"De Vindilis et Vinidis. Seu Vandalis et Venedis."

Description

• Sygnatura: BK 01358
• Kopie: Mf 2484
• Autor: Jabłonowski Józef Aleksander wda nowogródzki (1711-1777)
• Tytuł: "De Vindilis et Vinidis. Seu Vandalis et Venedis."
• Miejsce i czas powstania: 18 w.
• Opis fizyczny: 341 k. (foliacja główna, zob. niżej) + wyklejki A-B i C 36x23 cm i mn.
• Oprawa: płsk., tekt., 18 w.
• Język: Łac., grec., franc., niem., pol. grec.
• Zawartość:
  • Rkps zawiera kilka oprawionych razem brulionowych kopii pracy naukowej ks. Józefa Aleksandra Jabłonowskiego (1711-1777) o Wandalach i Wenedach (w okresie rzymskim I-IV w. po Chr. lud zamieszkujący ziemie nad Bałtykiem) utożsamianych ze Słowianami pt. "De Vindilis et Vinidis seu Vandalis et Venedis". Napisane po łacinie dzieło omawia pochodzenie plemion, zamieszkiwane terytorium, ekspansję, królów i system władzy, wierzenia i język. Autor - wojewoda nowogródzki i stolnik wlk. litewski, historyk, bibliograf, bibliofil, kolekcjoner i mecenas sztuki, założyciel towarzystwa naukowego "Societas Jablonoviana" w Lipsku, wydawca zasłużony dla kartografii pol. Jest to prwdp. rozprawa, która podobnie jak wiele innych prac Jabłonowskiego nie ukazała się drukiem, pozostając w rkpsie. Poszczególne kopie korektowe, różniące się zapewne stopniem zaawansowania redakcji tekstu, nie tworzą zwartych całości, lecz są ze sobą przemieszane. Każdej z nich towarzyszy zbiór różnej objętości i rozmiarów fiszek (kart, kartek, karteczek, pasków pap.) przyklejonych do kart, do których odnosi się ich treść, zawierających wypisy bibliogr. oraz szereg uzupełnień, spisanych różnymi charakterami pisma i w różnych jęz.: głównie po łacinie (wyróżnia się tu zwłaszcza k. 178 z aż 15 fiszkami, w tym fiszkami do fiszek!). Rozprawa Jabłonowskiego oparta była na szerokiej podstawie źródłowej. Czerpał on informacje zarówno z dzieł poetów, historyków i geografów starożytnych grec. i łac. (m.in. Homer, Herodot, Strabon, Pliniusz Starszy, Pomponiusz Mela, Tacyt, Appian z Aleksandrii, Kasjusz Dion Kokcejanus), autorów przełomu starożytności i wczesnego średniowiecza (Eutropiusz, Prokopiusz z Cezarei, Jordanes, ces. Konstantyn Porfirogeneta), pisarzy chrześcijańskich (św. Augustyn), dalej uczonych, kronikarzy i podróżników średniowiecznych, zachodnioeur. i bizantyjskich (Teofilakt Symokatta, Paweł Diakon, Focjusz, Helmold, Nestor, Wincenty zw. Kadłubkiem), jak i autorów i pisarzy ery nowożytnej, tak polskich (Marcin Kromer, Maciej Stryjkowski, Stanisław Sarnicki, Wojciech Wijuk Kojałowicz), jak i obcych uczonych europejskiego formatu (m.in. Albert Kranz, Georg Fabritius, Justus Lipsjusz, Filip Klüver, Hugo Grotius, Krzysztof Cellariusz, Samuel von Pufendorff, Konrad Samuel Schurzfleisch, Heinrich von Bünau). Oprócz wymienionego dzieła rkps zawiera kopie dwóch innych prac Jabłonowskiego: "De Lacu Musiano" oraz "De Cunis, Chunis, Hunnis et Cumanis" (możliwe że są to dalsze rozdziały dzieła o Wandalach), napisanych 1772 r. lub około tej daty (por. k. 265). Na fiszkach spotyka się także cytowania innych prac Jabłonowskiego ogłoszonych drukiem (por. k. 239, gdzie mowa o książce "Lechi et Czechi adversus scriptorem recentissimum Vindiciae, Partes 1-3, Lipsk 1771). Liczne skreślenia w tekście (tak pojedynczych słów, jak i całych akapitów) czy zaklejenia jego fragmentów, poprawki, dopiski interlinearne i marginesowe, podkreślenia czy uwagi edytorskie (k. 2, 188, 200, 201, 204, 205), a przede wszystkim sama ilość fiszek wskazuje na roboczy, redakcyjny charakter manuskryptu, który służył zebraniu w jednym miejscu wszelkich materiałów na założony temat przed przygotowaniem pracy do wydania.
