpatrzyła sprawę ks. podskarbiego w. kor. o mostowe pobierane przez bankiera Kabry bezprawnie przez 6 lat; bankier z uzyskanych sum ma spłacić pretensje kaszetlana Woynickiego oraz chorążego warszawskiego Górskiego. Jabłonowski kasztelan krakowski będzie wydawał co tydzień "assamble dla przytomnego Państwa, a stolnik Czartoryski "w rezydencyi pałacu swego po dwa razy na tydzień ma dawać obiady i kolacje". Sprawa Komisjii Skarbowej kor. z Trybunałem Lubelskim w zawieszeniu, ponieważ brak kompletu na sesjach Rady Nieustającej. Zmarł starosta Olizar na Polesiu. Po śmierci starosty mielnickiego Butlera starostwo to dostało się prawem emplitatycznym szambelanowi Szydłowskiemu. W Humaniu morowa zaraza, wojewoda ruski rezydujący w Tulczynie, usiłuje przy pomocy nadwornej milicji "zagrodzić szerzeniu się tej plagi", trudne to wobec ruchu wijs k. Prusy zagniewane na Moskwę, "dwór berliński zechce wniść w traktaty z Francją". Cudzoziemskie gazety piszą: Moskwa mając Krym i Kubań oraz żeglugę na Morzu Czarnym oświadczy Francji "iż gotowa Pokój uczynić z Turczynem, ale cesarz JMc jest daleki od tak spokojnych zamysłów, a za tym i Moskwa jako traktatem obowiązana nie może od niego odstąpić". Sprawa pomocy francuskiej dla Turcji na Morzu Sródziemnym oraz Archipelagu; mówi się również o flocie angielskiej, "kto wie jeśli nie przyjdzie do nowego zamieszania". Z Wilna 4 XI: biskup wileński obchodził uroczyście imieniny ks. wojewody wileńskiego i w czasie obiadu oraz kolacji strzelano "rzęsisto z armat"
  • 96-97 s. Z Warszawy 8 9bris 1783. 3 XI: z okazji ocalenia życia króla duchowieństwo intonowało Te Deum a "państwo...nie przestaje dotąd traktamentów i balów dawać". Rada Nieustająca rozpatruje memioriały skierowane przeciwko Komisji Kwaterniczej oraz wyznaczyła komisarzy do prowadzenia sprawy. Rada ogłosi drukiem "wypadło od r. 1778 swoje rezolucje, aby zaś zbiór ich tym użyteczniejszy był...uformowany jest plan przez alfabet". Sądy assesorskie odprawiają się według "przypadłej kadencji litewskiej". Marcin Lubomirski "zaczyna znowu dawać bale w najętym od siebie Radziwiłłowskim Pałacu, otrzymał nawet od Juryzdykcji Marszałkowskiej pozwolenie trzymania stolików do kart", stawka do 4 zł. Juryzdykcja nakazała gospodarzom "trzymać światło w lampach przed swoimi domami a furmanom błoto z ulic wywozić nakazała". Sejm w Grodnie będzie napewno "ponieważ JP. Susson tapicjer królewski już jest od Dworu wysłany dla wymeblowania pałacu królewskiego i dla JPa posła rosyjskiego. Król JMc ma wyjechać w maju i bawić na Litwie aż do sejmu". Obywatele kujawscy wnoszą do Departamentu Wojskowego skargi na komendy, które "w chwytaniu zbójców nie były pilne", skargi swe powtórzą na sejmie. Wojska moskiewskie ruszyły się ku Krymowi; panujące zarazy "pochodziły z zepsucia niektórych wód, które za takowe od doktorów poczytane jedne przeczyszczono, a drugie cale zagubiono". Wydaje się, że "przygotowania moskiewskie niechybną grożą wojną. Tagoż się trzeba spodziewać i z strony cesarza...Mimo tego i gabinetowe negocjacje dotąd nie ustają. Pisała do Dworz wersalskiego carowa JMc iż od wojny tuureckiej jest daleka i że posrzednictwo jego zawsze przyjąć gotowa", ale nie opuści Krymu i Tatarów, którzy dobrowolnie jej się poddali, stąd wieści, "że i Dywan Turecki tytułu tegoż dziedzictwa ustępuje, a cesarzowi ustąpić ma restze Serbij i Bośnij". W Wiedniu "na balu cesarscy kadeci, Polacy, pokłócili się z niemieckimi nie mogąc cierpieć, że damy więcej grzeczności czyniły Polakom niż im", opis bójki, cesarz oświadczył: "poznaję, jak waleczni są Polacy". Z Wilna 14 XI: na zimową rezydencję przybył Chrapowicki podskarbi nadw. lit.
