Gazeta pisana 1789.

Description

• Sygnatura: BK 01324
• Kopie:
  • Mf 2221
  • Mf 5970
• Tytuł: Gazeta pisana 1789.
• Miejsce i czas powstania: 1789
• Opis fizyczny: 95 k. 21x19 cm
• Oprawa: półsk., 18 w.
• Język: Pol.
• Zawartość:
  • 2-3 s. Z Warszawy ie 3. Jan. [3 I] 1789. Noty skonferowanych stanów i interwencja króla pruskiego spowodowały, że Moskwa nie będzie zimować w Polsce. Ustała drożyzna na Podolu i Ukrainie, a "chłopek" jest już teraz pewny swego powrotu do domu. Gotowe do wtargnięcia w kraj nasz regimenty pruskie otrzymały rozkaz powrotu do swych kwater. Dla wojska polskiego pruską broń przystosowuje Tepper i Blanc; zamówienie na broń wysłano do Saksonii. W Wiedniu zabiega się o pokój z Portą; Węgry i Czechy nie chcą świadczyć na rzecz tej wojny. Pogłoska o zdobyciu przez Moskali Oczakowa. Zmarła kanclerzyna Borchowa.
  • 4-5 s. Z Warszawy ie 10. Janr. [10 I] 1789. Wojska moskiewskie pod Oczakowem są tak dobrze zaopatrzone na zimę w celty i namioty, "że chociażby zima nieustannie trwała to im się nie sprzykszy", dokucza jedynie brak dobrej wody. Wiadomość o wzięciu Oczakowa potwierdza hetman w. kor. oraz kurier ros. Godlewski. Trwają sesje sejmowe, debaty nad uregulowaniem podatków i wysłaniem posłów do dworów zagranicznych; wytworzyły się trzy partie: pruska, moskiewska oraz cesarsko-królewska. Rzeczpospolita otrzyma pożyczkę z Genui na werbunki wojskowe. Spodziewać się należy w Kordonie konfiskat na rzecz skarbu moskiewskiego.
  • 6-7 s. Z Warszawy ie. 17. Jan. [17 I] 1789. Cesarz turecki konferuje z ministrami dworów cudzoziemskich na temat pomocy Prus i Szwecji w toczącej się wojnie. Stany obradują nad treścią noty w sprawie "pozbycia się z kraju wojsk rossyjskich" oraz nad zniesieniem Rady Nieustjącej, a powołaniem Straży Narodowej. wojewoda wileński otrzymał order Orła Czarnego od króla pruskiego. Rozpoczęto werbunek do nowych regimentów, w końcu stycznia nadejdzie broń. Bunt chłopstwa na Ukrainie. Z Wilna 22 I: obchodzono "dzień wielkich rodzin", uroczystość na cześć króla, marszałek trybunału Łoppot wydał bal. Zmarła starościna olkieniska Granowska.
  • 8-9 s. Z Warszawy ie 24. Jan. [24 I] 1789. Wobec pogróżek Moskwy i Prus wydaje się, "że Stany Skonferowane zamysłów swoich do skutku nie przywiodą", bowiem posłowie bywają przychalni "Dworowi czy Ojczyźnie czyli których z sąsiednich potencyi". Obywatele żądają osłony przed grasującymi wojskami moskiewskimi. Komisja Wojskowa wydała ordynans regimentom i spodziewać się należy wyprawy na Ukrainę. Obywatele województwa bracławskiego nie chcą płacić świeżo uchwalonego podwójnego podymnego z racji świadczeń na rzecz Moskwy. "Mówią tu takoż o mającej nastąpić deklaracyi przeciw Moskwie, która jeżeli nie odpowie na teraźniejszą Notę, to niechybnie z nami wojować zamyśla". Moskwa ma uderzyć na Litwę, aby przeszkodzić wojewodzie wileńskiemu w rekrutowaniu wojska dla Rzeczpospolitej. "Po różnach mowach na Sessyi onegdajszej mianych wielowładna w Ojczyznie naszej Magistratura to jest Rada Nieustająca, która do tych czas sejmowe czynności wstrzymywała, bo w roku 17 wieku swego o trzech kwadransach na jedenastą mimo licznych doktorów o jej zdrowie troszczących się przeniosła się do wieczności".
  • 10-11 s. Z Warszawy ie 31 Jan. [31 I] 1789. Po zniesieniu Rady Nieustąjacej odbywają się obecnie sesje prowincjonalne w sprawie podatków, "z okoliczności zniesienia tejże Rady różne tu się pokazują Pisma jako to Nadgrobki, Modlitwy etc. wierszem i prozą pisane". Przewidziane ustanowienie Straży Narodowej oraz wysłanie delegatów na Sląsk, gdzie ma nastąpić spotkanie cesarza, króla pruskiego oraz elektora saskiego, to spotkanie "ma sprawić niezawodnie Narodu Polskiego uszczęśliwienie", cesarz bowiem ma odstąpić Moskwę, a Turcja ją zaatakuje wespół z Prusami, "a lubo u nas śmieją się z tego, że ustanowienie woyska tylko jest na papierze z tym wszystkim wątpić nie można, że niezawodnie armią w tym roku zobaczą w polu, która przy pomocy Najwyższego wróci dawną sławę Polakom". Poseł Sztachelberg jedzie do Peterzburga, "jak tu mówią chce uprzedzić Polaków i deklarować wojnę., znaczny obywatel moskiewski donosi", że armia rosyjska jest w lichym stanie, schorowana i źle odziana. Duchowieństwo nie chce płacić podatków.
  • 12-13 s. Z Warszawy ie 7. Febr. [7 II] 1789. Działa się na zwłokę, by przeszkodzić obradom sejmowym. Sztachelberg dał "pochlebną i przymilającą się odpowiedź na Notę..., zapewniwszy też, iż się spodziewa wkrótce podobnej rezolucyi z Petersburga". Uważa on, że komendanci wojsk narodowych składają "raporta podług swego widzimi się...i że żadne wojsko jego monarchini nie wkroczyło, ani wkroczy w granice Polskie". Temu oświadczeniu przeczy fakt wtargnięcia całego korpusu do dóbr ks. Józefa Lubomirskiego, "zapłacona Partja Polaków od Moskwy" straszy konsekwencjami, a jeśli dalej trwać będzie taka sytuacja "tedy niezawodnie w Kraju naszym nastąpi rześba a nietylko że Moskalów, ale nawet i zdrajców Ojczyzny, którzy wyjechali bunty wszczynać w podobnej okoliczności, mają tu się starać wygubić". Po zajęciu Oczakowa i Chocimia Moskalom "i cesarskim" wydaje się, iż zawojowali ze wszystkim nie tylko Turka, ale i inne narody z nimi graniczące". Cesarz spodziewa się "tak z Pruss, jako i z Saksonii gości do Czech, wysłał na przyjęcie tychże znaczną część swojej armii, jak tam ci goście będą przyjęci, czas pokaże". Zmarł poseł rawski Piekarski. Pojawiła się moneta cynowa, "fabrykowało oną dwóch Czechów na Pradze, którzy już złapani i do więzienia osadzeni".
  • 14-15 s. Z Warszawy ie 18. Febr. [18 II] 1789. Obrady sejmowe nad "ułożeniem podatków jako też i etatu wojsk". Negatywna odpowiedź imperatorowej na notę w sprawie ewakuacji wojsk moskiewskich; czekamy na odpowiedź pruską. "Gwałtowne tu od niejakiego czasu werbunki nie wiele pożytku sprawują, gdyż z rekrutów ubodzy dyzerterują, a bogatsi okupują się [...] Co niedawno spotkało Radę Nieustającą, to się zapewne zyiści na Kommissyi Edukacyinej. Wszyscy bowiem powszechnie na nią utyskują i tejże samej, co i zmarłej Radzie, życzą pomyślności". Wpłynął projekt, aby subalterni z poprzedniej Rady weszli w skład Deputacji Interesów Cudzoziemskich. Moskwa ma prowadzić z Turcją wojnę defenzywną, a całą potęgę - pod dowództwem Potemkina - ruszyć na Szwedów. Stolnik litewski Czartoryski "już wyjechał na swą funkcję do Berlina, a w początkach postu i inni do Dworów Cudzoziemskich wyznaczeni wyjadą Posłowie". Wiadomość, że "chodzi tu po ręku kopia listu hr. Montmorin ministra spraw zagranicznych Dworu Wersalskiego, pisanwgo do JPa Ambort, sprawującego interessa Dworu Wersalskiego w Warszawie", który zapewniając o przyjaźni Francji "radzi, aby z potencjami sąsiedzkiemi jak najrostropniej obchodzić się, a tym sposobem zachęca nas do przyjaźni z Moskwą". Z Wilna 22 II: odwołano sądy trybunalskie z powodu wyjazdu sędziów na sejmiki; sądom grodzkim przewodniczy wojewoda wileński Buchowiecki; oskarżono żydów wileńskich o zabicie szlachcica w czasie sejmiku, dochodzenia trwają i "z iwelką starannością szpiegują, a jeżeli się to wyśledzi, tedy cale za wieleby było na żydów". Deputaci na Trybunał lit.: sędzia Mikulski, starosta niemonowski Wołłowicz, podkomorzyc połocki Zenowicz, szambelan Spinek. Sędziami ziemskimi wybrano: Skindrę, starostę koniuchowskiego Sobolewskiego, a na miejsce zmarłego Sawickiego - łowczyca Pomarnackiego.
