Kodeks Działyńskich I.

Opis

• Sygnatura: BK 801
• Kopie:
  • Mf 622
  • Mf 6762
  • BPCim. 3042
• Tytuł: Kodeks Działyńskich I.
• Miejsce i czas powstania: 1425-1488
• Opis fizyczny: 372 k. 20,5x15,5 cm
• Oprawa: Deski, skóra jasna, 2 poł. XV w.
• Język: Łac., pol.
• Zawartość:
  • Lekarstwa na bezpłodność kobiet k. 128v.
  • Vocabula juris provincialis et feodalis k. 129
  • Roty przysiąg według zwyczajów prawa miejskiego k. 129v.
  • Quando jus civile suscipiunt sic jurent. - Juro Deo Omnipotenti [...] et sancta Crux et omnes sancti" k. 129v.
  • Iuramentum consulum in eleccione. - Nos consules iuramus Ius [...] et omnes sancti" k. 129v.
  • Iuratorum. - Nos iurari iuramus iusto iure et vero iudicare [...] et sancta crux" k. 129v.
  • Advocati. - Ego N iuro Deo omnipotenti et domino Regi [...] et sancta crux" k. 129v. Por. rotę niżej k. 264v.
  • Regule iuris satis pulcre per versum k. 129v.
  • Zwierciadło saskie: Sächsische Weichbildrecht k. 130-170v.
  • Wiersze satyryczne łacińskie z 15 w. k. 170v.
  • "Inflata mente Bruchnik, cum concawa dente Cum sacco salis, abs caligis et oculis malis [...] Et Bruchnik cecum ducunt ad prelia secum" k. 170v.
  • "Aliud. -Te loquor absentem, te vox mea nominat unum [...] Dictandi vires siccaque lingwa negat" k. 170v. Wiersz nie druk., znany ze wzmianki o inm u Helcla
  • Drobne zapiski różnej treści z połowy 15 w. - Statutum de feriis provinciale k. 171-172
  • "Volens deus omnipotens nos in se cum nostris operibus [...] excomunicare teneantur etc." k. 171v.
  • De archiepiscopatu cracoviensi k. 172-173
  • "Postquam Rex Kazimirus, qui et Monachus sancti Benedicti fuit [...]" k. 172-172v.
  • "In die autem festivitatis ipsius devote concurrentibus [...]" k. 172v.
  • "Hoc quoque silencio pretereundum non est [...] M CCLIIII canonizatus est etc. k. 172v-173
  • Anno autem domini Millesimo LXXXVIII sacrum corpus eiusdem sancti Stanislai presules Cracovienses transtulerunt ad eccclesiam maiorem cum debita veneracione de Rupella etc. k. 172v-173
  • Drobne zapiski różnej treści k. 173-174
  • Phizonomia k. 174v-175 tyt. z marg., właściwy obcięty u góry
  • Sachsenspiegel. Liber II Juris Magdeburgensis seu ius Saxonum Provinciale k. 175-239
  • Secuntur capitula iuris Teutunici compendiosa et utilia quasi summaria k. 239v-246
  • Sumarii casus iuris terrestris Polonicalis editi per regem Kazimirum, prelatos et barones k. 248-256
  • "De constitucionibus et statutis in colloquio generali Visliciensi per Regem et prelatos regni Polonie editis" k. 248-256
  • Statuta warckie k. 256v-263v.
  • "Statuta et iura per prelatos serenissimumque principem dominum Wladislaum Regem Polonie et barones tocius Regni eiusdem in Cracovia edita [...]. - De transposicione terminorum. cap. I" k. 256v-263v.
  • Dodatki ze statutów dopisane drobniejszym pismem k. 263v-264
  • Tablica podziału Biblii, notaty sądowe k. 1
  • Vita S. Albani martiris k. 2-5v.
  • Notatka po r. 1488 dotycząca rodziny Jagiellonów k. 5v.