  • "De Vandalis" [skrócony tytuł dzieła] k. 1
  • "De Vindilis et Vinidis. Sev VANDALIS et VENEDIS" [pełny tytuł pracy; powyżej uwaga autora: "NB. Notowac co się ma poprawic a correcta W Lipsku"] k. 2
  • [Początek wypisów] k. 3-4v
  • "Notanda Varia Ad Collectionem" k. 5
  • [dalszy ciąg wypisów] k. 6-6v
  • "&. II. De Slavanis seu Slavis gente infinita" k. 7-8
  • [dalszy ciąg wypisów] k. 9-10a
  • "Conspectus Operis" [początek osobnej całości pracy przypominający czystopis z uzupełnieniami na wklejonych karteczkach, opatrzony własną paginacją; spis treści obejmuje 10 rozdz. jak niżej, przekreślony] k. 11
  • "I. De Vandalis Iornandi Vandilis et Vindilis, qui et Vendi ab Auctoribus appellantur." k. 12-14
  • "II. Vocabularium." [słownik w układzie 3-kolumnowym obejmujący nazewnictwo ułożone według porządku: "Venedica" - "Germanica" - "Latina" (na k. 18-18v kolejne 2 słowniczki w układzie 4-kol. według schematu: "Slavica" - "Anglica" - "Germanica" - "Latina" oraz "Venedica" - "Vandalica" - "Polonica" - "Latina"] k. 14-18v
  • "III. Dii Vandalorum." k. 18v-19v
  • "IV. Urbes." k. 20
  • "V. Reges." k. 20v-21
  • "VI. De Titulis Principum Vandaliae. I. Ad Duces Megapolitan[i]" k. 21-22 - "II. Reges Poloniae" - "III. Reges Daniae" - "IV. Reges Sveciae" "V. Reges Borussiae" - k. 22v
  • "VII. Etymologiae diversae nominis Vandalorum et Venedorum" k. 23-23v
  • "VIII. Ex Geographia" k. 23v-26
  • "IX. De Auctoribus praecipuis" k. 26-35
  • "X. Conclusio propositi" k. 35-36
  • "Breviarium rerum Vandalicarum [sumariusz dziejów Wandalów] k. 37-38
  • [dalsze wypisy] k. 38-43
  • "Disquisitio praeliminaris" [inna kopia pracy spisana inną ręką, z poprawkami, podkreśleniami, różnej objętości marginaliami i żywą paginą, tu: "Wstęp"] k. 44-45v
  • "De Mello Henetis et Heneto Sarmatis. & I. Ex Homero testimonia" [w nagłówkach wszystkich rozdz. znak paragrafu dopisany po skreśleniu skrótu "Cap."] k. 45v-47 - "& II. Locus Herodoti de Henetis a Medis oriundis illustratur. Stephanus de urbibus consulitur" k. 47-50v - "& III. De Henetis plura ex Strabone et aliis" k. 50v-51v - "& IV. Ex Ptolemaeo lux quaesita; mutatio litterae 'd' et 't'; Veneti, Venedae" k. 52-53v - "& V. De Sauromatis, Sarmatis" k. 53v-58 - "& VI. Consentiunt ex recentioribus scriptoribus multi [dopisane inną ręką:] nostrae sententiae" k. 58-61v - "& VII. De Antis, Slavis, Slabenis, inde a seculo sexto" k. 61v-64v - "& VIII. De linguae Slavicae vetustis monumentis" k. 64v-65v
  • "De Chunis, Cunis, Hunnis et Cumanis Slavis" k. 66-68
  • "Vandalia Jablonovii" k. 69
  • "Des Etmologies differentes du nom de Vandale et de celui de Venedes" - "Geographie" [rozdz. 7. w kopii franc. ręką autora] k. 70-70v