  • 16-17 s. Z Warszawy ie 21 Febr. [21 II] 1789. W maju będzie pod bronią w Koronie kilka nowych regimentów, chociaż ludzie z tego "dzisiaj powszechnie zwykli się naśmiewać". Regiment będzie liczył 2174 głów, będzie również kilka batalionów ochotników, powiększy się artylerię i kawalerię. Poseł duński protestował przed marszałkiem sejmowym, ponieważ mu "zwerbowano lokaja do żołnierzy". Lokaj nie miał odpowiedniego zaświadczenia, a poseł odebrał odpowiedź, "iż kto żąda bezpieczeństwa powinien Prawu bydź posłusznym". Stany sejmujące domagają się od Moskali, aby wyprowadzili swe wojska oraz zlikwidowali magazyny, ponieważ zboża "nikt już im w Polszcze nie przeda, gdyż Rzplta sama dla swego wojska będzie onego potrzebowała". Jest tu pogłoska, że wojska tureckie gotują się do ataku na Oczakow. Ze względu na chorobę króla nie odbywały się sesje sejmowe, obecnie będą obradowały trzy razy na tydzień, "a reszta na prowincjonalnych sesjach układać się będzie". Podstoli kor. Potocki jedzie na własny koszt do Francji, "gdyby tak i wszyscy Posłowie do innych Dworów uczynili, byłoby to wielką offiarą dla kraju".
  • 18-19 s. Z Warszawy ie 28 Febr [28 II] 1789. Potwierdza się wiadomość o buncie chłopstwa na Ukrainie; "w wielkim to jest u wszystkich podziwieniu, kto tego buntu jest przyczyną i podżogą", sejm obraduje "ażeby zapobiegać jak najprędzej temu złemu tlącemu się, które łatwo jest jeszcze ugasić, aniżeli potym, gdy już plomieniem zajmie się i wybuchnie [...] Jak wieść niesie z Moskwy prowadzono hersztów, z których są po części czerńca [...] Spodziewać się trzeba, że przyczyna i autor tego buntu wyjawią się". Powiększa się kawaleria narodowa, ale "nie życzący dobrze ojczyźnie barzo tu tę kawalerją ganią, nazywając ją kozactwem, rabusiami i wcale nie zdatnemi służyć Ojczyźnie. Z tym wszystkim, gdy Jch zobaczą zupełnym komplecie poznają wtenczas, że potrafią oni utrzymać swój Honor i stawić się mężnie będą za Ojczyznę". Ze względu na bunty na Ukrainie oraz "dla prędszego ratunku Ojczyzny" obradowano nad projektem popisów wojskowych; projektowi sprzeciwili się: poseł połocki Sielicki i poseł smoleński Suchodolski, a rozruchy w czasie obrad uśmierzył sam król, winnych zaś ekskuzował poseł Lubelski Potocki. Stany udzieliły odpowiedzi ojcu św. na breve w sprawie podatków duchowieństwa. Debata sejmowa nad konfiskatą dóbr tych, "którzy wzniecają bunty na Ukrainie"; ordynanse dla regimentów, aby "natychmiast ruszyły do marszu na Ukrainę", jednocześnie za posrednictwem księcia stolnika wniesiona próba do króla pruskiego "o mediację do Imperatorowej JMci, aby kazała wojskom swym wymaszerować z Polski". Cudzoziemskie wiadomości notują, że zmarła żona wielkiego sułtana, "chrześcianka i kommedjyntka we Włoszech", którą kiedyś "na pewnej podróży morskiej zabrali...armatorowie i dla przedziwnej piękności offiarowali oną w. sułtanowi, który ją kochał passjami". Sejm w Sztokholmie sądzi za nieposłuszeństwo królowi konfederatów "przy armii w Finlandyi będących [...] Stany wyższe i niższe wszystkie się za królem bydź pświadczają i całe swoje majłtki wespół z życiem zaweryfikują".
  • 20-21 s. Z Warszawy ie 4 Mar [4 III] 1789. Moskale nie chcieli zapłacić cła na komorze polskiej, a nad to obelgami obrzucili Polaków o raz Stany RP, "na te, tak obelżywe słowa Moskalów, któżby nie był czułym, będąc Polakiem?", dlatego winnych doprowadzono do rosyjskiej komendy, "lecz jak każdemu u nas wiadomo, że nigdy uskarżająca się komenda polska nie miała satysfakcyi, tylko na nią zawsze winę złożono i ukarano, tak się też i temi czasy stało". Komendant Lubowicki zarządził zwiększenie ilości wojska przy komorze, ale nim to nastąpiło, Moskale dokonali napadu, "ośmiu Polaków zabili, resztę połapali i powiązali, a niektórych nożami pokłóli". Sprawa będzie rozpatrzona na sejmie. "Chodzi tu po ręku manifest Porty Ottomańskiej przeciw Moskwie, która włożwszy na Polskę jarzmo gwarancyi nietylko, że się stara z wolnego Narodu uczynić Despotyzm, ale też pobudzają chłopstwo do buntu, zaleca, aby śmiało i odważnie Polaków rznęli, za co bezpieczeństwo onym i protekcja od Moskwy jest zapewniona".
  • 22-23 s. Z Warszawy ie 14 Mar [14 III] 1789. hetman Branicki wydał obiad z racji imienin Sapiehy, marszałka konfederacji lit.; po obiedzie debatowano nad projektem "zniesienia ekspektatywow emplitenzow"; czynny udział w tej sprawie barł hetman w. kor. Branicki w wyniku czego posesorowie "utrzymali się przy czwartej części intrat z królewczyzn", reszta idzie do skarbu. W czasie sesji "miał co słuchać książę Poniński w. kor.", posłowie bowiem domagali się, aby "ktokolwiek na sejmie 1773 i 1775 roku brał pieniądze od cudzoziemskich potencyi ma bydz za zdrajcę Ojczyzny deklarowany i dobra jego, aby na skarb były skonfiskowane, ale takowego projektu nie podano jeszcze do laski". Poseł kaliski Suchorzewski domagał się kary śmierci dla zdrajców "za tak wielką przez ich intrygi wyrządzoną krzywdę". Chciano "przeczytać regestr niektórych osób", ale król nie chcąc dopuścić do kłótni odroczył sesję. Gen. ziem podolskich Adam Czartoryski dla syna swego Adama rekrutuje chorągiew, podobnie jak poseł kaliski Lipski. Mimo zbrojeń mówi się, że "niezawodnie pokój powszechny nastąpi", ponieważ Porta ma być skłonniejsza do rokowań, "tedy nasze patriotyczne sistemma w niwecz obrócone zostanie". Turcja na wieść o wyznaczeniu posła przez stany sejmujące "niewymowne pokazała ztąd ukontentowanie". Oczekuje się noty króla angielskiego oraz pruskiego. Nota szwedzka zapewnia "o wielkiej przyjaźni i pomocy przeciwko Moskwie".
  • 24-25 s. Z Warszawy ie 21 Mar [21 III] 1789. Stany debatują nad podatkami, choć te sprawy były już dawniej rozwiązane i ustalone. Wniesiono sprawę odezwy gen. Potockiego do gen. ros. Millera, "pozwalającej wniścia Moskalom do Polski", co spowodowało zaburzenia i dopiero "posrzedniczy Głos Tronu przywrócił spokojność". Sztafeta przyniosła wiadomość, że król szwedzki "przez trzy stany, duchowny, miejski i wiejski wsparty, królem absolutnym deklarował się" - przeciwną temu była partia stanu rycerskiego, a "tak niespodziana rewolucja zasmuciła tu jednych, a pocieszyła drugich". Mówi się, że p. Luleesyni "już tu w charakterze pełnomocnego ma rezydować". Dwór berliński przybrał postać obserwatora nad czym "zastanawia się publicum". Od Benderu podobno odpędzono gen. Kamińskiego. Zięć ks. Adama, ks. Wittemberski, wyjechał do Berliny skąd nadesłał ekspedycję, która "jeszcze nie doszła uszu powszechnych". Kawaleria narodowa będzie powołana całkowicie w maju. Sejmujące stany "przyrzekły nadgrodzić...czyn chwalebnego męstwa" w Mogiłach na Ukrainie, jednak już druga bitwa miała miejsce w okolicy Złotopola. Poseł rosyjski "w ostatniej nocie odpowiedniej 3 Punkta umieścił": do dóbr Smiły kawaleria rosyjska weszła dla odpoczynku, bunt ukraiński powinna tępić policja krajowa, w wojsku rosyjskim nie ma wolontariuszy.