  • Guido de Columna Historia destructionis Troiae k. 6v-107
  • List do Jana treści filozoficznej k. 107-107v.
  • Guido de Columna: Historia destructionis Troiae k. 108-111v. Koniec wcześniej pisanego egzempl.
  • Polska pieśń o św. Stanisławie z XV w. z nutami, układ w 5 liniach k. 114v-116v. Tekst ten w 2 liniach pod nutami, niżej: Tenor, Contratenor, nuty, jeszcze niżej pomiędzy liniami nutowymi znów tekst
  • "Weszyel szą Polszka korono, ysz masz thakyego patrona dostoynego Stanislawa, yenszye wyszedl sczyepanowa, Then yeschye swoy mlodosczy napelnyon boszkyey mylosczy Wyodacz swoy szywoth wecznosczy wyknal w swey sprawyedliwosczy. Ultra non habeo" k. 114-116v.
  • Melodia pieśni o Janie Kapistranie. - Alleluia amen, deo gracias, sed libera. Nota Cancionis de illo viro Capistrano dive memorie k. 115 (zm. 23. X. 1456)
  • Kopia listu Kazimierza Jagiellończyka, królewicza polskiego [...] do Macieja Korwina z 7. IX. 1471 k. 116
  • k. 115v-115 karty z liniami na nuty
  • k. 115av linie odgraniczające margines, liniowania ani tekstu nie ma
  • Słowniczek prawniczy łacińsko-polski. - Secuntur vocabula juris Meydenburgensis k. 117-122v. W 2 kolumnach i alfabet. układzie litery A-V
  • Notatki k. 123v-124, w tym k. 123 nie zapisana
  • Zapiski prawnicze i dotyczące miar k. 123v.
  • Zapiski wskazujące tablice pokrewieństw - linea ascendens i linea descendens k. 123v.
  • Zapiski o miarach k. 123v.
  • [Tablice powinowactw] gradus affinitatis k. 124
  • Zapiski wierszem o miarach k. 124
  • Jan Długosz: Klejnoty. Insignorum Clenodiorum Regis et Regni Polonie descripcio etc. k. 124v-128
  • Zbiór 23 ortyli magdeburskich - fragment łacińskiego tłumaczenia V red. k. 338v.
  • 13. "Si quispiam fuerit fideiussor ad statuendam [...]" k. 339
  • [18]. "Qui alium per civitatis ministerialem sive bedellum [...]" k. 339v.
  • "Quidam causidicus promisit coram iudicio bannito [...]" k. 340
  • "Qui de usura recepta convinctus fuerit [...]" k. 340v.
  • "Ideo facte sunt leges ut humana refrenetur [...]" k. 340v. Obok narysowana piórem otwarta książka
  • Regula iuris k. 341-342 dopisane inną ręką niż poprzednie ortyle
  • "[N]ullus hospes vel alienus [...]" k. 341
  • "[S]i quispiyam coram iudice sentenciam redarguerit [...]" k. 341v.
  • Próby pióra i notatki wierszowane, przepisane ze względu na świadectwo o proweniencji w całości k. 354v.
  • Visio S. Pauli k. 355-356v. bez pocz.
  • "Incipiunt exposiciones super Pater noster. Ave Maria et super Credo [...]" k. 356v-359v.
  • Pater noster qui es in celis. Sciendum est quod hec oratio dominica dicitur [...]" k. 356v-357
  • Mierzwa Kronika - skrócona przeróbka k. 359v-360
  • Sequitur de etatibus mundi ab origine mundi annuatim inscriptis k. 360
  • Dodatki rocznikarskie z lat 1484-1490 k. 370-370v. późniejsze i pisane inną ręką
  • [Notatki rocznikarskie z lat 1386, 1435, 1444 i 1492, tyczące koronacji i śmierci Jagiełły, Warneńczyka i Kazimierza Jagiellończyka] k. 370v.