  • 98-99 s. Z Warszawy [15 XI] 1783. Do Nuncjatury nadeszła bulla rzymska w sprawie zreformowania zakonu frynciszkanów: obowiązuje reguła reformatorów, a suknia franciszkańska. Sztachelberg był u króla "w orderze swego narodu św. Włodzimierza". Rada Nieustająca złożyła notę na ręce rezydenta cesarskiego de Cachet w sprawie obywateli, którym nakazano mieszkać przez pół roku w ich dobrach w Kordonie austr., nakaz ten jest "przeciwny traktatowi z Rzpltą". Król pruski domaga się od Gdańszczan, aby statki pod banderą pruską miały wolne przejście przez kanał gdański, dalej niezależnego domu handlowego oraz aby urodzeni prusacy, "atych jak zapewniają ma być połowa mieszkańców" byli poddanymi króla pruskiego. Prusy w dalszym ciągu "nie przepuszczają żadnego dowozu tak lądem jako Wisłą do Gdańska", zatrzymano 12 statków toruńskich, choć opłaciły cło, jak również polskie. Gdańszczanie nie rezygnują z walki o swe prawa i "niektórzy wnoszą, iż cesarz JMc skracie ich do tego pobudza i jakoweć czyni nadzieje". Cesarz przybył niespodziewanie do Wiednia i natychmiast rozesłał kurierów do Paryża, Berlina, Wenecji, Petersburga oraz Konstantynopola. Podobno Francja obiecuje cesarzowi "pewniejsze i większe zyski jeżeliby odstąpił wojny przeciwko Turczynowi". W Konstantynopolu buntuje się pospólstwo i chce detronizować cesarza za oddanie Krymu. "Doktor medycyiny o chimik [!] przedsięwziął czynione we Francyi doświadczenie z powietrzem palącym się dotąd w Polszcze na Ukrainie powtórzonym. Ma on już do tego od wielu panów tutejszych zachęcenie, którzy na potrzebne koszta łożyć obiecali". Potenkin choruje, podobno stracił łaski u dworu. "Co raz świeższe odbieramy nowiny, że Pokój powszechny będziemy mieli, Turcy już na wszystko zezwalają, czego tylko pragną od nich dwa dwory cesarskie", Turcja nie ma bowiem odpowiedniego wojska do walki. Z Wilna 21 XI: marszałek Morawski "laskę podiął i sądy szczeęśliwie ufundował", a następnie gościł zebranych.
  • 4 s. Z Warszawy [22 XI] 1783. Potocki przyjedzie z Włoch w przyszłym miesiącu, otrzyma laskę w. lit. po Gurowskim, a laskę nadworną lit. dostanie podkomorzy Radziwiłł. W Gazetach niemieckich piszą, że biskup mohylewski na rozkaz carowej kazał ogłosić bullę kasującą jezuitów, jeśli prawda to "musi to bydź robota Ks Nuncjusza polskiego, w Petersburgu aktualnie bawiącego". Mariaże: sekretarza lit. Moszyńskiego z Rudzińską, Potockiego z ks. Lubomirską. Cesarski rezydent Cachet, domaga się wydania obywatela "państwach Gallicyi zadłużonego", ale Rada oświadczyła, że zgodnie z Prawem Narodów nie wyda go, "ale przyrzeka przystawić mu straż wojskową pókiby długu swego nie zaspokoił". Mówi się o niewygodach dla sejmujących w Grodnie; dla dworu wynajęto 30 domów. "Zgadnąć nie można jeśli ta zima pokój lub wojnę przyniesie", cesarz i Moskwa spierają sie kto ma zacząć wojnę, Francja chce odciągnąć cesarza, bo Moskwa już i tak wiele zyskała: Francji z kolei dwory cesarskie ofiarowują wyspę Kandię. Inni mówią, że Ekonomii Sandomierskiej kazał cesarz robić wielką ilość wozów i sani dla Serbii, Bośni i Bułgarii potrzebnych do walki z Turkiem. Francja wysyła oficerów do Turcji m. in. syn hr. de Wergennes ma służyć w randze pułkownika w gwardii sułtana. Cesarz na zimę ma jechać do Lwowa. Z Wiednia: k. wittemberski ma poślubić ks. Czartoryską, córkę generała podolskiego. Potemkin ciężko chory. Z Nowin Cudzoziemskich: ks. Herakliusz "teraźniejszy król georgiański, przyjąwszy hołd rossyiski...wtargnął do Natoli prowincyi tureckiej". Z Wilna 28 XI: Dnia 25 b. m. obchodzono rocznicę koronacji króla, o rozpoczęciu Trybunału Duchownego donosi drukowana gazeta.