  • 26-27 s. Z Warszawy ie 28 Mar [28 III] 1789. Uchwalono opodatkowanie duchowieństwa; prymas przedstawił sprawę "summy z okoliczności erekcyi biskupstwa tarnowskiego od cesarza JMci odebranej". Domagali się jedni posłowie obrocenia pieniędzy na potrzeby krajowe, inni głosowali za Akademiia krakowską i na "inne potrzeby tego miasta podupadłego..., wielu posłów domagało się, aby XX Piarowie oraz inni, którzy szkoły publiczne uczą, także JX oppat trzemeszyński, który w Trzemesznie otworzył publiczne szkoły i te własnym sumptem dotąd utrzymuje" zwolnić od podatków; przyznano im ulgi podatkowe podobnie jak i profesorom. Brak raportów z Ukrainy, gen. art. kor. Potocki jedzie z Tulczyna do Humania "dla zapobieżenia buntom chłopskim, które pewnieby się już pokazały, gdyby wojska polskie nie połapali pierwszych hersztów buntu". W sekretnym liście z Wiednia były wiadomości, obecnie potwierdzone, że cesarz i imperatorowa starali się uzyskać na dworach europejskich poparcie przeciw Turcji, która w tej sytuacji jest skłonna do pokoju, tymbardziej, że ma przeszkody w sprowadzeniu swego wojska z Azji. Król pruski ponoć radził księciu stolnikowi, "aby z wojskiem rossyiskim po przyjacielsku postępować i na niebezpieczeństwo się nie narażać, która to nowina niewiele tu znajduje wiary".
  • 28-29 Z Warszawy ie 4 Apr. [4 IV] 1789. Uchwalono "jednomyślną zgodą" podatek od duchowieństwa, z tej okazji król "winszował Narodowi jednomyślnego Ducha" i chwila "tak była poruszająca, że niektórym łzy wycisnęła, jakoż i sam JMć nie mógł się od onych wstrzymać. Po uchwalonym zatym od starostw, od duchowieństwa i ziemiańskiego procentach nie zostaje, jak tylko wynalezirnir innych zrzódeł do podatków"; projektuje się przyłączyć do duchowieństwa zakon maltański, "po którego przyłączeniu niewiele już będzie brakowało skarbu na ustanowioną liczbę wojska". Są też i dobrowolne ofiary na ten cel i tak król "zawdzięczając Narodowi miłość ojczyzny czopowe z ekonomiów grodzieńskiej i brzeskiej lit. ustąpił". Bunty na Ukrainie wzmagają się, wojska ros. "dodają wielkiej śmiałości chłopstwu i zdaje się jakby w kraj nasz wtargnąć zamyślały". Zaciągi do kawalerii narodowej "z okoliczności nacisku szlachty nie są tak łatwo, jak z początku rozumiano". Były wypadki zapisywania się jednego kandydata do paru rotmistrzów, a Litwa nie przystąpiła jeszcze "do kompletowania kawalleryi..., koronne chorągwie już prawie są w gotowości". Cesarz poważnie choruje, "ouchlina bowiem w piersiach coraz bardziej górę bierze i utratą życia grozi". Husarzy moskiewscy pod Cudnowem na Ukrainie "podług swego zwyczaju zaczęli batogować chłopów i ekonoma", którym przyszło na pomoc wojsko polskie, staczając potyczkę.
  • 30-31 s. Z Warszawy ie 11 Apr. [11 IV] 1789. Debaty w sejmie nad podatkiem od starostw lennych oraz "jakim sposobem podatek ziemski ma być wybierany" oraz sprawa mianowania posłów do dworu saskiego i szwedzkiego. Uchwalono jednogłośnie "projekt ustanowienia dzisiątego procentu na dobra ziemskie" w co nie wierzyli panowie pruscy i o co przegrali zakład z ks. Czartoryskim. Notę króla pruskiego czytał na sejmie minister Bucholtz, "jednak dotąd do druku nie jest podana, która ułożona barzo w obojętnych terminach..., stateczną przyjaźń dla Rzpltej ten monarcha oświadcza" i domaga się ustąpienia wojska rosyjskiwgo z Polski. Wyszła z Ukrainy część wojska rosyjskiego, zabierając ze sobą jedynie "furaże popłacone obywatelom polskim". Z Ukrainy przyszły trzy sztafety z doniesieniem, że zbuntowane chlopstwo pod Włodzimierzem napadło na dwór rotmistrza Wieleżyńskiego, porucznika Piotrowskiego oraz na komendę kawalerii narodowej; Komisja Wojskowa wydała w tej sprawie ordynanse do regimentów. Marszałek w. kor. Mniszech wyjechał do Dęblina, funkcje jego sprawuje marszałek lit. Gurowski. Pułk. gen. Byszewskiego wymaszerował na Ukrainę "znaczna część także artyleryi z kilkoma armatami jest gotowa tamże do marszu".
  • 32-33 s. Z Warszawy ie 18 Apr. [18 IV] 1789. Bunt chłopski na Ukrainie i ordynase Komisji Wojskowej w tej sprawie "codziennie spodziewają się tu oglądać jednego czerńca i kilkunastu chłopów, których kommendy nasze schwytały". Surowe obwieszczenie juryzdykcji marszałkowskiej w sprawie żydów "niemających przyzwoitego handlu", którym nie wolno przebywać w W-wie. Spisano "wszystkich Markitanów i Greków tu bawiących, jest bowiem na nich podejrzenie, iż mieli korrespondencję z chłopstwem zbuntowanym na Ukrainie, i tu jeżeli nie przemocą, to przynaymniej zdradą zabijać ludzi i miasto zapalić mogą". Wydał ich złapany czernic. Mówi się jeszcze "o rekonfederacyi, przez niektórych Obywatelów naszych ślepo sprzyjających Moskwie, zredukowanej". Wieleżyńskiego zamordowano wraz z rodziną "nie z przyczyny buntu, ale...bo był tyran na ludzi". starosta guzowski, Potocki, otrzymał wiadomość, że trzy jego wsie wyrżnięto na Ukrainie, "ale o tym późniejsze Poczty nie doniosły". Stafeta doczaszego kor. Czackiego do syna starosty nowogrodzkiego doniosła o strasznej śmierci Wielożyńskiego; starosta wyruszył z wojskiem na Wołyń na pomoc ojcu.
  • 34-35 s. Z Warszawy ie 25 Aprilis [25 IV] 1789. Na sesji sejmowej czytano raporty Komisji Wojskowej. Paroch suski, pop Łukaszewicz, złożył zeznania w sprawie pisma moskiewskiego nawołującego do buntów chłopskich; "całe województwo wołyńskie strwożone, a [...] w Łucku powstał rozruch [...] Pomienione województwo ustanowiło sobie kommissją porządkową z mocą sądzenia ekscessantów, przed którą już był sądzony pop, który chłopów do buntu namawiał". Uchwalono na sejmie, "aby w każdym regimencie pieszym każda kompania 50 ludźmi aukcjonowana była"; regimenty złożyły królowi przysięgę wierności. Omawiano notę rosyjską "względem przejścia przez kraj nasz 50.000 wojska" i postanowiono, aby w tej sprawie pierwszy wypowiedział się król pruski. Poseł kaliski Suchorzewski domagał się, "aby posłowi rosyjskiemu pomnożona była warta dla bezpieczństwa albo iżby z Warszawy wyjechał"; pospólstwo szemrze z powodu jego obecności. Również konsyliarz imperatorowej Józefowicz nie może sądzić Markietanów bez zezwolenia zwierzchności krajowej. Turcy pod Benderem pobili generała Kamińskiego, któremu "na sukkurs ciągnie armia Romanizowa". Porta Ottomańska szykuje atak na przyszły ro k.
  • 36-37 s. Z Warszawy ie. 2 Maja [2 V] 1789. Przywieziono "popa russkiego obwinionego jak wiadomo o podmawianie chłopstwa do buntu", dowieziony będzie również władyka słucki Szałkowski, który "kazał przysięgać chłopstwu na wierniość swej imperatorowej. Popa oskarżył żołnierz Krzyżanowski. Opis zabójstwa rodziny Wielożyńskiego, dokonanego przez lokaja i rymarza, "zabójcy ci wedle swego występku haniebną śmiercią w Łucku ukarani zostali". Zakaz trzymania broni w domu obowiązuje w Kordonie cesaskim, a nawet "narzędziów żelaznych do gospodarstwa służących barzo mało pozwalają, jedną bowiem siekierą sześciu chłopów obchodzić się musi". Ucichła pogłoska o śmierci cesarza, chociaż wobec "niepomyślności w niektórych interessach nienajdłuższe mu życie obiecują".
  • 38-39 s. Z Warszawy ie 9 Maja [9 V] 1789. Ze względu na chorobę króla radzi się tylko w intratach. Werbunki trwają do piechoty, artylerii i "zizygery Xcia Sułkowskiego", tak, że umniejszono ilość "młodzieży próżnującej znacznie już w tej stolicy". Ucichło o buntach chłopskich; mówi się, że przyczyną buntów była "nie tyle Moskwa, jak nasi zbyt sprzyjający Moskwie"; czeka się na zeznania "władyki, czyli episcopa słuckiego", dawnego kapelana Sztachelberga. wojewoda ruski Potocki składa urzędy i wyjeżdża za granicę, w celu "wyperswadowania mu tego przedsięwzięcia" wyjechał doń podstoli kor. Potocki. Kurier ministra polskiego Woyny przywiózł wiadomość o zdrowiu cesarza. starosta szczerzecki Potocki jedzie jako poseł do Porty Ottomańskiej i "odnowi dawną przyjaźń tej monarchyi z Polską i powróci dawną sławę Polakom". wojewoda ruski Potocki "kazał schwytać dwóch popów, syzmatyków, którzy podmawiali chłopstwo do buntu i jednego officjera moskiewskiego"; zgłosił on dymisję od regimentarstwa na rzecz posła lubelskiego Potockiego. Przybył tu regiment ks. Sułkowskiego "na roczną konsystencję", luzując regiment Potockiego starosty szczerzeckiego. "Markitanie Filipowscy...po wykonanej na wierność przysiędze" rozpoczynają sprzedaż towarów, a znaczniejsi kupcy będą mieszkać w W-wie.