  • Rota przysięgi k. 264v.
  • Polski przekład statutów wiślickich Kazimierza Wielkiego z r. 1460 k. 265-298
  • "Kazimierz z boga mylosczy krol polsky wyznawyamy thymto pysmem chczącz aby poddany [...]" k. 265-265v.
  • "[N]apoczątku sądów, sądzącz strony tylko mayącz boga przed oczyma [...]" k. 265v-266
  • "[J]aroslaw z boga mylosczi Gnyesnyenskyey czyrkwie Jarczybyskup postanowyony [...]" k. 266-266v.
  • O rany kaplana albo szaka. 3. k. 266v-295v.
  • Quod aliquo castellanorum iudicia non debent fieri. - Gednym prawem mayą sadzyc we wszystkich zyemach krolewskych k. 296-298 inną ręką II tyt., [165] dopis ręką 19 w., ost. słowa brak w druku
  • Liber Juris feudalis k. 298v-322
  • Capitulum theme Juris feodalis k. 298v-321v.
  • Istud capitulum sequens pertinet ad LXXXV k. 321v-322
  • De recompensa rerum k. 322
  • Explicit liber feodalis iuris feria sexta in vigilia divisionis apostolorum anno domini M CCCC LXnono [14 VII 1469]
  • Versus de tribus Herodis. - Ascolonita necat pueros, Antipa Johannem. - Agrippa Jacobum, claudens in carcere Petrum k. 322v.
  • Notatki rocznikarskie polskie z lat 1422-1473 k. 322v-326
  • "Anno domini M CCCC XXII dominus Albertus de Lubincza episcopus Posnaniensis excluso domino Petro Wysch de Ecclesia Cracovienci [...]"
  • Notatki rocznikarskie od r. 1 do 982 k. 323-326
  • Historia Apoloni regis Tyri k. 343-353v.
  • "Hic [...] dixit uxori sue: Certe dixeras Appolonium naufragium fecisse [...]" k. 326v-330v. tekst i znak obcięte z marg.
  • Zbiór 30 ortyli magdeburskich - I redakcji w przekładzie łacińskim - Weisthümer k. 331-338v.
  • De legittimo pupillari tutore tam agnato, quam eciam fidei comisso utrum [...] Questio prima [1] k. 331
  • Responsum huius super premissa questione. - [2] Utrum prefectura advocacie vel scoltecie iure succesionis possit devolvi in personam femine k. 331-331v.
• Proweniencja: "Mat[hias] Paulowicz tenetur censum" - [rkps 2 poł. 15 w., wewn. przedn. okł.]
• Hasła przedmiotowe:
  • Albanus św.
  • Apollonius Tyanensis (4-ca 97)
  • Herodot (ca 485-ca 425 p.n.e.)
  • Jagiellonowie (ród)
  • Jan Kapistran (św. ; 1386-1456)
  • Jastrzębiec, Wojciech (prymas Polski ; 1362-1436)
  • Kazimierz Jagiellończyk (król Polski ; 1427-1492)
  • Paweł Apostoł (św. ; ca 8-ca 67)
  • Piotr z Radolina bp krakowski (ca 1354-1414)
  • Stanisław (św. ; ca 1030-1079)
  • Władysław III Warneńczyk (król Polski i Węgier ; 1424-1444)
  • Władysław Jagiełło (król Polski ; ca 1351-1434)
  • Krzyżacy
  • Prawo 14-15 w.
  • Jednostki miar 14-15 w.
  • Literatura polska 15 w.
  • Pieśń polska (muz.) 15 w.
  • Heraldyka 15 w.
