[Chronica summorum pontificum imperatorumque].

Opis

• Sygnatura: BK 00130
• Kopie:
  • CD 711
  • BPCim 3017
  • Mf 430
• Autor: Marcin Polak (1208-1279)
• Tytuł:
  • Chronicon pontificum et imperatorum. (łac.)
  • [Chronica summorum pontificum imperatorumque].
• Miejsce i czas powstania: Czechy 13-16 w.
• Opis fizyczny: 69 k. 24x18,5 cm
• Oprawa: Deski, skóra biała, zapięcie pojedyncze (rekonstrukcja)
• Uwagi dot. oprawy: Wygląd oprawy przed konserwacją (opis wg J. Zatheya): oprawa w deskę powleczona cienką skórą brązowo-szarą, bardzo zniszczoną na narożach i posiadającą trzy wielkie nacięcia i szereg mniejszych na przedniej okładce. Na tylnej okładce w dolnej części na dużej przestrzeni skóra zdarta, powyżej widać drobne, skośne, krzyżujące się nacięcia. Te równoległe linie stanowiły ozdobę oprawy, która nadwątliwszy skórę przyczyniła się do jej zniszczenia. W połowie desek po obu stronach zachowały się resztki po zapięciu klamrowym: 3 blaszki i fragment rzemienia, gwoździki i otwory po gwoździach i nacięcia w desce. Na tylnej okładce zachowały się 3 guzy ochronne drewniane i ślad po czwartym. Na przedniej okładce tylko zaledwie widoczne ślady po guzach. Guzy drewniane, prawdopodobnie pierwotnie służyły jako krążki warcabów, na górnej powierzchni posiadają od jednego do trzech kolistych rowków. Po kapitałce u góry ślad wpuszczenia w deski, na dole zaś pozostał rzemyczek wpuszczony do obu desek. Na skórze i deskach widać ślady kornika.
• Język: Łac.
• Zawartość:
  • 'Incipit cronica fratris Martinii penitenciarii domini pape de pontificibus et imperatoribus et actis eorum' k. 1-12
  • [Tekst ręką XIV w. wycięty z większej całości - ustęp z kroniki Marcina Polaka z Opawy o Joannie papieżycy] "Papa. Papa mulier creatur ex cronicis. Puella quedam iuvencula a quodam amasio suo [...]" k. I
  • Foemina Petre tua quondam ausa sedere catedra k. II
  • Benedictus in Johanni VIII. [...] primus virilitate explorata Pontifex Maximum creatur k. II
  • Martinus Polonus Opaviensis: Chronica summorum pontificum imperatorumque k. 1-57v.
  • Post nativitatem domini nostri Jesu Christi Octavianus k. 56
  • [K. 56, 57 i obustronnie 58-60v tej samej ręki uzupełnienia kroniki:] Nicholaus IIII natione romanus de domo ursinorum k. 56
  • processerat in Syciliam veniens est defunctus. Explicit cronica fratris martini ordinis fratrum predicatorum de imperatoribus et factis eorum k. 57v.
  • Uzupełnienie do Kroniki Marcina Polaka k. 60v-61v. pismo różnych rąk do r. 1350
  • Nicholaus papa IIII natione Marchianus de civitate Esculana Ordinis Fratrum Minorum k. 60v.
  • [Trzeciej ręki:] Clemens papa V natione Wasco k. 61
  • [Fragment bez początku i końca.] // pistorem vero suspendit. Oblitusque est pincerna interpretis sui. 'De sublimacione Joseph pro exposicione sompni pharaonis'. Post duos annos vidit pharao sompnum. Putabat se stare super fluvium k. 62
  • Petrus Comestor: Historia scholastica k. 62-69v.
• Grafika:
  • Papieżyca Joanna na tronie w otoczeniu kardynałów k. II
  • Morawy herb Czechy herb k. 1
  • Papieżyca Joanna k. I rys. kolor.