  • 40-41 s. Z Warszawy ie 16 Maja [16 V] 1789. Sprawa władyki słuckiego, "szpiega buntu na Ukrainie złapany, który po kilka tysięcy rubli na wsie rozdawał między chłopstwo..., znaleziono przy nim mappę całej konsystencyi wojska polskiego". Książę stolnik z Berlina nadesłał rezolucję króla pruskiego na notę rosyjską, monarcha "żąda jak największej spokojności między sąsiedzkimi potencjami". Na sejmie "powstała wielka wrzawa na...Potockiego gen. artylwrii", który chce złożyć regimentarstwo, a "wojewoda ma tu wkrótce przybyć do Warszawy dla należytej emundacyi", regiment chcą oddać gen. Malczewskiemu. Przywieziono znowu buntowników: dwóch popów syzmatyków, jeden z nich to dziekan krzemieniecki oraz jednego Kozaka; spodziewany archimendryta słucki. Blanchard dokonał "popisu w powietrznej żegludze" nad Warszawą i lotu według wyznaczonej trasy, "podróż z powrotem pół-czwarty godziny czasu [mu] zabrała". Z racji imienin króla i marszałka konfederacji koronnej "w Pałacu Rzpltej odprawiła się wspaniała illuminacja".
  • 42-43 s. Z Warszawy ie 23 Maja [23 V] 1789. Ponieważ nota cesarska i pruska "dotychczas z druku nie wyszły, przeto tu w krotkości z niemieckiego przetłumaczone kładą się"; sprawa wojsk rosyjskich w Polsce oraz "opasania Chocimia od lewego brzegu Dniestru". Oświadczenie D. Cachetta z 8 maja skierowane do kanclerza w. kor. Małachowskiego, aby uwiadomił stany sejmujące o rozkazie cesarskim w sprawie wypłaty sum "wylikwidowanych przez kommisarzów jego". Wkrótce sejm wybierze projekt podatkowy oraz postanowi lustrację królewszczyzn. Nowy cesarz turecki, czekamy na wiadomość od Gurowskiego i Potockiego, którzy bawią w Turcji; do Saksonii, Danii i Szwecji wyprawimy posłów. Chan tatarski "do szczętu poraził kilką bitwami" generała Kamińskiego; potyczki Austryjaków pod Koburgiem, Moskale zajęli forteczkę Gallicz, "lecz Turcy lądem i morzem Oczakow obtoczyli". "My na te i tym podobne walki będziem patrzeć z czicha, nie pragnąc ani zajzdroszcząc tego wojen licha, lepiej nadzieję snem pokryć i z pełnego kielicha".
  • 44-45 s. Z Warszawy ie. 30 Maja [30 V] 1789. Debaty nad sposobem i terminem "dochodzenia i wybierania podatków z intrat ziemiańskich"; na generała art. Potockiego "wrzawa...z okoliczności wnijścia kilkusett zwoszczyków w kraj nasz". Doltorf zajął Gallacz, ale został odparty przez baszę, który ponoć uderzył także na Austryjaków i wziął do niewoli gen. Spleni; w. wezyr pod Benderem atakuje Moskwę. Gen. Potemnin jedzie do Tulczyna; na sejmie domagają się, aby "ten książę przysiągł na wierność Rzpltej..., zwłaszcza, iż już Gazety Londyńskie ogłosiły, że...chciał się uczynić nad swemi dobrami księciem udzielnym". Gosławski przybył do Stambułu i "był tam prezentowany Dywanowi przez posła angielskiego i bardzo grzecznie przyjęty". Oczekiwany wjazd Potockiego do obozu tureckiego, gdzie bawi młody sułtan. Sztachelberg jedzie do Petersburga, rezydentem na jego miejsce będzie Dołhoruki. Przyjeżdża kasztelanowa kamieńska Kossakowska, będzie witana przez marszałka nadwor. Potockiego. Usuwanie z Warszawy żydów i żebraków, "nic trudniejszego nad tę hałastrę do wykorzenienia". 23 maja przywieziono archireja słuckiego, oczekuje się sądu; o buntach ucichły wiadomości.
  • 46-47 s. Z Warszawy ie. 6 Junij [6 VI] 1789. Sejm szuka "nowych zrzódeł do powiększenia dochodu skarbu publicznego", sumy pojezuickie obraca się na edukację i potrzeby wojska. Czyta się raporty m. in. wojeowdy wileńskiego w sprawie archimandryty słuckiego, który zobowiązywał popów do wyrzynania szlachty. Rozchodzi się pogłoska, że Moskwa "kraj od nas zabrany...chce w dobry sposób go powrócić", to by nas obligowało więcej niż obiecanki króla pruskiego. Gen. art. Potocki "przyjął powtórnir komendę nad wojskiem Partyi Ukraińskiej i Podolskiej", otwarta jest jednak sprawa "przechodu przez Polskę" wojska rosyjskiego ze względu na szczupłość komend wojskowych. Raport gen. Lubowickiego o przejściu zwoszczyków przez ziemie polskie pod konwojem porucznika Kaźmirskiego. Poseł inflacki Kublicki domaga się, aby Potemkin przysiągł na wierność królowi, ponieważ ma "znaczne dobra w Polszcze". Kawaleria Narodowa "na prowincję wyciągnęła", a chorągwie kasztelana Woynickiego i Moraczewskiego mają się prezentować Komisji Wojskowej.
  • 48-49 s. Z Warszawy D. 13. Junij [13 VI] 1789. Na sejmie debaty w sprawie ks. Ponińskiego i skraptu na 5.000 zł oraz wyjaśnienia posła łęczyckiego Jerzmanowskiego i posła chełmskiego Suchodolskiego na ten temat, w wyniku obrad "na księcia Ponińskiego sąd wyznaczony i warta przydana". Zwolniono dziekana krzemienieckiego "i drugiego parocha Ritus Graeci", niesłusznie obwinionych o bunty. Zakończono obrady nad funduszami dla Komisji Edukacji, obecnie sprawa "dóbr Ostrogskich dla kawalerów maltańskich fundowanych" oraz majątków "kadukiem nabytych", głos zabierał król oraz poseł Suchodolski. Od Anglii, Holandii i króla pruskiego "barzo pomyślne dla naszego patryotyzmu daje się perspektywa", o czym świadczy pismo ministerstwa berlińskiego z 27 maja w sprawie przemarszu wojsk rosyjskich. Ks. Poniński szuka poparcia u posła pruskiego Lukiesiniego, ale poseł wymówił się, "że nie ma instrukcji wdawać się [w] wewnętrzne interessa kraju". Archimandryta słucki nie chce składać zeznań i mówi: "kiedy archiwum moje rewidują to ja tu niepotrzebny, bo z papierów wszystkiego dowiedzą się".
  • 50-51 s. Z Warszawy ie. 20. Junij [20 VI] 1789. Z projektu Suchodolskiego "ta istotna stanęła konstytucya" przeciw Adamowi Łodzi Ponińskiemu podskarbiemu w. kor.: będzie on odpowiadał za "wiele ważnych przeciw Rzpltej i Jej Prawom postępków", dalej bezprawne marszałkostwo, pensje zagraniczne, "przedaż różnych konstytucyi" w latach 1773- [1775]; czeka go sąd sejmowy, sam winowajca przebywa pod strażą. Na sesjach Komisji Wojskowej w sprawie przepuszczenia "500 Filipowców przez pewne Ukrainy okolice". Trwają badania brygadiera Lubowickiego, przebywającego w areszcie. Ratyfikowano "konstytucję względem zaciągu 10 milionów z Genui", pieniądze przeznacza się na potrzeby wojskowe. Mówi się o traktacie "defensive et offensive" z Berlinem. Przesłuchuje się w więzieniu "syzmatyckich popów, "którzy byli denuncjatorami" obdarzono medalem Bene Merentibus oraz nagrodą pieniężną.
  • 52-53 s. Z Warszawy D. 27 Junij [27 VI] 1789. W izbie sejmowej dziecko wylosowało sędziów do rozpatrzenia sprawy Ponińskiego, zostali oni zaprzysiężeni. Poseł polski w Berlinie stolnik Czartoryski doniósł stanom, że za sprawą króla pruskiego imperatorowa "wyprowadzi magazyny swoje z Polski" i nie będzie przysyłać więcej wojska; kasztelan kamienicki Szweykowski został wyznaczony komisarzem polskim dla likwidacji magazynów. Dyskusja nad podymnym, na którym zabezpieczono pożyczkę genueńską. Wyznaczeni sędziowie mają się stawić pod karą na sąd sejmowy w sprawie Ponińskiego. Nota rezydenta saskiego zawiera "oświadczenie wdzięczności" elektora za wyznaczenie do jego dworu posła polskiego. Basza Serafkier pomścił klęskę pod Gallaczem i rozbił armię gen. Kaminsz. Moskale przeprowadzający niewolników tureckich starli się z wojskiem polskim. Regimentarz Potocki "ma się eksplikować przed stanami z zarzutów przeciwko niemu podanych przez JP. Lubowickiego".