  • Troja (Turcja, miasto dawne)
• Uwagi:
  • Oprawa z II poł. XV w. (przed 1487 r.) w deski obciągnięte jasną skórą, pierwotnie ciemniejszą, dziś wytartą i zniszczoną. Po zapięciu na dwie klamry pozostały tylko mosiężne blaszki służące do zaczepiania. Deski umocowane są na trzech wiązadłach oraz przy kapitałkach. Skórzane części wiązadeł są naderwane, a ich zakończenia wpuszczone są w deskę i umocowane kołeczkiem. Powierzchnia okł. podzielona była na ramkę oraz zwierciadło. Paski klamer umocowane były żelaznymi gwoździami, stąd rdza dotarła do pierwszych kart bloku. Pozostał dolny gwóźdź
  • Znaki wodne
  • W inwentarzu rękopisów notatka ołówkiem: Helcel I, XXVIII sygn. D I
  • Pismo kilku rąk. Do rozpoznanych należy ręka pisząca na k. 24-107, gdzie pisarz podpisał się na k. 107: "scripta per manus Stanislai de Yaszcz[ow]" pod datą 20. VII. 1463
  • Innym piszącym (k. 141-170) był podpisany z datą: 22. XI. 1455 w Solcu "S. [Stanisław?] de Oppatow"
  • Trzecim pisarzem, który podpisał się na k. 354v był Jan Głowski: "Johannes Glowszky hec fecit". Z jego ręki pochodzą uzupełnienia tekstów, np. k. 340v-342, 326v-330v
  • Teksty rękopisu zależnie od rąk występują w różnych układach graficznych, zasadniczo w jednej kolumnie, jedynie na k. 239v-245v spotykamy dwie kolumny
  • Niezbyt częste są glosy marginalne, gdzieniegdzie słowa polskie, zdobienie skromne; inicjały dość proste, czerwone. Na wielu kartach miejsca na inicjały pozostawione puste. Tytuły i teskty czerwone na k. 137v-146, 152v-157 i 176v-178. Schematyczne rysunki na k. 123v, 124, 125-126v
  • Teksty na k. ochronnych perg. pochodzą z różnych okresów, najstarszy podstawowy tekst pisany jest minuskułą gotycką z k. 13 w. lub pocz. 14 w., jest to tekst liturgiczny w 2 kolumnach. Na k. I tekst z nutami (musze łapki) na 4 liniach
  • K. II ochronna zapisana jest również minuskułą gotycką z przełomu 13 i 14 w., lecz innej ręki, piszącej ciemniejszym atramentem
  • Na kartach ochronnych liczne notatki
  • Pomiędzy 2 kolumnami tekstu swe spostrzeżenia o rkpsie wypisał Joachim Lelewel: "Tłomaczenie statutów polskie od pag. 265-298 (powinno być 295), jest pisane roku 1460, ponieważ aż do 295 jest pisane tąż ręką i na tymże samym papierze co statut Jagielloński p. 256-263. Lecz od pag. 296 do końca jest dopisany r. 1469, bo jest nieco odmienne i na papierze takim, na jakim pisano capitulum juris feodalis p. 298-322. Lelewel Joachim"
  • Na k. Iv również w środku pomiędzy kolumnami jest notatka: "N. B. Statuta Vladislai Regis de a. 1460 collata sunt per me Bandtkie 1826"
  • Prawie cała k. 342 i 354 nie zapisane; k. 343-353v patrz przed k. 323v jako nr 33
  • k. 338v. Ortyle nr 12-34 znane były i z rkpsu BK 817 (DV) dziś zagubionego, z rkpsu Opatowieckiego (Ossol. 832) i rkpsu lwowskiego (Ossol. 50). Podana numeracja w przybliżeniu odpowiada numeracji rkpsu lwowskiego opisanego przez Wiszniewskiego w Historii literatury polskiej, t. 5, tzn. ortylom nr 12-36