  • 100-101 s. Z Warszawy [29 XI] 1783. Uroczystości dworskie z racji rocznicy koronacji króla, artyleria koronna "nad Wisłą zebrana do sto razy ognia z harmat wydała". Sprawa władzy nad żydami w W-wie od której to sprawy wymawia się obecny w. kanclerz kor., proponując za superarbitrów wojewodę mazowieckiego i rawskiego; cechy warszawskie "pilnie zabiegają, aby żydom rzemieśnikom roboty zakazane była", furmani otrzymali już nawet obwieszczenie marszałkowskie, "aby się nikt nie ważył z żydów bez ich wiedzy w drogi najmować". Szerzą się złodziejstwa, hetmana Tyszkiewicza "śmieli hultaje o mile od Pragi attakować". Sztachelberg donosi, że carowa wstawia się do króla pruskiego w spawie Gdańska, "jako gwarantka, aby pomienionego miasta nie chciał krzywdzić". Cesarz ofiarował również "swoją medjację Gdańszczanom, ale ci odpowiedzieli, iż bez zgody Króla JMc polskiego zezwolenia nie mogą jej przyjąć". Bada się nadużycia Komisjii Kwaterniczej; zostaną ułożone nowe taryfy podatkowe na budowę koszar. Król chce "rozpostrzenić Łazienki", oddaje miastu z juryzdykcji swej Stanisławów wzamian za place; "brak ogrodu włoskiego koło Łazienek największą do tej zamiany jest okazją". Książę gen. Czartoryski posłał do Stambułu po konie, ale wynikły powikłania, których nie usunęła nawet interwencja Ali Beja, a "po skończonej wojnie sam Dywan ofiaruje księciu 12 koni". W Holandii bunt przeciwko "ks. Sztadkuderowi", który wspierają Prusy, a atakuje Francja. W Chersonie powietrze, "najznaczniejszą ofiarą tego pono będzie ks. Potemkin". Z Wilna 5 XII: generałowa Massalska powiła córkę.
  • 102-103 s. Z Warszawy [5 XII] 1783. Rada Nieustająca wybrała na wojewodę trockiego kasztelana trockiego, komu się dostanie kasztelania- nie wiadomo. Imperatorowa pośredniczy w sprawie gdańskiej, jedzie tam poseł pruski Bucholc. Pogłoski potwierdzają, że sejm będzie w Grodnie, bo król proponował Ogińskiej wyjazd z nim w maju na Litwę, "lubo niektórzy tłumaczą sobie ten wyjazd inaczej i mówią, że Król JMc odwiedziwszy Litwę na sejm do Warszawy powrócić ma". Mniszech, marszałek w. kor., poskramia hultajów i "bez względu na osoby" egzekwuje prawa marszałkowskie. "Znaczniejsze osoby rozumiejąc, że tylko pospólstwo do zachowania tych praw należy barzo szemrzeć na tego pana poczyna". Gen. Brühl po stracie żony i syna jedynaka "postanowił z Polski się wynieść" do Niemiec, starostwo warszawskie kupuje dla swego syna kasztelan Sobolewski, do generalstwa art. ma prawo starosta smotrycki pułkownik Potocki, "wszyscy powszechnie żałują utraty JP. Bruchla jako pana wielkich talentów i serca poczciwego". Kupy ludzi zbrojnych napadły w ziemi łukowskiej na Mroczka, zrabowano dwór między Tarczynem i Grójcem, dlatego zostały "wysłane na wszystkie trakty poczty". Kasier skarbu koronnego Rudnicki, "człowiek zacny od wszystkich kochany" pożyczał skarbowe sumy i "wpadł w kallkulacją na 400000 z gurą złł". Komisja Skarbowa aresztowała go, również "sławna jego małżonka lubo niedawno z nim się rozwiodła równego z nim losu doznaje. Zabrano jej sprzęty i w własnym jej domie wartę postawiono". Kupiec z Hamburga Bizesty uzyskał w swoim czasie poparie bankiera Brentano, który go zrobił bankierem w Warszawie, "przez kilka lat JP Bizety znaczną tu figurę utrzymywał", ale obecnie "uczyniwszy szkody...uciekł z Warszawy", złapano go w Anglii. Z Kordonu austr. : dyspensę "od zapowiedzi do szlubów" udziela obecnie nie duchowieństwo, ale departament policji. "Kongress in ordine do traktowania o Pokój pomiędzy Portą i cesarskimi Dworami w Lemlinie zaczęty". Być może, że "odbierze skutek" dzięki pośrednictwu Francji, Anglii i Prus. Z Wilna 12 XII: Trybunał pod laską Morawskiego sądzi się.
• Proweniencja:
  • "Ex Parva Biblioth. Thomae Ignat~: y Łopaciński Sacr. Reg. Polon. Maj. Camerar~: y" - [eksl. brąz.]
  • Ze zbiorów M. Malinowskiego nr 52
• Hasła przedmiotowe: Gazety rękopiśmienne 18 w.