  • 54-55 s. Z Warszawy D. 4 Julij [4 VII] 1789. Wiadomości o chorobie cesarza i klęsce wojsk austryjackich oraz walkach Szwedów z Moskwą podczas których "król [szwedzki] w sam czas bitwy stanoł [!] z Sztokolmu". W Łazienkach obchodzono urodziny pani Krakowskiej, "festyn przez graną z Pańskiego zbioru operetkę uformowany, spektakl na wyspie balletu w lampach kolorowych oświecenie u trzech stołów pod namiotami traktowanie prócz pryncypalnej dla królewskiej familji i przedniejszych w samej rezydęcyi przy serdecznej i orkestralnej wesołości był obchodzony. Deputacja Spraw Cudzoziemskich otrzymała raporty w sprawie buntu chlopstwa na Ukrainie; "sławny Kiryło oraz "episkop słucki za śpiewanie z swym miłym officjałem" są więzieni w Krzemieńcu. Książę podskarbi usiłował zbiec, powiększono więc straże. 13 lipca będzie debata sejmowa nad deklaracją, która zadecyduje czy RZplta "zielono czy już cale granatowa chce wyglądać"; aktualna również sprawa traktatu "offensive ez defensive" ofiarowanego przez Wilhelma. We wrześniu nasze "wojska mają in reali okazać ostróg Polski"; zakupiono broń w Poczdamie dla kawalerii narodowej, a Schiler za pośrednictwem posła ks. Czartoryskiego "i za Horsztberga i Finkiensztejna odezwą do króla" uzyskał dodatkowy ekwipunek, widać więc jak "monarcha ten uzbrojeniu się naszemu życzliwy". Mówi się o małżeństwie ks. Yorku z córką króla pruskiego oraz o następstwie tronu. Marszałek Małachowski złożył przysięgę "na rzetelność intrat z dóbr swoich", jest to "przykład skwapliwej egzekucji Prawa".
  • 56-57 s. Z Warszawy D. 11 Julij [11 VII] 1789. 3 lipca zbiegł ze swego więzienia ks. Poniński, bowiem "nikomu na myśl nie przyszło, że Piękny Ptak gładką wylecieć może"; ów "publiczny dezerter" uciekł Wisłą pod Zakroczym i dalej wespół z synem pod Toruń, gdzie w Rubinkowie został schwytany. Oficerowie pilnujący księcia Napiertski i Smoleński, cała warta i ci, którzy pomogli zbiegowi, bądą sądzeni; "to tylko rzecz dziwna, że ten książę ciasną dziurą wymknąć się potrafił, a z obszernego kraju wyplątać się nie mógł". Król spadł z konia tak szczęśliwie, że "tylko się na bok trochę skarży". kasztelan wileński Radziwiłł, przyjaciel Ponińskiego, "podczas owego sławnego 1775 Sejmu...widząc na co się zanosi wyjechał zagranicę do wód". 15-go jedzie "na swą funkcję do Saksonii" starosta opoczyński Małachowski. Cesarz obdarzył pierścieniem i medalem dawnego posła Kortycelli, znanego z prowadzenia "nagannych...interesów".
  • 58-59 s. Z Warszawy Die 18 Julij [18 VII] 1789. Zbiegłego ks. Ponińskiego ścigał chorąży Rudnicki i przy pomocy towarzysza ujął go w Rubinkowie pod Toruniem; książę usiłował przekupić chorążego, "całując go w ręce, obiecując mu 2000 zł i że go szczęśliwym uczyni, aby go tylko puścił". Rudnicki z Torunie pocztą "sztafetę wyprawił", by zawiadomić o ujęciu zbiega, którego oddał w ręce komisji pod Sochaczewem. Poniński został osadzony w koszarach. W Toruniu czekał książę na metresę Kozłowską. Rudnicki nie chce nagrody tylko żąda, "żeby kapitan Napierkowski z tegoż regimentu był wolnym od kary [...] Wielu ze złapania Ponińskiego jest nieukontentowanych". Moskwa cofa się przed Turkami, walki pod Oczakowem; Szwedzi w Finlandii pobili gen. Michelsona, a okręty szwedzkie zbliżają się do Rygi, co utrudni Moskwie stosunki handlowe. Landon opuścił Kroację, a "o porażce Kscia D. Coburg niepewne są jeszcze wiadomości". Król oglądał w Kozienicach fabrykę strzelb, gdzie pracują obecnie rusznikarze z Leodium, Saksonii i Francji. Projekt hetmana Ogińskiego zastąpienia w piechocie pałaszów - rydlem i siekierą.
  • 60-61 s. Z Warszawy ie 26. Julij [26 VII] 1789. Potyczka pod Gallaczem, ale Moskale "zdradą wzięli Seraskiera", Turcy mszcząc się dokonali tak gwałtownego ataku, że ich do 3000 z generałem Wozmitelowem poległo", a do niewoli wzięto regimenty ks. Daszkowa i Miłaszowicza. Szwedzi odnoszą zwycięstwa nad Moskwą na lądzie, Holandia niebawem zasili ich flotę, a bank amsterdamski udzieli kredytów. Baczyński pisze z Wiednia o zbliżającej się śmierci cesarza, a w Niderlandach "nową grożą rewolucją, Patryoci nasi wielką odnieśli satysfakcyą". Portrety Suchodolskiego "weszły w modę u Anglików, popłacają je drogo w Londynie i w tabakierkach, pierścieniach, a damy w sprząskach do pasów one noszą". W czasie "limity w Poznaniu" Suchorzewski był przyjmowany b. owacyjnie, a Wielkopolanki "śpiewały pieśń na pochwałę jego patryotyzmu złożoną umyślnie". Uboższa szlachta, zwolniona od podatków, za pośrednictwem posła ziemi łukowskiej Dłuskiego zgłosiła projekt dobrowolnej "wieczystej ofiary". Hetmaństwo Braniccy b. ozięble przyjęci przez kasztelanową kamieńską w Lubomli. Supliki ks. Ponińskiego. Wieści o zwycięstwach Turków pod Benderem i w Kroacji. Sprowadzono popa, "pociągnionego do inkwizycyi o bunty". Rudnicki, który złapał Ponińskiego, "był prezentowany w izbie, całował rękę Nayjaśniejszego Pana, ma awans pewny na majorostwo". 13 lipca rozpoczęto sessje sejmowe: sprawa Klityńskiego oraz nota Sztachelberga w sprawie dwu popów i nota króla szwedzkiego, dziękująca za posła.
  • 62-63 s. Z Warszawy D. 4 Aug. [4 VIII] 1789. Debata sejmowa nad uposażeniem hetmanów, którzy "zachowali się w całości moribus antiquis tylko generałowie inspektorowie z dodatkiem salvis modernis [...] W mowach sejmowych daje się słyszeć o przyszłej formie rządu, tronu sukcessyi, opisaniu nastempnych królow, o dziele prawodawstwa z którego mocy senat wyłączają ettc..., ale to jest dopiero in verbis, obaczym jak in opere będzie". Raport Szweykowskiego kasztelana kamienieckiego, że Moskale wyprowadzili wojsko i magazyny, nie krzywdząc obywateli - "co za nagła odmiana rzeczy w jednym jeszcze niespełna roku". Wyjechali posłowie do Szwecji i Saksonii, poseł Potocki wyjedzie do Stambułu "dziś lub jutro". Cicho teraz o ks. Ponińskim, wyznaczono już sąd na niego i dlatego dawny sekretarz sejmowy a obecny poseł ziemi łomżyńskiej Dziwnowski wyjechał do Prus nie chcąc "przysłuchiwać się" procesowi. Na Kijowszczyźnie moskiewskie bunty. Komisja Wojskowa opracowała przepisy na "strój uniformowany" dla regimentów. We Francji "nadzwyczajna i niesłychana gotuje się rewolucja", a spowoduje ją "niespokojność trzeciego stanu pospólstwa"; Król domaga się od Nokera złożenia ministerstwa.
  • 64-65 s. Z Warszawy D. 11 Aug. [11 VIII] 1789. Istnieje obawa, "aby ten sławny po całej Europie sejm czasem na niczym nie skończył się, a co największa, aby 100.000 wojska z papieru nie zeszło jak dawniej wyrzekł kasztelan łukomski [...] Do Etatu Wojskowego przytoczyła się z boku materia wywożenia zboża do Moskwy..., Suchodolski i Sucharzewski sławni patryoci na sejmie teraźniejszym mocno przeciko temu obstawali", tak ze względu na Turków jak i bunty chłopskie. Nie należy odnawiać kontraktów ze starostą gur. Potockim na wywożenie zboża własnymi furami. Bitwa pod Oczakowem, Turcy chcą odzyskać to miasto; flota turecka pod Benczanem na Morzu Czarnym; Repnin i Wrochoć są w niebezpieczeństwie, ponieważ stoją między Benderem i Gallaczem. Szwedzi w potyczkach pokazują, że są podobni do swych przeodków z czasów Karola XII. Zaraza na Ukrainie i Podolu, Mołdawii i Wołoszczyźnie. W Leżajsku aresztowano żołnierzy Kawalerii Narodowej, którzy przekroczyli granicę w pogoni za dezerterem. Do Stanbułu wyjechał starosta szenicki Potocki, jedzie on na Wrocław, "gdzie żona jego śmiertelnie chora [...] Turski biskup nie chce przyjąć sobie ofiarowanego biskupstwa krakowskiego", poseł pruski zwie go nominatem krakowskim. Choruje cesarz, potyczki austriacko-tureckie w Transylwanii. Pozbawiono urzędu w. wezyra i został skazany na wygnanie. Gen. art. otrzymał od Potemkina "broń przyobiecaną na 500 ludzi".