  • Rozważając sprawę proweniencji rkpsu przypomnieć trzeba wykazane łączności pisarzy poszczególnych jego części z klasztorem benedyktynów św. Krzyża na Łysej Górze, z Lublinem, Opatowem i Solcem, a może i Krakowem
• Opracowania:
  • k. 170v. Druk. Cod. ep. Vit. s. 1065 Append. nr 38 ok. 1420, z rkpsu Praga Univ. N. VI. A. 7, tj. Ms 1018 po edykcie "contra participantes cum Bruchrink processus"; w Cod. ep. Vit. wym. na s. 1069 Nicolaus Brucherring jako poseł Jagiełły z r. 1422. T. Tyc: Z dziejów kultury. Poznań 1925 s. 43 przypisuje autorstwo Ciołkowi
  • k. 171-172 Fragm. z Statutów Trąby. Lib. II c. 3 de feriis por. Fijałek-Vetulani s. 38-39, bez uwzględnienia tego rkpsu, w którym jest dodatek: święto św. Zofii
  • k. 171v. Statuta Trąby l. c. s. 39 de sabbatizacione
  • k. 172-172v. Por. M. P. H. IV, 65 rocznik świętokrzyski. Początkowy ustęp w dosłownym brzmieniu nie był przedruk., a dalszy tekst odpowiada ustępowi z Vita Maior S. Stanislai cap. 14 (druk. M. P. H. IV s. 383), przy czym sam tekst podrobionego brewe Benedykta IX druk. był z odmiankami wg tego rkpsu przez Bielowskiego w M. P. H. I, 358-359
  • k. 172v. Nie ma tego zdania w Vita Maior S. Stanislai. Por. M. P. H. IV, 68. - Ustęp z Vita Maior S. Stanislai - M. P. H. IV s. 438 z c. 56
  • k. 172v-173 Literaturę do "brewe Benedykta" por. Z. Budkowa: Repertorium polskich dokumentów doby piastowskiej. Kraków 1937 s. 7-8
  • k. 248-256 Druk. Ulanowski: o. c. s. 401-427. Por. BK 800 k. 52, BK 816 k. 25
  • k. 256v-263v. Druk. Ulanowski: o. c. s. 569-582. Por. BK 794 k. 6, BK 799 k. 119, BK 800 k. 71, BK 816 k. 79
  • k. 114v-116v. Tekst ten druk.: Maciejowski: Piśmiennictwo polskie. Warszawa 1851-1852. Dodatki s. 38; Helcel: St. P. P. P. T. 1 paragr. 22; Bobowski: Polskie pieśni katolickie od najdawniejszych czasów do k. 16 w. "Rozpr. Wydz. Filol. AU" T. 19: 1893 s. 110; o melodii por. A. Poliński: Dzieje muzyki polskiej w zarysie. Lwów 1907 s. 40
  • k. 117-122v. Druk. Z. Celichowski: Słowniczek łacińsko-polski wyrazów prawa magdeburskiego z w. XV. Poznań 1875 s. 1-7 wstęp, 9-16 tekst, tablic z podobiznami 12. Wyd. to uzup. H. Łopaciński (Lubicz) w czasopiśmie "Prace Filol." T. 5 s. 61-62
  • k. 123v-124 Druk. Helcel w St. P. P. P. T. 1 s. XXX przyp. 1
  • k. 124v-128 Druk. z uwzgl. tego rkpsu: Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego wyd. Z. Celichowski. Poznań 1885 s. 1-13 wstęp, 15-27 tekst, podobizny tabl. 8; krytyczne wyd.: Klejnoty Długoszowe. Oprac. i wyd. M. Friedberg. "Rocz. Pol. Tow. Herald." T. 10: 1931 s. 52-76, opis rkpsu s. 4, omówienie s. 17-18
  • Statut wiślicki Piekosiński: o. c. s. 181.
  • Piekosiński: o. c. s. 181-182
  • Piekosiński: o. c. s. 182
  • Piekosiński: o. c. s. 182-217, oraz Statut wislicki wyd. przez Z. Celichowskiego, wstęp s. I-VI i podobizny homograficzne s. 67
  • Piekosiński: o. c. s. 217-220
  • Helcel: o. c. XXXIV przyp. 1, podobny tekst ms. B.J. 169, s. 155 z r. 1308 - druk. Łaski: o. c. f. 245v-262v.