• Proweniencja:
  • Ze zbioru Tytusa Działyńskiego
  • rys. herbów Czech i Moraw
• Hasła przedmiotowe:
  • Papieżyca Joanna (postać legendarna)
  • Władcy biografie 1-13 w.
  • Władcy historia 1-13 w.
  • Papiestwo biografie 1-13 w.
  • Papiestwo historia 1-13 w.
  • Kronika łacińska 13 w.
  • Historiografia łacińska 13 w.
• Uwagi:
  • Od k. 12 na kartach recto: Pontifices, verso - Imperatores.
  • Pergamin w pierwszej części rękopisu do k. 61 gruby, północny, od k. 62 w drugiej części cienki. K. 61 dodano z jeszcze grubszego pergaminu. Z numeracji składek wynika, widoczny i z reklamantów, brak pomiędzy k. 36 a 37 składki V będącej zapewne też kwaternionem.
  • Pismo głównie 2 rąk: pierwsza k. 1-60v i druga k. 62-69. Na k. 60v-61v spotykamy 3 dalsze ręce kontynuatorów. Pismo ręki pierwszej to minuskuła gotycka, pismo cysterskie ze schyłku XIII w.; zapewne powstało jeszcze za pontyfikatu Mikołaja IV (1288-1298), a uzupełniano je kolejno za pontyfikatu Bonifacego VIII (1294-1303) i Klemensa V (1305-1314). Ostatnie dopiski wkrótce po roku 1350 powstały przed śmiercią Klemensa VI (1352). Druga ręka pisała francuskim gotykiem książkowym z końca XIII w.
  • W obu deskach od wewnątrz wyżłobiono zagłębienie i osadzono mniejsze deseczki (22,5x12 cm), na nich przyklejono kawałki pergaminu. Przy przedniej okładce naklejenie jest skomplikowane: górna część posiada okienko (12x7 cm), w którym osadzony jest kawałek liniowanego pergaminu, pokryty pismem XIV w.; w dolnej części opatrzonej uchwytem pergamin da się podnosić, odsłaniając część deseczki, przy czym zarówno pergamin podnoszony, jak kryjąca się pod nim deska pokryte są malowidłem z połowy XVI w., którego niebieskie tło sięga również na część nieruchomą. W tylnej okładce deseczka wyklejona jest papierem pokrytym w górnej części pismem z połowy XVI w., a w dolnej malowidłem z tegoż czasu.
  • Pismo w 1 kolumnie (k. 1-61), w 2 kolumnach (k. 62-69). W części pierwszej inicjały czerwone są na przemian z niebieskimi. Czerwone ponadto rubrykowanie i niektóre daty oraz tytuł na początku. Skąpe floratury z cienkich kresek niebieskich i czerwonych przy inicjałach.
  • Na k. 1 więcej ozdób. Znajdują się tam w kwadratowym tle różowa litera litera Q z postacią monarchy w złotej koronie i w czerwnonej szacie, siedzącego na czarnym tronie. Z boku na marginesach różnokolorowe łodygi i liście (różowe, niebieskie i czerwone). Na górnym marginesie potworek z niebieską głową i ogonem, czarnymi oczyma, białymi zębami, różowymi skrzydłami, czerwonymi łapami i białymi pazurami uchwycił w zęby naroże niebieskiego tła inicjału. Różnokolorowe ozdoby lewego marginesu łaczą się spleceniami ze sobą i z niżej położonym różowym inicjałem S na niebieskim tle z czerwoną plamą. Na dolnym marginesie okolone listkami, a połączone ze sobą różnobarwnymi koralikami (czerwone, niebieskie i białe), znajdują się 2 niebieskie medaliony. Na lewym - czerwona tarcza z białym lwem ze złotą koroną na głowie, na prawym - na niebieskiej tarczy orzeł biało-czerwony w szachownicę ze złotą koroną. Zmyta częściowo farba pokazuje zielony podkład. Są to zapewne herby Czech i Moraw, z czego można przypuszczać, że rękopis wykonano dla ówczesnego księcia czeskiego Wacława, od r. 1297 króla Czech, zanim jeszcze został w 1300 r. królem polskim.