  • 66-67 s. Z Warszawy ie 22 Aug. [22 VIII] 1789. Wiadomości o bitwie pod Foxenami na Wołoszczyźnie, o potyczkach gen. Suwarowa i ks. gen. austr. Coburga z Turkami, "między zabitemi jest gen. austr. Auszperg. Z Berlina donoszą o "batylij między flottą szwedzką i rossyiską". Do Wrocławia wyjechał poseł pruski Lukesini "dla widzenia się z swoim monarchą mającym tam przybyć na rewią". Przypominają notę pruską "do Deputacyi Interessów cudzoziemskich", która "wielu Polaków przeraziła jakoby nieufnością ku temu monarsze, przezo oną odebrał i Stanom nie była kommunikowana". Gazety cudzoziemskie "co raz okropniejsze o niesłychanym buncie francuskim...cyrkulują relacje". Marszałka Rzewuskiego "obtoczyło pospólstwo" i ledwo uszedł z życiem; sporządzono regestr skazanych na śmierć, który obejmie 600 osób m. in. brata królewskiego księcia Antois; rozruchy w Lille. Flota szwedzka odnosi zwycięstwo nad moskiewską i nad wojskami lądowymi. wojewoda wileński wyjechał do Wrocławia "do sławnego doktora Tarlesa", ale "mała nadzieja, aby z werokiem pozyskanym powrócił". Prymas opuszcza Jabłonnę, udając się do Łowicza, a następnie do Rzymu "dla przedłożenia ojcu św. niektórych na duchowieństwo uciążliwości". biskup kamieniecki choć bawi w Warszawie od dwóch tygodni "pierwszy raz dopiero na sessyi znajdował się". Obecnie "Etat Wojskowy upornie idzie, bo innemi z boku materiami przeplatany bywa". Synowiec królewski Józef Poniatowski "tu stanął w intencyi służenia własnej Ojczyźnie".
  • 68-69 s. Z Warszawy D. 26 Aug. [26 VIII] 1789. Sprawa etatów wojskowych odesłana do Komisji Wojskowej, "skarb niewiele zyskał, a tyle czasu upłynęło". biskup kamieniecki Krasińskich "obawiając stanowić się mianej konstytucyi, ażeby odtąd nikt dwuch rang dwuch urzędów nawet cywilnych nie posiadał...deklarował podać projekt", aby dobierać kandydatów do rang generalskich. Ks. Józef Poniatowski ma otrzymać starostwo piasczyńskie oraz komendę nad pułkami ułanów królewskich itd. Poseł inflacki Niemcewicz "admirando mówił" o ważniejszych "prawodawstwa okolicznościach z przestrogą Neckierowską". Sądy sejmowe rozpatrują sprawę ks. Ponińskiego: pogłoski na temat oskarżonego; na "każdą sessję przyjeżdżać będzie" korzystając z karety sześciokonnej Ogińskiego. Szambelan Turski przygotował przeciwko Ponińskiemu "to wszystko co do dolacyi należy". Będzie też rozpatrywana sprawa archimandryty słuckiego. Paszkwil na posła lubelskiego Stanisława Potockiego, "ten wielki mąż" odpowiedział na potwarz. "Pewny biskup opisał teraźniejszych legislatorów" i wysłał przez posłańca do dworu petersburskiego, ale posłańca ujęto. Listy zagraniczne donoszą, że Hiszpania, Portugalia i Sycylia zabiegają o pokój między Szwecją i Rosją. Ks. Radzowiłł wojewoda wileński z Wrocławia jedzie do Berlina, aby uzyskać pożyczkę od króla pruskiego.
  • 70-71 s. Z Warszawy ie 2go Augu. [2 VIII] 1789. Sprzeczne wiadomości o wojnie szwedzko-moskiewskiej, "wieść teraz dochodzi o stoczonej batalii na morzu", zakończonej zwycięstwem Szwedów, ranny został ks. Sudermanii Karol, armator szwedzki podstępem schwytał kupiecki okręt moskiewski w pobliżu Gdańska. Listy z Ukrainy donoszą, że Turcy pod Benderem porazili Moskali. Cachet otrzymał wiadomość, że stan zdrowia cesarza pogorszył się. "Po przeszłej Poczcie te Prawa stanęły na sejmie": 1. skarb wystawi na licytację dobra biskupstwa krakowskiwgo dla świeckich, 2. biskup otrzyma pieniądze i pałac w Krakowie i Warszawie, 3. skarb zlustruje dobra, opisze i zrobi mapy, 4. nie odda się dóbr "gdzie są kruszce" oraz klucza kieleckiego i określa się intraty dla biskupów, które ustali deputacja w składzie - wojewoda sieradzki Wałeski, wojewoda brzeski-lit. Zyberg, kasztelan miński Zabiełło, poseł sieradzki Działyński, bielski Ossoliński, inflatski Niemcewicz oraz nuncjusz Collegium Episcoporum; zmieniono uprawnienia biskupa wileńskiego; "stany same sejmować mogą, a co postanowią to ma być tak ważne, jak gdyby w przytomności króla". Powrócił z Berlina minister angielski Heils, a wyjeżdża "tamże" Lukiesini, aby omówić z królem pruskim polskie "pretensje o 4 miliony złotych za remanenta celne i kwarty ze starostw". Do arsenału nadeszła broń. Ziemia chełmska "oświadczyła na swym sejmiku przez laudum publiczne podziękowanie i pochwałę JP. Suchodolskiemu", również uczyniło to województwo wołyńskie. W pałacu starosty Gurowskiego wystawiono "prezenta idące do dworu stambulskiego" i tak toalety dla sułtana i sultanki, złote naczynia" przedziwnej roboty, zegar, urna; tabakiery, zegarki, "dokładne tego wszystkiego opisanie będzie w Gazecie Drukowanej". Z Wilna 6 VIII - 31 VIII: obchodzono imieniny Ignacego Massalskiego biskupa wileńskiego, przyjęcie w Werkach. Z Królewca donoszą, że z początkiem września zostaną zamknięte kordony rosyjskie "dla kupców londowych [.] [...] i odtąd wszystkie swe towary okrętami do Rygi transportować będą", jest to oświadczenie konsula rosyjskiego.
  • 72-73 s. Z Warszawy D 5 7br [5 IX] 1789. Toczy się sprawa ks. Ponińskiego, dolatorem jest Turski, krasomówca; minister "krótko się odezwał, ale węzłowato", domagając się m. in. powołania na rozprawę "wspólników swoich" z czasów sejmu 1775 Patronowie "już wygotowali swe indukta w obszernych opisach i niektórzy je do druku podali". Sądzi 12 sędziów i 12 komisarzy wyznaczonych "do słuchania inkwizycyi [...] Wszystkie indukta, cały ten proces i dekret w polskim będą języku wyłożone, wolno będzie każdemu bywać na tych sądach". Opis sposobu eskortowania Ponińskiego. Partykularne listy z Ukrainy donoszą o koncentracji sił moskiewskich pod Oczakowem, dowodzić będzie ks. Potemkin, niebawem obaczymy "czyli Turcy dokażą sztuki odzyskania Oczakowa". Lejtnant von Vernati przekazał ustną relację o bitwie pod Foxanami w której porażono Turków i wzięto do niewoli hospodara ks. Mqurojeni "z swemi baszami i bojarami", ze strony austryjackiej poległ "graff de Ausperg, graf de Orolij i 20 officjerów". O tej bitwie "jednak pewniejszej oczekiwać będziem wiadomości". Gazety zagraniczne głoszą, że spodziewać się należy "powszechnej wojny", jeśli europejskie gabinety nie załatwią sporów "po przyjacielsku", nie wiadomo również jakie kroki podejmie król pruski po zakończeniu ćwiczeń wojskowych.
  • 74-75 s. Z Warszawy ie 17 8br [17 X] 1789. Wiadomości zagraniczne: 1. pod Foxanami klęskę poniósł gen. austr. Coburg i gen. ros. Szuwarow, 2. pod Izmailowem ks. Repnin "dostał plagę od Turków", 3. potęga turecka licząca 4.200.000 żołnierzy zaatakuje Austrię i Moskwę, 4. feltmarszałek Lauden obległ Belgrad i przygotowuje się do szturmu; wielki wezyr ma zaatakować Potenkina itd. "takowe wieści głoszone tu są za rzecz pewną". W listach prywatnych niemieckich czytamy o bitwie na morzu Bałtyckim - zwyciężył ks. Sudermanii, a komendant moskiewski ks. de Nassau "miał dostać [się] w niewolę Szwedom". Król szwedzki przeniósł swój obóz "z wyspy Kimenegrad wsrzód wyiścia rzeki Wymene założony do Finlandyi swojej i mocny szlak Hirgfora opuścił". W Szwecji "tak między obywatelami jako też i między wojskami wiele znajduje się duchów przeciwnych zamysłom króla". W sprawie awansów rotmistrzów kawalerii narodowej "stanęło prawo, ale quo modo kwestja ta do rozwiązania jest zostawiona". Szturm na Belgrad, bitwy "w okolicach tej fortecy", polegli generałowie cesarscy: Esterhazy i Rauroy, ranny gen. Laudon. Za zgodą Deputacji Interesów Cudzoziemskich przyjedzie z Berlina "na czas przydłuższy", ks. Czartoryski, fakt ten "wielu zastanawia". Donoszą, że cesarz znowu choruje. Według prywatnych raportów obliczono ile dochodu przyniesie "taryfa dziesiątego grosza".