  • Łaski: o. c. f. 262v.
  • M. P. H. T. 3 s. 242-243 z tego ms. jako "spominki kazimierskie", nazwa ta zapewne pochodzi od wiadomości o zawaleniu się sklepienia w kościele św. Katarzyny na Kazimierzu pod Krakowem na skutek trzęsienia ziemi 5. VI. 1443 r. Inną zapiskę o tym samym trzęsieniu ziemi por. na k. Iv rkpsu BK 1371; wyd. w M. P. H. V, 967
  • Helcel: o. c. s. XXXV przyp. 2, druk. zakończ. tych notatek - nie były one przedmiotem analizy, por. więc Martinus Polonus: Chronica pontificum et imperatorum
  • Riese A.: Historia Apolonii regis Tyri. Lipsiae 1871. Por. Rose: Cod. elect. Berol. 564 f. 92-98 podobnie, do bliższego zbadania należy uwzględnić: Klebs E.: Die Erzählung von Apollonius aus Tyrus. Eine geschichtliche Untersuchung über ihre lateinische Urform und ihre späteren Bearbeitungen. Berlin 1899 s. 115, początek jak w red. RA, por. o. c. s. 18-25; Oprócz wyżej wymienionych por. druk. Utrecht c. 1475 G. W. 2272, ale tekst nie dosłowny
  • Bobrzyński: Ortyle magdeburskie s. 11 tabl. 23.
  • Helcel I, XXVIII; zob. Majkowski, Pam. Bibl. Kórn. z. 5
  • Bandtkie J. W.: Jus Polonicum. Warszawa 1831 s. XV; Helcel Z. A.: Starodawnego prawa polskiego pomniki. T. 1, Kraków 1856 s. XXVIII-XXXVI; Celichowski Z.: Słowniczek łacińsko-polski wyrazów prawa magdeburskiego z w. XV. Poznań 1875 (z podobizną); Celichowski Z.: Statut wiślicki w polskim przekładzie r. 1460. Poznań 1876 (z podobizną); M. Bobrzyński: Ortyle magdeburskie. Przedruk homograficzny z kodeksu Biblioteki Kórnickiej. Poznań 1876; Mańkowski L.: Kritische Bemerkungen zu dem texte der sog. Zweiten Uebersetzung des Statuts von Wislica. Diss. Breslau 1889; Celichowski Z.: Insignia seu clenodia Regis et Regni Polonie. Z kodeksu kórnickiego (z podobizną). Poznań 1885; Piekosiński F.: Tłumaczenie polskie statutów ziemskich. [W:] Archiwum Komisji Prawniczej. T. 3. Kraków 1895 s. 173; 7-220; Kutrzeba S., Ulanowski B.: Statuta Casimiri Magni. [W:] Archiwum Komisji Prawniczej T. 2. Kraków 1921 s. XVIII-XIX; Ulanowski B.: Statuta Casimiri Magni. [W:] Archiwum Komisji Prawniczej T. 4. Kraków 1921 s. 401-432, 569-582; Friedberg M.: Klejnoty Długoszowe. "Rocznik Pol. Tow. Herald." T. X: 1931 s. 4, 17-18; Balzer O.: Statuty Kazimierza Wielkiego. [W:] Studia nad historią prawa polskiego. T. 191. Poznań 1947 s. 200-214-218; Majkowski E.: Dlugossiana w dziale rękopisów Biblioteki Kórnickiej. "Pam. Bibl. Kórn." 1955 s. 195-196; Lelewel J.: Polska wieków średnich. T. 3. Poznań 1851 s. 219
  • Aceto Francesco, Pasqualetti Cristiana, Zimei Francesco: Provincia Pinnensis. Il Medioevo francescano in Abruzzo, Rzum 2022.