  • "Conspectus" [spis treści po łacinie jak na k. 11] k. 71v
  • "& 3. De Vandalis Jornandi Vandilis et Vindilis qui et Vendi ab auctoribus appellantur" [powtórzenie rozdz. z kk. 12-14] k. 72-73v
  • "Hic incipit" [jeden ze słowniczków z kk. 14-18v] k. 74-75v
  • [kolejne słowniczki jak wyżej] k. 76-80
  • [ciąg dalszy rozważań językowych z rozdz. II "Vocabularium"] k. 81-83v
  • "Dii Vandalorum" [rozdz. 3. pracy, por. k. 18v-19v] k. 84-85
  • [dalsze wypisy bibliogr.] k. 86-87
  • "De Titulis Principum Regni Vandaliae. I. Olim Duces Megapolitani" - "II. Reges Poloniae" - "III. Reges Daniae" - "IV. Reges Sueciae" - "V. Reges Borussiae" [inna kopia rozdz. 6., por. k. 21-22v] k. 88-89
  • "Ex Geographia" [inna kopia rozdz. 8., por. k. 23v-26] k. 90-92
  • "Etymologiae Diversae nominis Vandalorum et Venedorum" [inna kopia rozdz. 7., por. k. 23-23v] k. 93-93v
  • "De Auctoribus praecipuis" [inna kopia rozdz. 9., por. k. 26-35] k. 94-98
  • "Geographie" [rozdz. 8 w kopii franc.] k. 99-102
  • [kolejne wypisy] k. 103-116 (w tym: "Ad Etimologiam Na koncu" k. 111)
  • "Dii Vandalorum" [kolejna kopia rozdz. 3.] k. 115v
  • "Des Titres des Princes du Royame [!] de Wandalie" [rozdz. 6. pracy w kopii franc.] k. 117-117a
  • "NB. Apres Le Vocabulaire" [rozdz. 2. w kopii franc.] k. 120-121v
  • "De Slavanis seu Slavis gente infinita" [inna kopia & II pracy, por. k. 7-8] k. 123-123v
  • "& III. De Vandalis Jornandi Vandilis Et Vindilis, qui et Vendi ab auctoribus appellantur." [wcześniejsza kopia & 3. pracy z naniesioną korektą, na k. 12-14 por. kopię po korekcie] k. 124-124v
  • [dalsze uzupełnienia m. in. do rozdz. 2. o słownictwie] k. 125-128v
  • [uzupełnienia do rozdz. 5. o królach, w tym fragm. po franc. ręką samego autora] k. 128v-139
  • "Excerpta ex Plinio" k. 140-140v
  • [kolejne noty bibliogr., w tym po franc. ręką autora, m. in. do rozdz. 9. o najważniejszych autorach] k. 141v-152
  • "De la Ville de Nismes, par M[onsieu]r l'Abbe" k. 153-153v
  • [dalsze komentarze, noty z różnych autorów i uzupełnienia na fiszkach] k. 154-162
  • "& X. Conclusio propositi" [inna kopia zakończenia, por. k. 35-36] k. 163
  • [wypisy bibliogr.] k. 164-172
  • [w tym:]
  • "Excerpta ex Christio de Rebus Longobardicis" k. 165
  • "Excerpta ex Schoenlebenio" k. 169-169v
  • "Excerpta ex Pufendorffii Introductione ad historiam Europaeam" oraz "Excerpta ex Frankensteinii diss[ertatione] de usu Albinagii in Germ[ania] k. 172
  • "Conclusion" [fragm. kopii zakończenia w jęz. franc.] k. 173-173v
  • [dalsze wypisy i uzupełnienia] k. 174-179v