  • 76-77 Z Warszawy D. 24 8br [24 X] 1789. Obrady sejmowe nad podatkami z miast królewskich, zaczęto od Warszawy, powołano deputowanych do przeprowadzenia lustracji dochodów stolicy. Projekty podatków od funkcji cywilnych i rang wojskowych, nowe wymiary podymnego i pogłównego. Listy niemieckie donoszą, że król pruski "wokował do Berlina" swych posłów z Wiednia i Petersburga. "Też Listy wyrażają, iż teraz w Berlinie o niczym nie mówią, tylko o wojnie" do której wszystko jest przygotowane, król pruski chce iść "na sukurs Szwedowi przeciwko Moskwie". Do wojny sposobi się również Holandia, która "żąda odzyskać swe dzierżawy utracone przy rzece Szkołdzie" i powetować straty z "przedkilku laty wymuszone na niej przez cesarza". Pogłoski o walkach pod Belgradem, szturm Laudona nie udał się, poległo 5-ciu generałów austryjackich: Ranroi, Cellerodo, Esterhazy, Pollegrini, Clairfait. Są jednak pogłoski, że 8-go b. m. Belgrad kapitulował i jest w ręku Laudona. Obie wiadomości "potrzebują konfirmacyi". Listy pisane od Dniestru donoszą o walkach w m. Izmajtow, gdzie schronił się ze "znaczną komendą Stary kapitan Basza którego dobywa książę Repnin". Z Wilna 29 X: przyjechała wdzina trocka Ogińska "na zimową rezydencję".
  • 78-79 s. Z Warszawy D. 31 8br [31 X] 1789. Sejm obraduje jak "powiększyć dochody Skarbu publicznego". W pałacu ks. Jabłonowskiego obraduje deputacja "wyznaczona do zlustrowania dochodów miasta Warszawy i jej przedmieściów oraz dochodów juryzdykcji marszałkowskiej. de Nassau komendant w owsjku moskiewskim i oberszterlejtnant austryjacki Wielchorski, którzy mają otrzymać rangi w wojsku polskim. Turcy nie mogą zdobyć ufortyfikowanego Oczakowa. Moskale zdobyli "trecką fortecę zwaną Somandrja i dobyli jej komendanta Kaffi Mustaffa". Potenkim "z daleka opasał Bender". Donoszą "polśledniejsze Listy..., i. wzięcie Belgradu przez Niemców już żadnej wątpliwości podlegać nie może". Opis poddania się generałowi Laudonowi Belgradu. "Niektórzy wnoszą, iż umyślnie tak łatwo Belgrad Turcy poddali, ażeby pobudzić inne potencje do deklarowania się za niemi otwarcie przeciwko ich nieprzyjaciołom". Zaraza w Belgradzie. Król pruski na wiadomość o zdobyciu Belgradu wysłał "znaczną część wojska ku Inflantom", gotowy jest do wypowiedzenia wojny. Rozchodzą się wieści, że wojska saskie miały wtargnąć do Czech. "Brabanczykowie posłali suplikę do cesarza" z prośbą o potwierdzenie przywilejów, a jeśli nie będą wysłuchani, "tedy się udadzą do Boga i Pałasza". Z Wilna 5 XI: biskup Massalski wyjechał do wód spaskich, a diecezją administruje biskup Toczyłowski.
  • 80-81 s. Z Warszawy 7 9bra [7 XI] 1789. Sejm uchwalił podatek od skór "pomniejszego bydła". Deputacja lustruje cechy, "a między Pospólstwem odgłos dał się słyszeć, iż kamienice cechowe obrócone będą na skarb Rzpltej". O przyszłym tygodniu ciąg dalszy obrad o szpitalach. Komisja Wojskowa wydała "rozkazy utrzymania w karności należytej wojskowych". Przyjechał z Berlina Jan Potocki "i zaraz tu mówić poczęto", iż przywiózł notę w sprawie aliansu "defensive i offensive"; mówi się też, iż król pruski chce wysłać swe wojska do Inflant, w kijowskie do Galicji i Lodomerji, chce nad to werbować w Polsce żołnierzy. Czy wiadomości "w swej istocie są prawdziwe nie zaręczamy, lecz do dalszego czasu ciekawość naszą zawieszamy". Saksonia "jest jednej intencyi z królem pruskim", a listy z Drezna donoszą, że czyni się zakupy broni. Generał ziem podolskich rekomenduje księcia Wittemburga "przyjaźni panów tutejszych" a w Pałacu Berchów założony klub rozwija się i przynosi zaszczyt Janowi Potockiemu. Zmarł w Radziborzu wojewoda podlaski Ossoliński. Piszą od Dniestru, że wojska tureckie cofnęły się przed zimą, a Bośnia, Mołdawia, Wołoszczyzna i Syrmia stoją otworem dla Austrii i Moskali; krążą też pogłoski, że książę Coburg "zniesiony od Turków..., ta wiadomość nie jest wsparta potwierdzeniem". Z Wilna 12 XI: przejazdem bawi senator moskiewski graf Naryszkin.
  • 82-83 s. Z Warszawy 14 9bris [14 XI] 1789. Sąd Sejmowy rozpatruje sprawę ks. Ponińskiego, patron księcia Długołęski "długą i piękną repliką popisywał się". Król nie zasiadał, jak również hetman w. kor.. Oskarżony "zdawał się być w postaci tryumfującej nad swemi nieprzyjaciółmi". Podobno Poniński ma się uwolnić z więzienia przy pomocy kaucji. Czytane były również listy Branickiego do księcia, ale one "do owego podziału kraju nie należą". Komisja Skarbowa oblicza na podstawie raportów dochody z podatku "10-go grosza z intrat ziemiańskich taryffy". Dyskusje nad tym podatkiem. Sejm zapoznał się z tabelą wojska, liczącą tylko 34.000 żołnierzy, "cóż tu mówić o Litwie, gdzie później zaczął się zaciąg" [...] Nasz poseł do Turek [...] jeszcze odwiedza Rzym i Neapol [...] Gdyby teraz wywindykował summy po królowej Bonie Neapolitańźkiej byłoby to znacznym wsparciem na wojsko. O te summy kołatałł już dawniej Książę August Sułkowski bezskutecznie, którego teraz życie wyszło po łacinie". Regiment Działyńskiego czynił przed królem "manewry i ewolucje żołnierskie". Przed Komisją Wojskową prezentowali się rekruci artylerii z armatami. Mówią, że Porta Ottomańska będzie walczyć, aż odzyska swe straty" i póki Polska nie stanie w swoich granicach dawnych". Z Ukrainy donoszą, że Moskale gromią Turków, ostatnio zdobyli Alkierman.
  • 84-85 s. Z Warszawy ie 28 Novembra [28 XI] 1789. Przed sądem sejmowym zeznania Branickiego, pozwanego przez Ponińskiego. Ustanowiona przez sejm "konstytucja o skórach" została obwieszczona publicznie. Cesarz podobno nakazał nowy pobór rekruta. Rozruchy w Niderlandach mogą przyspieszyć zakończenie wojny z Turcją. Nie wiadomo czy książęta niemieccy przepuszczą wojska austryjackie, które cesarz "do Niderlandu zakommenderował". W Petersburgu drożyzna i brak żywności. Ma powrócić z Berlina ks. Czartoryski, a jego miejsce jako poseł zajmie chwilowo gen. Jabłonowski. Nie wiadomo czy Potocki stanął już w Stambule. W listach prywatnych z Wołynia donoszą, iż spodziewają się w zimie na Ukrainie Moskali. We Lwowie mówią, że w Galicji i Lodomerii będą zimować wojska austryjackie. Obecnie "po wielu nieczynnych sessjach obrady sejmowe lepiej postępują. Przeszły tydzień prawdziwie uszczęśliwieniem Ojczyzny nazwać się może, czego bowiem od stu lat nie było, ani się w Rządzie Republikańskim spodziewano, to nad wszelkie mniemanie w ułożonym Projekcie przez prowincję litewską unanimitate zaapprobowano". Podano ustawy egzekucji "wnętrznej ekonomiki i pollicyi". Podobny projekt ułożony jest przez prowincję koronną i na "prowincjonalnych sessjach podpisany, zapewne unanimitate przejdzie". Otwarta jeszcze sprawa rekrutów; podymne już ustanowiono. Ucichły sprawy wojenne wobec zbliżającej się zimy; są obawy, że Turcja opowie się za pokojem, "co by nienajlepiej wypadało dla naszego patryotycznego systemma". W Polsce przebywają Turcy zbiegli z niewoli moskiewskiej.