  • W pierwszej części spotykamy rzadkie glosy i noty ręką XV w.: 13, 16, 17, 27, 28, 29, 29v, 31, 33, 37, 40v, 46v, 47, 50v. W drugiej części rękopisu czerwone są tytuły rozdziałów i inicjały przedłużone ozdobnymi liniami. Starych tytułów i oznak proweniencji brak, poza herbami.
  • K. I to karta naklejona na deseczkę przedniej okładki. Jest tu tekst ręką XIV w. z czerwonym inicjałem i rubrykowaniem, wycięty z większej całości. Zawiera on ustęp z kroniki Marcina Polaka z Opawy zaczynający się: "Papa. Papa mulier creatur ex cronicis. Puella quedam iuvencula a quodam amasio suo [...]". Poniżej namalowano w połowie XVI w. papieża w tiarze na tronie czerwono wyścielanym. Tiara, szata, rękawice i część tronu złote. W prawicy potrójny złoty krzyż. Twarz delikatna bez arostu, po bokach dwu kardynałów w czerwonych kapeluszach i czarnych szatach z potrójnymi krzyżami w rękach, z twarzami zwróconymi do papieża. Czerwony podpis objaśnia: "40 papa Joannes Octavus". Pod tym malowidłem znajduje się drugie na desce. W głębi przechodzi procesja z relikwiami i pochodniami, które niosą mnisi w czarnych kapturach. Na pierwszym planie w środku leży na ziemi papież w tiarze. Spod szat wysuwa się rodzące się dziecko. Po bokach po dwu kardynałów w czerwonych kapeluszach. Kardynałowie stojący po lewej stronie mają szaty niebieskie, po prawej czarne. Stojący po lewej mają kapki fioletowe, po prawej czerwone. Stojący bliżej papieża trzymają krzyże, stojący dalej po prawej stronie trzyma czerwoną ksiegę ze złotymi okuciami. Miny i gesty kardynałów wyrażają zaskoczenie, zgorszenie i bezradność. Scena ta nie ma objaśnień, lecz tłumaczy ją treść i powyższa notatka o papieżu Janie VIII.
  • K. II - na papierze naklejonym na tylnej okładce ręką XVI w. wypisano wiersz (10 linii) tłumaczący treść wszystkich malowideł zaczynający się: "Foemina Petre tua quondam ausa sedere catedra [...]". Poniżej na tle malowidła napis białymi literami: "Benedictus in Joanni VIII. [...] primus viritalite explorata Pontifex Maximus creatur." Papież bez tiary siedzi na tronie, którego oparcie ozdobione jest jabłkami z krzyżem, a widoczna poręcz - główką. Nogi oparte na poduszcze. Obok klęczy kardynał, który ręce włożył pod szaty papieża. Mówi on, jak świadczy czarny napis na tle malowidła: "Ill Papa est machio. Papa est vir". Stojący po lewej ręce kardynał trzyma tiarę w rękach i mówi (napis biały): "Habet". Po prawej stronie stoi kardynał trzymając potrójny krzyż w ręce. Za nim postać (kobieca) w kapturze opiera rękę na stojącym obok chłopcu (Zathey sugerował, że to Joanna i jej syn). Zathey przypominał, że scena porodu papieżycy była w okresie reformacji chętnie powtarzana przez grafików niemieckich XVI w. Opis Kętrzyńskiego pod sygnaturą: Hystorya 15. Celichowski II 4 7.
• Opracowania: k. I Druk. Mon. Germ. Hist. Script. T. 22 s. 428 k.II Publikacje: Eduard Fuchs, Illustrierte Sittengeschichte vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Renaissance Ergenzungsband. München 1909. Fig. 134: Niederkunft der Papstin Johanna auf der Strasse. Deutscher satirischer Holzschnitt; oraz Eugen Hollander: Die Medizin in der Klassischen Malerei. Stuttgart 1913. Fig. 75: Die Geburt der Papstin Johanna "Frau Giliberta". Deutsche Einblatt. Berliner königliche Kartensammlung