  • "Authores Praecipui" [kopia rozdz. 9 po franc.] k. 180-181v
  • "Tacitum Plinius excipit" [dalszy ciąg wypisów bibliogr. po franc.] k. 182-187v
  • "Excerpta de Burgundionibus ex Mascovii historia Germanorum" k. 186-188
  • "Ex Schurtzfleischio de Burgundionibus" k. 188v-189v
  • [dalsze wypisy, m.in. po franc., z uwagami redakcyjnymi] k. 190-214v
  • "De Lacu Musiano. A cause des Citations des Autheurs" [prwdp. tekst fragm. lub całości innej pracy Jabłonowskiego o Jeziorze Muzjańskim? z 1772 r.] k. 215
  • "Originale Lacus Musiani" k. 216
  • "Pars III" k. 217
  • "De Lacu Musiano. Pars Prima (Sectio I)" k. 218-223v - "Pars Secunda (Sectio II). Recensio auctorum de eodem lacu tractantium ex anterioribus temporibus" k. 224-229v - "Pars III. De Ponto Euxino et de fluviis Tyra, Dniestr, Hipani, Boch, Axiaces, Ingulec, quos ille recepit" k. 230-233v
  • [kolejne wypisy i uzupełnienia dot. ostatniej pracy, w tym po franc.] k. 234-250
  • "Pars III. Ponto Euxino et des fleuves qu'il recoit" [fragm. cz. III jak wyżej w jęz. franc.] k. 251
  • [dalsze fragm. rozdziałów z uzupełnieniami, w tym: "Argumenta Kercselutrÿ ex opere ejus eximio de Corbavia"] k. 252-271v
  • "Sectio III. De Ponto Euxino et de fluviis Tyra, Dniestr, Hipani, Boch, Axiaces, Seligolec, quos ille recepit" [inna kopia] k. 272-275v
  • "L'Original de Mon manuscrit sur Les Henetes et Vandales" [moż ostatni egz. korektowy?; tytuł franc., tekst kopii dzieła wraz z nagłówkami po łacinie] k. 276 [w tym:] "Disquisitio praeliminaris" k. 277-278 - "De Medo Henetis et Heneto Sarmatis. & I. Ex Homero testimonia" k. 278-278v - "& II. Locus Herodoti de Henetis a Medis oriundis illustratur. Stephanus de Urbibus consulitur" k. 279-281 - "& III. De Henetis plura ex Strabone et aliis" k. 281-282 - "& IV. Ex Ptolomaeo lux quaesita; mutatio litterae 'd' et 't', Veneti Venedae" k. 282-283v - "& V. De Sauromatis, Sarmatis" k. 283v-286 - "& VI. Consentiunt ex recentioribus scriptoribus multi nostrae sententiae" k. 286-288 - & VII. De Antis, Slavis, Slavis, Slabenis, inde a Sec[ulo] VI" k. 288-289v - "& VIII. De linguae Slavicae vetustis monumentis" k. 290-290v
  • "De Vindilis et Vindis seu Vandalis et Venetis vel Venedis seu Vindis. Pars Secunda" [strona tytułowa jeszcze jednej kopii (zob. wyżej) z własną paginacją i naniesioną korektą (może ostatnią, gdyż w zasadzie nie zawiera już fiszek, choć miejscami jest mocno poprawiana)] k. 292
  • "Conspectus Operis" [spis treści] k. 293
  • "Ad Lectorem, quod scire eius interest" [przedmowa] k. 294
  • "& I. De Vandalis Jornandi Vandilis et Vindilis, qui et Vendi ab Auctoribus appellantur" k. 295-297