  • 86-87 s. Z Warszawy ie 5 Xbr. [5 XII] 1789. hetmanowa Branicka jedzie do swych dóbr na Ukrainę, biskup Massalski wyjechał do wód, gen. Potocki "przez Wiedeń do Włoch przejeżdżał". Komisja Wojskowa otrzymała raporty z Ukrainy, że Moskale chcą zimować w granicach polskich, komendantom wydano ordynanse i nakazano obronę granic. Z wiadomości zagranicznych: ma stanąć armisticium na pięć miesięcy między Szwedami i Moskalami, "Brabańczycy" byli namawiani do buntów przez duchownych; pospólstwo walczy z wojskiem austryjackim licząc na pomoc "od pewnej potencyi". Poseł pruski w Stambule zapewniał w. sułtana, że nie utraci ziemi "w teraźniejszej wojnie". W listach niemieckich piszą, że są nowe instrukcje dla ministrów pruskich i angielskich w Wiedniu i Petersburgu. Podbno mają starać się "o przywrócenie pokoju między potencjami wojującymi", jeśli się nie przyjmie propozycji to Anglia i Prusy przyjdą "w sukkursie Szwedowi i Turczynowi". Mówi się, że Moskale "dobyli Benderu". Sądy sejmowe "agitowały się" tylko w sobotę, czytano sentencję; książę Poniński zachorował. Po uroczystej koronacji króla dokładny opis drukowano [stan miejski uzyskał swobody i obecnie chcą się w Polsce osiedlać rodziny niderlandzkie. Pewna wiadomość, że Bender jest w rękach ks. Potenkina.
  • 88-89 s. Z Warszawy 12 Xbra [12 XII] 1789. Prezydenci i rajcy miast kor.ch i lit. karetami udali się do zamku na audiencję u króla, prosząc, "aby ich dawne prawa i przywileje odnowione i przywrócone były i nowe niektóre nadane". Król odpowiedział, "iż tak wiele nie mogą żądać, ani otrzymać". Delegacja była również u Małachowskiego, księcia Sapiehy i marszałków sejmowych. W listach niemieckich piszą o rozruchach w Niderlandach austryjackich, walki w mieście Bryssel patriotów i mieszczan z garnizonem cesarskim. "Lud tameczny wziął się do broni w intencyi uformowania sobie wolnej Rzpltej". W stolicy mają być zmienione przepisy juryzdykcji marszałkowskiej i inny podział intrat. Rozpoczęto werbunek do regimentów. Uchwalono konstytucję o stałym werbunku do 100.000 armii. Na imieninach u Branickiego poseł Sztachelberg konkludował, "że pokoj nieuchybnie tej zimy stanie", a minister pruski Lukiesinin odrzekł: "wojna, wojna, wojna, trzykroć powtarzając". Sąd sejmowy rozpatruje nadal sorawę Ponińskiego, który "sam będzie musiał to piwo, którego sam przecież nie warzył, gorzko wypić, ale bo też lisim ogonem ukaranie mu wróżą". Mowa księcia Kaliksta. Zasoby w skarbie. Przerwa w obradach sejmowych, nie starczy złota "na tak kosztownym bruku warszawskim, trzeba go więc szuakć na dubieńskich kontraktach".
  • 90-91 s. Z Warszawy 19 Xbra [19 XII] 1789. Rzeźnicy zapowiadają wzrost cen na mięso wobec obowiązku oddawania skór do skrabu. W tej sytuacji "sławny żyd Szmul, dawny moskiewski liwrant" przygotował projekt dostawy mięsa dla całej Warszawy, zobowiązując się "od summy wybieranej za mięso opłacać pewny procent do skarbu". Ks. Coburg, jak "publiczne jedno pismo głosi" odnosi największe sukcesy, zniósł obóz w. wezyra, a obecnie zajmuje ziemie od Chocimia do Bukaresztu, chociaż armia jego jest b. nieliczna i składa się "z mizernego żołnierza". Cesarz nagrodził za te czyny Coburga pałacem w Wiedniu. Na polecenie marszałka Laudena gen. Wartensleben opasał turecką fortecę, "zwaną Orsowa mocna"; zdobyto w tych stronach już jeden zamek i powiat zwany Kraina. Potemkin po zdobyciu Benderu wysłał do Petersburga jako kuriera Polaka, Gurowskiego, kasztelanica gnieźnieńskiego, którego imperatorowa hojnie obdarowała. Sąd sejmowy na ks. Ponińskiego "był arcyciekawy", dellator Turski miał mowę na wzór Katona i Demostenesa, "ostrzem języka, nie płazem, uderzył na uniwersalną korrupcję, charakter skazitelności, ducha partyi, panowanie intryg kobiecych, nawet rządów, sądów ułomności" i konkludował, że łączy się z księciem Kalikstem "chcąc być wszystkich winowajców status delletorem". Mówi się, że "ducha rossyjskiego musiało to być inwencyą, że zdarto" poprzylepiane w mieście afisze o aukcji "na Gdańsk i Toruń i na inne vendibilia za gotowe pieniądze lub też sperandy w Pałacu Patryotów pod Czarnym Orłem...te absurda, ale zuchwałość ta dowcipu może różne czynić impressye". Szybko więc rozeszła się ta tajemnica, bo "sekret w Rzpltej choćby w szarży chodził nie uchowałby się". Powszechna ciekawość jak na posunięcie Prus w stosunku do Polski "wiatry puł-Nocne dąć będą. Gładko się insynuje powieść jakoby offiarowane być miało odstąpienie zdobytych ziem na Polszcze przez konwencję petersburską, byle się Polska w ścisłej neutralności zachowała. Ten wydział rossyjskiej części snadnie odpadnie, gdy się w robotę wojny król trzeci zakradnie".
  • 92-93 s. Z Warszawy 21 9bris [21 XI] 1789. Trwa sprawa Ponińskiego, stanęli przed sądem zapozwani przez podskarbiego, złożono papiery pozostałe po kanclerzu Młodziejowskim. Moskwa poczyniła kontrakty z obywatelami ukraińskimi i podolskimi na dostawę sucharów; Austria wspiera chlebem i pieniędzmi wojska rosyjskie o czym donoszą listy z Ukrainy. Poczta Ottomańska zaczęła nowe werbunki, szkoli rekrutów przecie Austrii i Moskwie. Listy niemieckie donoszą o rozruchach w austryjackich Niderlandach, które są "podobne do francuskich". Zdobycie Belgradu, zwycięstwa nad Turkami na Wołoszczyźnie i w Mołdawii. "Niektóre patryotyczne osoby" udały się do posła pruskiego Lukiesiniego z prośbą o pomoc dla Turcji, otrzymały odpowiedź, że z powodu klęski Turków "Rzplta Polska żadnych złych skutków nie ma się obawiać, bo zostaje w neutralności..., a gdyby od pomienionych Dworów co zaszło niedobrego dla Polski, tedy Jego Monarcha przeciwko temu obstawać będzie". Mówi się, że "deputacja do reformy rządu na dzień koronacji Nayiaśn. Pana ma uwięczyć swym dziełm Oyczyznę, z której okoliczności miasto Warszawa gotuje illuminacyą". Nie skończono jednak spraw schizmatyków, juryzdykcji marszałkowskiej, "egzaminowała miasta Warszawy" i intrat biskupstwa krakowskiego. Brak nominacji na to biskupstwo z Rzymu, co "Ks. Antycemu przypisują". Osiem pułków moskiewskich chce wtargnąć na zimowe leże do Polski. Król pruski udziela gwarancji Turcji.
  • 94-95 s. Z Warszawy ie 26 Xbra [26 XII] 1789. Sejm musi dać odpowiedź królowi pruskiemu na propozycję traktatu i określić formę rządu "jaki Polska prowadzić będzie w dalszym czasie". Publiczne Pisma głoszą, że obdarzono wolnością Niderlandy austryjackie, a obecnie organizuje się nowy rząd i uzbraja ludzi, dzieje się tak "już to od Rewolucyi Francuskiej, już to z namowy Książąt Imperyi, którzy Niderlandczykom przyobiecali pomoc wojskową". Niektórzy wątpią w długotrwałość tej wolności. Cachet, poseł cesarski w Polsce, złożył notę z zażaleniem do Deputacji Interesów Cudzoziemskich o napad "swowolnego ludu" w okolicach Zamościa na komorę celną. Książę Kalikst podał regestr "wspólników brata", ale brak "approbaty stanów", podano nawet projekt uwolnienia ks. Ponińskiego, co Zieliński, starosta nurski, "nazwał Paszkwilem na Naród". starosta chełmski Suchodolski z Potockim, starostą lubelskim "długo przemawiał się". Wystąpienie patrona Ponińskiego, "który mową swą cały Naród skrytykował, tymczasem ta przedrukowana teraz ma wielki pokup". Cesarz "z owego strasznego lwa stał się cichim [!] barankiem, nawołującym "do pokoju Brabańczyków". Bruksela opanowana przez patriotów.
• Proweniencja:
  • "Ex Parva Biblioth. Thomae Ignat~: y Łopaciński Sacr. Reg. Polon. Maj. Camerar~: y" - [eksl. brąz.]
  • Ze zbioru M. Malinowskiego nr 46
• Hasła przedmiotowe:
  • Dyplomacja 18 w.
  • Podatek 18 w. Polska
  • Sejm 18 w.
  • Gazety rękopiśmienne 18 w.
  • Wojsko 18 w. Polska
  • Broń 18 w.
  • Chłopi 18 w.
  • Duchowieństwo 18 w.
  • Zabójstwo 18 w. Polska
  • Prusy 18 w.
  • Rosja 18 w.
  • Saksonia 18 w.
  • Turcja 18 w.
  • Ukraina 18 w.
  • Wołoskie, Księstwo 18 w.
  • Poselstwa 18 w.