  • "& II. Vocabularium" [słownik w głównym zrębie trójjęz.: "Venedica-Germanica-Latina", przy końcu od k. 302 czterojęz.: "Slavica-Anglica-Germanica-Latina" i "Venedica-Vandalica-Polonica-Latina"] k. 297-303
  • "& III. Dii Vandalorum" k. 303-305v
  • "& IV. Urbes" k. 305v-306
  • "& V. Reges" k. 306-307
  • "& VI. De Titulis Principum Vandaliae. I. Ad Duces Megapolitan[os]" k. 307-308 - "II. Reges Poloniae" k. 308-308v - "III. Reges Daniae", "IV. Reges Sueciae", "V. Reges Borussiae" k. 308v
  • "& VII. Etymologiae diversae nominis Vandalorum et Venedorum Atq[ue] Fluminum" k. 309-310
  • "& VIII. Ex Geographia" k. 310v-313v
  • "& IX. De Auctoribus praecipuis" k. 314-325v
  • "& X. Conclusio propositi" k. 325v-330
  • "Breviarium rerum Vandalicarum" k. 330-341v
• Proweniencja: Ze zbioru Tytusa Działyńskiego
• Hasła przedmiotowe:
  • Jabłonowski Józef Aleksander wda nowogródzki (1711-1777)
  • Słowianie etnogeneza 18 w.
  • Wenedowie etnogeneza 18 w.
  • historiografia 18 w.
  • rozprawy naukowe 18 w.
• Uwagi:
  • na k. ochronnej A nieodczytane wpisy (własnościowy - sygla?, niżej sygnatura?) na oprawie pusta naklejka tytułowa, na której dopisano piórem "Jabłonowski" część kart wszyto odwrotnie ("do góry nogami") Pap. miejscami podniszczony wskutek działania pasożytów
  • różne formaty kart, karteczek i pasków pap.
  • niektóre z k. lub fiszek luźne lub prawie luźne (k. 23a)
  • pismo kilku rąk
  • kk. 119, 145 (próby pióra), 264 czyste
  • Na kartach rkpsu występują następujące znaki wodne, w większości niezidentyfikowane: 1. Róg pocztowy na zawieszce w stylizowanym kartuszu zwieńczonym dużą koroną k. ochronna A, fragm. (obcięta karta) k. 214; odmiana: sam róg k. 39, 167, 203, 221, 223, 226, 228, f. odwrócony k. 29, 205, 213, 219-220, 244, fragm. (obcięta karta) k. 38a - 2. Sygla "F H" k. ochronna B (prwdp. część literowa f. poprzedniego) - 3. Herb własny (miejski?) w stylizowanej tarczy zwieńczonej niską koroną (duży i ładny f.) k. 1, 234, f. odwrócony k. 239, 241; odmiana?: znak podobny, lecz herb nieco mniejszy, f. odwrócony k. 69 - 4. Napis kapitalikami "WOHLRAB" (papiernia Johanna Gottlieba Wohlraba w Hartmannsdorf/Rödelbach pod Chemnitz w Saksonii) k. 27a, f. odwrócony k. 3, 5 - 5. Jednorożec w biegu k. 37, 70, 87, 92, 169, 189, 281-282, f. odwrócony k. 4, 6, 28, 30-32, 34, 38, 42, 84, 90, 95, 144, 148, 151, 176, 179, 181, 183, 279-280, 287, 289, 294, fragm. (obcięcie karty) k. 37a, 108, 157 - 6. Sygla "G F S" na krótkiej banderoli o wolutowych zakończeniach k. 119, 125, 127, 178, 243, f. odwrócony k. 7, 101, 163, 177; odmiana: nad syglami na wstędze nierozpoznane przedstawienie figuralne (duży f.) k. 13, 15, 18-20, 22 - 7. Sygla "W B" k. 9, 25?, 268, 271, f. odwrócony k. 216, 265, 267, 270, 273-274 - 8. Sygla "W M" k. 35 - 9. Sygla "I B M" na krótkiej banderoli (wyst. na arkuszu razem ze znakiem rogu pocztowego, nr 1 odm.) k. 40, 168, 202, 211-212, 224-225, 227, 258, f. odwrócony k. 204, 207, 218, 229, 245, 247 - 10. Herb Saksonii (uproszczony) w prostej tarczy zwieńczonej koroną k. 303, 305, 315, 320-321, 323, 326, 330, f. odwrócony k. 296, 298, 300, 302, 307, 309, 311, 314, 319, 333-334, fragm. (obcięcie karty) k. 23b - 11. Napis "LENCK" (papiernia w Niederzwönitz na pd. od Chemnitz w Saksonii za dzierżawcy Paula Lenka na pocz. XVIII w.) k. 91, 93-94, 98-99, 106, 150, 152, 182, f. odwrócony k. 26, 41, 43, 85, 130, 132, 139-140, 149, 184 - 12. Herb Elektoratu Saksonii w owalnym kartuszu z gałązek zwieńczony niską koroną k. 68, 117, f. odwrócony k. 66 - 13. Prwdp. herb Drezna w ażurowej tarczy zwieńczonej koroną k. 100, 120, 166, 173, f. odwrócony k. 8, 102, 121, 164, 175, 185, 200, fragm. k. 73a, 113 i 149a (obcięte k.) - 14. Napis wersalikami "HARTZEL" (papiernia w Augsburgu/Sinkel Obere w Bawarii należąca w latach 1768-1770 do Elisabeth Harz, wdowy po papierniku Chrystianie Albercie (zm. 1768)) k. 72-74, 80, 88, 96, 128, f. odwrócony k. 77, 79, 82, 122, 124 - 15. nierozpoznany f.: 2 skrzyżowane kije na złączonych u dołu 2 rogach? (prwdp. obrazowa część f. literowego nr 14) k. 75-76, 78, 89, f. odwrócony k. 81, 83, 97, 118, 129, fragm. k. 161 (obcięcie k.) - 16. Statek żaglowy ukazany od rufy, f. odwrócony k. 104, 209, fragm. (obcięcie karty) k. 114 - 17. Sygla "I M B" k. 174 - 18. Jodełka fragm. (obcięcie karty) k. 213a - 19. Dwa skrzyżowane pastorały, między piórami których rozcięta infuła zakończona 2 krzyżykami (wyst. zapewne z syglami "W B" (nr 8) jako część f. obrazowo-literowego) k. 248, 250, 269, 275, f. odwrócony k. 217, 266, 272, fragm. (obcięta karta) k. 10 - 20. Sygla "I G L", f. odwrócony k. 246 - 21. Rys. przypominający klucz wiolinowy (wyst. na arkuszach pap. z herbem Saksonii, nr 9) k. 292, 295, 299, 304, 312-313, 316-318, 322, 324-325, 327, 331-332 - 22. Ptak stojący na 2 skrzyżowanych mieczach, pod którymi sygla "C F R" k. 141, 335, f. odwrócony k. 165, 336, 337, 341, fragm. (obcięcia kart) k. 143, 172a - 23. nierozpoznane f. k. 44-50, 52-65 (duży f. literowo-obrazowy na jednym rodzaju arkuszy pap., być może z napisem "LENCK"?), 115-116, 133-134 (2. literowy), 145, 172, 198-199, 201 (literowy), 230-231, 233 (herb), 237 (sygla), 242 - 24. fragm. (obcięcia kart) różnych nierozpoznanych f. k. 91a, 99a, 112, 166b, 212a (Madonna na półksiężycu?)